Αν και ένα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει πλέον σε αστικά περιβάλλοντα, όπου οι μεταβολές του καιρού, εφόσον δεν είναι ακραίες, ελάχιστα στην πράξη επηρεάζουν ή θα έπρεπε να επηρεάζουν την καθημερινότητά μας, συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με τον καιρό, ίσως εξαιτίας των υποσυνείδητων εγγραφών μας ή και γιατί πολλές φορές είναι μια βολική εισαγωγή για επικοινωνία.
Ενώ στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, η πηγή ενημέρωσης για τον καιρό ήταν κυρίως η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, σήμερα το Internet και τα διαφορετικά μέσα που χρησιμοποιεί για να «εκφράζεται» βάζουν τον καιρό στην καθημερινότητά μας μέσα από τα smartphones, τα smart watches και για τους πιο «ψαγμένους», τα διάφορα site που με μεγάλη συνήθως λεπτομέρεια προσφέρουν δωρεάν καιρικές προβλέψεις.
Εκτός όμως από το «έτοιμο φαγητό» της καιρικής πρόβλεψης, το Internet προσφέρει και πρόσβαση σε πρωτογενή δεδομένα, τα οποία σε συνδυασμό με λίγη γνώση, θα μπορούσαν να επιτρέψουν στον καθένα από εμάς να δημιουργήσει την «προσωπική» του καιρική πρόβλεψη, η οποία θα είναι σημαντικά διαφοροποιημένη από τη γενική, γιατί θα εστιάζει περισσότερο στην περιοχή που μας ενδιαφέρει. Αν για παράδειγμα ξεκινάμε από τον Πειραιά για να κάνουμε το μπάνιο μας στη Βουλιαγμένη, δεν μας ενδιαφέρει καθόλου αν στα βόρεια προάστια ρίχνει καρέκλες. Εμείς θέλουμε να έχουμε ήλιο στη Βουλιαγμένη και αυτό είναι πολύ πιθανό να συμβαίνει.
Οι «επώνυμες» καταιγίδες έπειτα από αρκετά χρόνια διεθνούς καριέρας έφτασαν και στην Ελλάδα. Η «Ηλέκτρα» και ο «Ορέστης» που θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν τα «μικρά αδελφάκια» των καταιγίδων που χτυπούν κάθε χρόνο τις ακτές του Ατλαντικού και Ειρηνικού, δεν προκάλεσαν τελικά το αναμενόμενο σοκ και δέος που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα ήθελαν για να γεμίσουν κάποιες από τις σελίδες ή τον χρόνο τους. Ωστόσο, αυτή η «αστοχία» δεν είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει την εικόνα των βαρυντυμένων που βλέπουμε στους δρόμους όταν οι ειδήσεις έχουν προγνώσει κακοκαιρία, η οποία τελικά εμφανίζεται, αλλά χιλιόμετρα μακριά από εκεί όπου οι άνθρωποι προετοιμάζονται για την υποδεχθούν.
Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να γίνουμε όλοι μετεωρολόγοι. Θα μπορούσαμε όμως να ακολουθήσουμε μερικά απλά βήματα, ώστε να έχουμε μια πιο αξιόπιστη εικόνα για τις καιρικές προβλέψεις. Το πιο βασικό είναι να γνωρίζουμε ότι ακόμα και τα πιο αξιόπιστα συστήματα πρόβλεψης μπορεί να αποτύχουν και η πιθανότητα να κάνουν λάθος αυξάνεται σημαντικά όσο αυξάνεται ο χρόνος πρόβλεψης.
Η πρόβλεψη 15 ημερών θεωρείται σήμερα αρκετά αξιόπιστη, ενώ μέχρι 7 ημέρες μπορούμε να μιλήσουμε για μεγάλη αξιοπιστία. Ενα δεύτερο βασικό στοιχείο είναι να γνωρίζουμε την περιοχή που αφορά η πρόβλεψη.
Το σύστημα Ποσειδών ξεκίνησε με στόχο την πληροφόρηση για τις συνθήκες των θαλασσών που περιβάλλουν την Ελλάδα.
Αν για παράδειγμα ακούσουμε στις ειδήσεις για καταιγίδες, δεν σημαίνει ότι αυτές αφορούν την περιοχή μας. Ακόμα και τα «συννεφάκια» που συχνά εμφανίζονται σε μετεωρολογικές σελίδες στο Internet και στις ειδήσεις είναι αρκετά ανακριβή, γιατί συχνά καλύπτουν έναν ή περισσότερους νομούς. Θα μπορούσε για παράδειγμα να περάσει μια καταιγίδα από την Κηφισιά και να μην αγγίξει καθόλου τη Βουλιαγμένη.
Οπότε, η αλλαγή στη νοοτροπία μας, ξεκινά από δύο βασικά ερωτήματα: «Για ποιο χρονικό διάστημα θέλουμε να προβλέψουμε τον καιρό;» και «Για ποια περιοχή θέλουμε να προβλέψουμε τον καιρό;».
Τα εργαλεία για ατομική πρόγνωση από το… σπίτι
Ενας ερασιτεχνικός μετεωρολογικός σταθμός ξεκινά από τα 150 ευρώ και φτάνει έως και τα 700 ευρώ, και σχετικά απλά μπορεί ο καθένας να τον εγκαταστήσει στο σπίτι του για να συλλέγει τοπικά μετεωρολογικά δεδομένα. Τα δεδομένα οπτικοποιούνται στον προσωπικό υπολογιστή μέσω προγράμματος που συνοδεύει το προϊόν και επιπλέον με εύκολο σχετικά τρόπο είναι εφικτό να δημοσιευθούν στο Internet μέσω μιας web σελίδας που θα δημιουργήσει ο ιδιοκτήτης του σταθμού.
Αυτή ακριβώς τη σκέψη είχαν και υλοποίησαν περισσότεροι από 600 καιρόφιλοι και ερασιτέχνες μετεωρολόγοι από τα 7.500 συνολικά μέλη του meteoclub.gr. Ο επισκέπτης της κεντρικής web σελίδας έχει τη δυνατότητα να μεταβεί σε οποιαδήποτε web σελίδα από τους κατά τόπους μετεωρολογικούς σταθμούς στην επικράτεια και να πάρει με μεγάλη ακρίβεια δεδομένα που σχετίζονται με υγρασία, ηλιοφάνεια, ένταση ανέμου, βροχόπτωση και ατμοσφαιρική πίεση. Επιπλέον, κάποιοι από τους ιδιοκτήτες των σταθμών έχουν εγκαταστήσει κάμερες, οπότε ο επισκέπτης μπορεί να δει την εικόνα του καιρού στη συγκεκριμένη περιοχή σε πραγματικό σχεδόν χρόνο.
Οπως μας λέει ο Στέλιος Φουρτουλάκης, εμπνευστής και δημιουργός τόσο της ομάδας όσο και του meteoclub.gr, μεταξύ των ερασιτεχνών υπάρχει ένας δυναμικός διάλογος μέσω chat, ο οποίος δίνει πληροφορίες που θα βοηθήσουν αλλά και θα δώσουν το κίνητρο στους νεοεισαχθέντες να κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον συναρπαστικό κόσμο της μετεωρολογίας.
–Αν δεν θέλουμε να βάλουμε δικό μας εξοπλισμό;
Τα δεδομένα του δικτύου ερασιτεχνών μετεωρολόγων είναι ανοικτά και διαθέσιμα στον καθένα. Δεν είναι όμως η μόνη πηγή πληροφόρησης. Η υπηρεσία του Ποσειδώνα και αρκετές ακόμα υπηρεσίες από τις οποίες ξεχωρίσαμε το Meteociel.fr προσφέρουν επίσης ανοικτά δεδομένα, για όποιον θέλει να σχεδιάσει την καιρική του πρόβλεψη. Πρακτικά, τα ίδια δεδομένα, σε μεγάλο ποσοστό, χρησιμοποιούν και τα περισσότερα από τα site που εξειδικεύονται στην καιρική πρόβλεψη, εστιάζοντας στις πληροφορίες που θεωρούν ότι θα ενδιαφέρουν το κοινό τους.
Το πέρασμα από το «έτοιμο φαγητό» στη «μαγειρική κατ’ οίκον» ίσως αρχικά έχει κάποιες δυσκολίες, αλλά το αποτέλεσμα μετά την πρώτη σας επιτυχημένη δημιουργία θα είναι ιδιαίτερα ευχάριστο. Ο εκδημοκρατισμός των καιρικών προβλέψεων, όπως και κάθε άλλη διεύρυνση της γνώσης, είναι παράγοντας «απελευθέρωσης» από δεσμά που συχνά βρίσκονται μόνο στη φαντασία μας. Επιπλέον, μέσα από αυτήν την προσωπική επαφή με τις καιρικές μεταβολές, είναι πιθανό να ανακαλύψουμε ένα νέο δεσμό επαφής με τη φύση, ακόμα και μέσα στο αποκομμένο από αυτήν αστικό περιβάλλον.
«Καίει» το ζήτημα των ανοικτών δεδομένων
Δύο δημόσιοι οργανισμοί διαχειρίζονται τον μεγαλύτερο αριθμό μετεωρολογικών σταθμών και συλλέγουν τα δεδομένα που αυτοί παράγουν. Πρόκειται για το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το οποίο είναι μεταξύ άλλων και διαχειριστής του meteo.gr και την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία.
Η ΕΜΥ, όπως οι περισσότεροι τη γνωρίζουμε από τα δελτία ειδήσεων, διαθέτει το παλαιότερο αρχείο μετεωρολογικών δεδομένων και είναι η μόνη που θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις σε στατιστικές μελέτες που απαιτούν μεγάλο βάθος χρόνου. Ερωτήματα, όπως «Ποια είναι η μεταβολή των νοτίων ανέμων στην περιοχή της Αττικής σε βάθος πεντηκονταετίας» ή «Ηταν πράγματι η πρόσφατη βροχόπτωση ένα μοναδικό ακραίο καιρικό φαινόμενο ή έχει παρουσιαστεί ξανά πριν από 40 χρόνια;» μπορούν να απαντηθούν μόνο αν κάποιος έχει πρόσβαση στα δεδομένα του αρχείου της ΕΜΥ.
Το πρόβλημα είναι ότι ένα μεγάλο ποσοστό των δεδομένων αυτών δεν είναι διαθέσιμο για το ευρύ κοινό και αν κάποιος ζητήσει από την ΕΜΥ μια μελέτη που θα απαντά στο προηγούμενα ερωτήματα, θα χρειαστεί να πληρώσει για να την αποκτήσει. Το κόστος μιας μελέτης είναι δικαιολογημένο, καθώς θα δαπανηθούν εργατοώρες για την εκπόνησή της. Αν όμως τα δεδομένα της ΕΜΥ ήταν διαθέσιμα σε όλους, τότε κάποιοι ανεξάρτητοι αναλυτές θα μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν σε δικά τους εργαλεία και να πάρουν αποτελέσματα χωρίς να πληρώσουν τίμημα.
Το ζήτημα των ανοικτών δεδομένων δεν αφορά μόνο την ΕΜΥ, καθώς ανάλογη πρακτική ακολουθούν και άλλες ευρωπαϊκές μετεωρολογικές υπηρεσίες και δεν αφορά μόνο τις μετεωρολογικές υπηρεσίες, αλλά ένα μεγάλο αριθμό δημόσιων οργανισμών που διαχειρίζονται δεδομένα ως δικά τους περιουσιακά στοιχεία.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση με προγράμματα όπως το Copernicus, το οποίο προσφέρει δωρεάν πληθώρα μετεωρολογικών δεδομένων και στατιστικών αναλύσεων, δείχνει με σαφήνεια τις προθέσεις της πάνω στο θέμα αυτό. Ωστόσο, στο τέλος της ημέρας είναι στην καλή διάθεση των κυβερνήσεων και στο χέρι των πολιτών τους, να αποφασίσουν την πολιτική τους όσον αφορά τα δημόσια δεδομένα.
Το σύστημα Ποσειδών που «διαβάζει» με ακρίβεια τις θάλασσες
Από το μπαλκόνι του εστιατορίου η θέα προς το Λιβυκό πέλαγος ήταν ένα φυσικό ηρεμιστικό. Στο βάθος του ορίζοντα μαύρα σύννεφα έπαιζαν με τις τελευταίες αχτίδες του Ηλιου, έλκοντας τους περισσότερους πελάτες από την τέρψη του ουρανίσκου προς την τέρψη της όρασης. Ενα ζευγάρι φαινόταν λίγο ανήσυχο, καθώς η επιλογή του να κοιμηθεί στην παραλία που βρισκόταν 200 μέτρα κάτω από το εστιατόριο, έδειχνε τώρα λιγότερο ασφαλής. Στο τραπέζι πίσω του ήταν ένα ζευγάρι ηλικιωμένων Αυστριακών. Ο σύζυγος σα να μάντεψε τον λόγο της ανησυχίας και είπε: «Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε, έχω δει την πρόβλεψη του καιρού στον Ποσειδώνα και τα σύννεφα δεν θα προσεγγίσουν τις ακτές της Κρήτης». Εμπιστεύθηκαν εκείνον και τον Ποσειδώνα και λίγες ώρες μετά, μέσα από τη σήτα της σκηνής τους, απολάμβαναν τον έναστρο ουρανό πάνω από το πέλαγος.
Η δημιουργία του συστήματος Ποσειδών (http://www.poseidon.hcmr. gr/index_gr.php), του οποίου διαχειριστής είναι το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, ξεκίνησε με στόχο την πληροφόρηση για τις συνθήκες των θαλασσών που περιβάλλουν την Ελλάδα. Ενα μεγάλο μέρος των δεδομένων που επεξεργάζεται το σύστημα, προέρχεται από ένα ιδιόκτητο δίκτυο πλωτών ωκεανογραφικών σταθμών μέτρησης. Δεδομένου, όμως, ότι η κατάσταση της θάλασσας εξαρτάται από έναν μεγάλο αριθμό μετεωρολογικών παραμέτρων, στο κέντρο επεξεργασίας του συστήματος, φτάνουν πληροφορίες και από άλλους σταθμούς, οι οποίες συνδυάζονται από ένα μετεωρολογικό μοντέλο πρόβλεψης για να δώσουν τελικά το οπτικοποιημένο αποτέλεσμα των προγνώσεων καιρού του Ποσειδώνα. Σύμφωνα με τον Λεωνίδα Περιβολιώτη, φυσικό – ωκεανογράφο, ο οποίος ανήκει στο επιστημονικό προσωπικό του ΕΛΚΕΘΕ και είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του συστήματος Ποσειδών, «σε βάθος χρόνου 5 ημερών, ο Ποσειδώνας ενημερώνει, μεταξύ άλλων, για την ένταση και τη φορά των ανέμων, τη βροχόπτωση – χιονόπτωση και τον κυματισμό της θάλασσας. Αν και την ίδια υπηρεσία παρέχουν αρκετά μετεωρολογικά site στο Internet, το ξεχωριστό με τον Ποσειδώνα είναι η δυνατότητα ενημέρωσης για τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν τα διάφορα καιρικά φαινόμενα. Ετσι όταν τα ΜΜΕ μιλούν γενικά για καταιγίδες, ο χρήστης του Ποσειδώνα μπορεί να δει με αρκετή ακρίβεια από πού είναι πιθανό να περάσει η βροχή και με τι ένταση. Ενα στοιχείο που αναδεικνύει την ποιότητα της πληροφορίας του, είναι το 1,5 εκατ. άτομα που επισκέπτονται την υπηρεσία κάθε μήνα».