«Καλημέρα», λέτε στο τηλέφωνο στη φίλη σας που ζει στην αποικία Star City, η οποία μπορεί να χτιστεί στο κοντινό μέλλον στον πλανήτη Άρη. Η «καλημέρα» θα φτάσει στο αυτί της σε τρία λεπτά. Η δική της ανταπόδοση («καλημέρα») θα χρειαστεί άλλα τρία λεπτά για να φτάσει στο δικό σας αυτί. Το
διάστημα των τριών αυτών λεπτών, που η «καλημέρα» έχει ειπωθεί, αλλά δεν έχει ακουστεί, δεν βρίσκεται ούτε στο μέλλον ούτε στο παρελθόν. Βρίσκεται στο λεγόμενο «αλλού» (elsewhere). Αυτό το χρονικό διάστημα δεν μπορεί να μειωθεί. Ό,τι και να κάνετε, η «καλημέρα» δεν θα φτάσει ποτέ νωρίτερα. Τρία λεπτά χρειάζεται το φως για να διανύσει την απόσταση από τη Γη στον Άρη, και τίποτα δεν μπορεί να «τρέξει» πιο γρήγορα από το φως. Αυτή η καθυστέρηση είναι εγγεγραμμένη βαθιά μέσα στον ιστό της πραγματικότητας και ο πρώτος που το κατάλαβε ήταν ο Αϊνστάιν. Εκείνο που κατ’ επέκταση μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε εμείς είναι ότι η πραγματοποίηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων μεταξύ Γης και Άρη θα είναι πρακτικά αδύνατη. Μόνο emails και ηχογραφημένα μηνύματα. Είναι ο Άρης ένας νέος τόπος εξορίας ή το ιδανικό καταφύγιο για μια ανθρωπότητα που απειλείται όχι μόνο από την κλιματική κρίση, αλλά και από την κόλαση της ασυγκράτητης επικοινωνίας;
Όλες αυτές οι σκέψεις μάς ήρθαν στο μυαλό από την είδηση ότι δύο Έλληνες αρχιτέκτονες, ο Νίκος Παπαπανούσης και η Τατιάνα Κούπα, ιδρυτές και επικεφαλής του αθηναϊκού αρχιτεκτονικού γραφείου Delta Architects, σχεδίασαν μια πρόταση αποικίας στον Άρη, τη Star City, η οποία πέρασε στις δέκα καλύτερες προτάσεις παγκοσμίως, στο τελικό στάδιο του διαγωνισμού Mars Colony Design Competition 2019 της Mars Society, της διεθνούς οργάνωσης που υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες για την εξερεύνηση του Κόκκινου Πλανήτη. Στον διαγωνισμό αρχικώς συμμετείχαν εκατό προτάσεις. Η πρόταση των Delta Architects εντάσσεται στη συνολική πρόταση που ονομάζεται MIT Star City και εκπονήθηκε από τον team leader Γιώργο Λόρδο από το πανεπιστήμιο MIT της Βοστώνης και άλλων επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Ο Γιώργος Λόρδος έχει συμμετάσχει στο παρελθόν σε ομάδες που έχουν δημιουργήσει τέσσερα βραβευμένα διαστημικά projects. Πρόκειται για το «Marina», ένα ξενοδοχείο στο διάστημα, το θερμοκήπιο «Beaver» για την παραγωγή τροφίμων στον Άρη και δύο συστήματα ύδρευσης και εξαγωγής νερού στον Κόκκινο Πλανήτη, τα «Hydra» και «Hydration».
Κάτω από την επιφάνεια
Οι Delta Architects, στη συνεργασία τους με τον κ. Λόρδο, προσεγγίζουν αρχιτεκτονικά την πρόκληση του Άρη, ακολουθώντας όχι έναν αφηρημένο φουτουρισμό, αλλά έναν τολμηρό και καινοτόμο πραγματισμό, εμπνευσμένο από διαχρονικές και στέρεες αρχές της κατασκευής πόλεων και του κατοικείν. Η Star City θα χτιστεί σε κρατήρα διαμέτρου 10 χλμ. της περιοχής Utopia Planitia. Το μεγαλύτερο μέρος της αποικίας θα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, έτσι ώστε να αξιοποιηθεί ο κρατήρας ως φυσικό κέλυφος.
«Τοποθετημένη σε έναν ήπια υπερυψωμένο δακτύλιο, μήκους περίπου 10 χλμ., περιμετρικά του κρατήρα, η Star City μοιάζει με σύγχρονο, αλλά και “πρωτόγονο” εξωστρεφές φρούριο –όπου στο κέντρο συνεχίζεται πεδιάδα–, έτοιμο να εξελιχθεί σε κατοικήσιμη περιοχή», λένε ο Νίκος Παπαπανούσης και η Τατιάνα Κούπα. «Εκμεταλλευόμαστε το ανάγλυφο του κρατήρα σαν μια υπερμεγέθη, υπερυψωμένη, κτιριακή υποδομή. Αυτή η επιλογή, η οικοδόμηση στον κρατήρα, πιστεύουμε πως έπαιξε καθοριστικό ρόλο ώστε η Star City να προχωρήσει ως μελέτη και να περάσει από τις εκατό παγκόσμιες επιστημονικές συμμετοχές στις δέκα φιναλίστ». Συμπληρώνουν ακόμα ότι «ο Άρης διαθέτει πολυάριθμους κρατήρες στην πλευρά του ημισφαιρίου που είναι πρόσφορο για ζωή, άρα επιτρέπει μελλοντικά τη φιλοξενία άλλων πόλεων πέραν της πρώτης Star City».
Στην πρώτη αυτή Star City, υποδάφια τούνελ διαμέτρου 4 και 8 μ. θα καταλήγουν σε θόλους (domes) στην επιφάνεια, διαμέτρου 60 μ. Στους θόλους αυτούς θα εξελίσσεται η δημόσια ζωή, γύρω από πλατείες, εκπαιδευτικά κέντρα, νοσοκομεία και πάρκα που θα φιλοξενούν τις προσπάθειες ανάπτυξης φυσικού πλούτου. Πέρα από τη μέριμνα για τον «πράσινο χαρακτήρα» της αποικίας και την έξυπνη χρήση της ενέργειας, οι αρχιτέκτονες αποδίδουν έμφαση στην ισορροπία ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο χώρο. Μια κοινότητα πρέπει να είναι ειδικά σχεδιασμένη ώστε να εξασφαλίζει την ιδιωτικότητα την ίδια ώρα που ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Η Τατιάνα Κούπα και ο Νίκος Παπαπανούσης είναι οι Delta Architects που χτίζουν στον Άρη, στην Αθήνα και στη Ρόδο.
Ορόσημο το 2030
Το έτος-ορόσημο βάσει του «οδικού χάρτη» της Mars Society είναι το 2030. Τότε θεωρείται ότι μπορούν να μεταναστεύσουν στον Άρη εξήντα άνθρωποι από τις πέντε ηπείρους
– από τους 1.000 του πρώτου κύματος μετανάστευσης. Ο στόχος είναι η δημιουργία μιας πρότυπης κοινότητας ανθρώπων, μιας πρότυπης πόλης που θα προβάλλει (προς τη Γη) το μήνυμα της ειρήνης και της συνεργασίας μέσα από την απόρριψη του μίσους και του ρατσισμού. «Πέντε ήπειροι σε πέντε χωριά. Πέντε χωριά που θα επεκταθούν, θα εξαπλωθούν και θα ενωθούν δημιουργώντας τη Star City, μια πόλη “παγκόσμια”», εξηγούν οι δύο δημιουργοί, που είναι προφανές ότι δεν διακρίνονται από κυνισμό για το μέλλον της ανθρωπότητας. Όμως, είναι σίγουρο ότι οι μετανάστες στον Άρη θα αφήσουν στη Γη τα μίση και τις προκαταλήψεις τους; Αρκεί ο άνθρωπος να αλλάξει πλανήτη για να αλλάξει μυαλά; Οι συνομιλητές μας δεν πτοούνται εύκολα και υπενθυμίζουν ότι η ανθρωπότητα έχει κατορθώσει να πραγματοποιήσει πολλά βήματα εξέλιξης από τις κοινότητες των πρώτων ανθρώπων στην Αφρική που αναπτύχθηκαν πριν από 200.000 χρόνια μέχρι σήμερα και ότι η μετανάστευση στον Άρη μπορεί να σημάνει την αφετηρία μιας νέας εποχής μεγαλύτερης συλλογικής ωριμότητας και αυτογνωσίας.
Παρ’ όλα αυτά θα έκανε λάθος κανείς αν σχημάτιζε την εντύπωση ότι ο Νίκος Παπαπανούσης και η Τατιάνα Κούπα ασχολούνται μόνο με διαστημικά projects, αφού είναι κυρίως αφοσιωμένοι σε γήινες προκλήσεις. Το δημιουργικό δίδυμο υπέγραψε πριν από μερικά χρόνια το Princess Andriana στo Κιοτάρι της Ρόδου, ενώ η πιο πρόσφατη δουλειά τους είναι το ξενοδοχείο Maya Exclusive Resort and Spa, επίσης στο Κιοτάρι, που έχει αποσπάσει επτά βραβεία. Παράλληλα, έχουν σχεδιάσει πολυτελείς κατοικίες στην Αθήνα, ενώ ετοιμάζουν το νέο «Green Park» στο Πεδίον του Άρεως και τη νέα «Αλάσκα» στην Κηφισιά. Όταν θα έχουμε γευτεί τους καρπούς της γήινης αισθητικής που αντιπροσωπεύουν αυτά τα projects, ίσως να μπορέσουμε να μεταναστεύσουμε χορτασμένοι στο elsewhere, στο «αλλού» του Άρη. Όλα αυτά ασφαλώς αφορούν το μέλλον, ένα μέλλον που θα εξελίσσεται σε μια άλλη χωροχρονική πραγματικότητα, έστω κι αν θα απέχει από τη δική μας μόλις τρία λεπτά. Προς το παρόν, το επόμενο «χωροχρονικό ορόσημο» είναι η 19η Οκτωβρίου, στη Γη, στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, όταν θα ανακοινωθεί ο νικητής του Mars Colony Design Competition 2019. ■