EDWARD SNOWDEN
Tο μεγάλο φακέλωμα
μτφρ.: Χρήστος Καψάλης
εκδ. Ψυχογιός, 2019, σελ. 376
«Είχα όσα είχα θελήσει στη ζωή μου –αγάπη, οικογένεια κι επιτυχία απείρως μεγαλύτερη απ’ ό,τι μου άξιζε– και ζούσα σε έναν παράδεισο, ανάμεσα σε δένδρα κατάφορτα με καρπούς, κι από αυτούς μονάχα ένας μου ήταν απαγορευμένος. Το ευκολότερο πράγμα, κανονικά, θα ήταν να ακολουθήσω τους κανόνες». Με αυτό τον αφοπλιστικό τρόπο περιγράφει ο Eντουαρντ Σνόουντεν το ηθικό δίλημμα που αντιμετώπισε, όταν συνειδητοποίησε ότι ο δρόμος του πληροφοριοδότη δημόσιου συμφέροντος (whistleblower) θα ισοδυναμούσε με μια κατ’ ουσίαν κατεστραμμένη ζωή. Στην αυτοβιογραφία του, που μόλις κυκλοφόρησε στη χώρα μας υπό τον τίτλο «Το μεγάλο φακέλωμα», ο Σνόουντεν περιγράφει γλαφυρά τη ζοφερή περιπέτειά του στον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών, και μαζί εξηγεί την ουσία της υπόθεσής του, μιλώντας αναλυτικά για τα σπουδαία ευρήματα που έφερε στο φως η υποκλοπή διαβαθμισμένων πληροφοριών από μέρους του.
Αβολη αλήθεια
Ο Σνόουντεν αποκάλυψε σε όλο τον κόσμο μια εξαιρετικά άβολη αλήθεια για τις ΗΠΑ: οι μυστικές υπηρεσίες τους έχουν στήσει «ένα παγκόσμιο σύστημα μαζικής παρακολούθησης χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεση των πολιτών», που μοιάζει με επιστημονική φαντασία. Μπορούν να δουν σε πραγματικό χρόνο τα πάντα, ακόμα και το ιδιωτικό μήνυμα που θα πληκτρολογήσεις σε λίγο, γεγονός που κάνει σαφές ότι όσοι έχουν πρόσβαση σε αυτό το σύστημα, έχουν πραγματικά στο χέρι τους πάντες. Από το 2013 που πήρε τον δύσκολο δρόμο ώς σήμερα, η περσόνα του πρώην πράκτορα έχει γίνει αντικείμενο ταινιών μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, έχει γίνει κόμικ και βιντεοπαιχνίδι. Και είναι λογικό, καθώς η ιστορία του διαθέτει όλα τα στοιχεία του καλού θρίλερ: σασπένς, πολιτική, μυστικές υπηρεσίες, προδοσία, κίνδυνο, υψηλή τεχνολογία, δημοσιογραφία, έρωτα, ασθένεια, κατασκοπεία, εξορία. Τώρα, ήρθε η ώρα να μιλήσει ο ίδιος, σε πρώτο πρόσωπο, για τις άκρως απόρρητες και ντροπιαστικές πληροφορίες που ενεχείρισε στα χέρια δημοσιογράφων, για το μακρύ ταξίδι ενηλικίωσης κι αυτογνωσίας που έκανε για να περάσει στην απέναντι πλευρά και να βρεθεί στην παρούσα του κατάσταση, για τις αναμνήσεις, τους φόβους και τις ελπίδες του.
Η ιστορία έχει όλα τα στοιχεία του καλού θρίλερ: σασπένς, πολιτική, προδοσία, κατασκοπεία, εξορία.
Για το κράτος των ΗΠΑ ο Σνόουντεν θα είναι πάντα ένας προδότης που θα πρέπει να δικαστεί και να τιμωρηθεί για τις διαρροές που έκανε, ενώ για τους απανταχού υπερασπιστές της ιδιωτικότητας, θα είναι ένας εξόριστος χάκερ στη Μόσχα, που θα πληρώνει ακριβά την τόλμη του να εκθέσει το πιο βρώμικο μυστικό της νέας εποχής. Για τον ψύχραιμο αναγνώστη του βιβλίου, ωστόσο, ο Σνόουντεν θα είναι ένας τραγικός ήρωας της γενιάς του Διαδικτύου. Το πολύ φροντισμένο κι εξομολογητικό κείμενό του αποκαλύπτει έναν ευαίσθητο και οξυδερκή νέο άνθρωπο, που είδε κι αυτός τους υπολογιστές ως «τη μία και μοναδική σταθερή, σωτήρια αλήθεια της γενιάς μας». Εναν άνθρωπο με πολύ χιούμορ, που για την προνομιακή πρόσβασή του στα πλέον απόρρητα έγγραφα γράφει: «Σε περίπτωση που αναρωτιέστε: Ναι, ο άνθρωπος πάτησε πράγματι το πόδι του στη σελήνη. Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός. Οχι, δεν μας ψεκάζουν». Το έγκλημα του 36χρονου σήμερα νεαρού, με την «τεχνολογικά χρωματισμένη» εφηβεία, πιθανότατα δεν θα παραγραφεί ποτέ, όπως δεν θα διαγραφούν ποτέ τα δεδομένα των σκληρών μας δίσκων. Καθόλου τυχαία ο ίδιος τιτλοφορεί τη μαρτυρία του «Μόνιμο αρχείο», ώστε να καταδείξει ότι το πρόβλημα δεν είναι η απλή παρακολούθηση και αποθήκευση των δεδομένων των πολιτών, αλλά ότι το φακέλωμα είναι μόνιμο. Για τους υπολογιστές δεν υφίσταται η έννοια της «μόνιμης διαγραφής». Αυτή η «ψηφιακή αθανασία», θα έπρεπε να τρομάζει και ν’ ανησυχεί ακόμα και τους πολίτες που υποστηρίζουν ότι εφόσον δεν έχουν κάτι να φοβηθούν, δεν έχουν και λόγο να τους απασχολεί η παρακολούθηση, γιατί κανείς δεν ξέρει πώς θα χρησιμοποιηθεί ο «φάκελός» τους στο μέλλον. Το όνομα του Σνόουντεν έχει γίνει σύμβολο στον αγώνα που δίνουν ετερόκλητοι παράγοντες κατά των μαζικών παρακολουθήσεων και υπέρ της κρυπτογράφησης των δεδομένων και των επικοινωνιών.
Δεδομένου του γεγονότος ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν καταστήσει τον κόσμο ένα παγκόσμιο χωριό, κανείς μας δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος απέναντι σε όσα έφερε στο φως. Μετά τον Σνόουντεν, τίποτα δεν είναι ίδιο για την περίπλοκη εποχή μας. Η τεκμηριωμένη και αδιάψευστη γνώση ότι είναι σε εξέλιξη μια επιχείρηση μαζικής παρακολούθησης, θέτει νέους όρους στον δημόσιο διάλογο. Γι’ αυτό κι ο συναγερμός του Σνόουντεν γίνεται κάθε μέρα και πιο εκκωφαντικός. Αν όχι στους περισσότερους, σε όσους τουλάχιστον δεν έχουν συνέχεια σκυμμένο το κεφάλι πάνω από μια οθόνη.
* Ο κ. Μανώλης Ανδριωτάκης είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Το δεξί χέρι», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.