Ο Χανς Γιόαχιμ Σελνχούμπερ είναι ο «πρύτανης» των Γερμανών κλιματολόγων: επίτιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Κλιματολογικών Eρευνών (PIK) του Πότσνταμ, σύμβουλος της καγκελαρίου Μέρκελ, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών. «Τρέχουμε προς τον τοίχο και πατάμε γκάζι», λέει ο 69χρονος φυσικός, παρομοιάζοντας όσους κλείνουν τα μάτια απέναντι στην κλιματική κρίση με αυτούς που πέφτουν από ουρανοξύστη και λίγο πριν φθάσουν στο έδαφος παρατηρούν «ώς εδώ, όλα καλά».
– Είναι αλήθεια ότι με τους σημερινούς ρυθμούς απομένουν λιγότερο από 10 χρόνια προτού πυροδοτήσουμε μη αναστρέψιμες αλλαγές στο κλίμα της Γης;
– Αυτό αναφέρουν τα συμπεράσματα της έκθεσης της IPCC (της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή). Τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, αλλά η ουσία είναι ότι, αν εξακολουθήσουμε και την επόμενη δεκαετία να εκπέμπουμε 40-45 δισ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, όπως τώρα, δεν θα μπορέσουμε να συγκρατήσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, ούτε καν στους 2 βαθμούς. Θα παραβιάσουμε πολλές κόκκινες γραμμές, π.χ. δεν θα μπορέσουμε να κρατήσουμε το παγοκάλυμμα της Γροιλανδίας, ούτε τους κοραλλιογενείς υφάλους. Το συμπέρασμα των ερευνών μας είναι ότι, για να αποφύγουμε τα χειρότερα, πρέπει οι παγκόσμιες εκπομπές ρύπων να αρχίσουν να μειώνονται από το 2020. Δηλαδή από του χρόνου.
– Πόσο ρεαλιστικό είναι να επιτευχθεί κάτι τέτοιο;
– Πριν από λίγα χρόνια ήμασταν πιο αισιόδοξοι, γιατί οι εκπομπές ρύπων έμεναν σταθερές. Τώρα αυξάνονται. Οι οικονομικές προβλέψεις, βέβαια, λένε ότι έρχεται περίοδος στασιμότητας στην παγκόσμια οικονομία και αυτό μπορεί να βοηθήσει στη συγκράτηση των ρύπων, αλλά θα πρόκειται για κάτι συμπτωματικό, όχι για μια σταθερή μείωση. (Σ.σ. κάτι αντίστοιχο συνέβη στην Ελλάδα, όπου οι ρύποι, μετά την κρίση, έχουν πάρει πάλι την ανηφόρα.) Αν όμως κινητοποιήσουμε το επιστημονικό και τεχνολογικό δυναμικό μας, μπορούμε να αντιστρέψουμε την ανοδική τάση μέσα σε 1-2 χρόνια. Τεχνικά είναι εφικτό, αν και δεν είναι πολύ πιθανό.
– Γιατί; Πού εντοπίζονται τα εμπόδια;
– Εχουμε καταρτίσει σχέδια για το πώς μπορούν να περιοριστούν οι ρύποι και ξέρουμε ότι γίνεται. Ο κόσμος θα είναι πιο υγιής, γιατί π.χ. είναι πιο υγιεινό να τρώμε λιγότερο κρέας και να κάνουμε ποδήλατο αντί να καθόμαστε στο αυτοκίνητο. Ομως, όσα λέμε δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη γιατί επικρατεί η λογική «μέχρι τώρα, έχουν πάει όλα καλά». Είναι το ανέκδοτο για τον άνδρα που έχει πέσει από το Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ και, καθώς περνάει μπροστά από το παράθυρο του δευτέρου ορόφου, λέει «μέχρι τώρα, όλα καλά». Εχω διατελέσει σύμβουλος αρκετών κυβερνήσεων επί πολλά χρόνια. Τα επιστημονικά δεδομένα είναι γνωστά, τα οφέλη της ενεργειακής μετάβασης είναι επίσης γνωστά, π.χ. είναι πολύ πιο εύκολο να ηλεκτροδοτηθεί η Ινδία με αποκεντρωμένη ηλιακή ενέργεια παρά με την κατασκευή λιγνιτικών μονάδων και γιγαντιαίων δικτύων διανομής. Αυτό που έλειπε ήταν το συναισθηματικό σκέλος. Και αυτό ήρθε τώρα στο προσκήνιο με το κίνημα «Fridays for Future» και την Γκρέτα Τούνμπεργκ. Ξαφνικά, ο κόσμος αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα. Αυτό δεν έχει σχέση με την επιστήμη – αν και οι δικές μας προβλέψεις γίνονται όλο και πιο ζοφερές. Συμβαίνει επειδή ο κόσμος καταλαβαίνει ότι αν καταστρέψουμε το σύστημα που υποστηρίζει τη ζωή στη Γη, αρνούμαστε το μέλλον στα παιδιά και στα εγγόνια μας. Αυτό δεν ήταν προφανές όσο καιρό τα παιδιά σιωπούσαν. Η συνειδητοποίηση ήρθε αργά, ίσως υπερβολικά αργά. Τουλάχιστον όμως ήρθε, γιατί αξίζει να παλέψουμε για κάθε δέκατο του βαθμού· κάθε δέκατο του βαθμού αύξησης της θερμοκρασίας προξενεί νέες επιπτώσεις και κάθε δέκατο του βαθμού είναι σημαντικό.
– Ανοίγοντας μια εφημερίδα, νιώθει κανείς ότι υπάρχουν δύο παράλληλα σύμπαντα, από τη μία οι δικές σας προειδοποιήσεις και από την άλλη ανακοινώσεις για νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων και νέες υποδομές για οδικές και αεροπορικές μεταφορές.
– Αυτό έχει να κάνει με την αδράνεια. Το πεδίο της επιστημονικής μου ενασχόλησης είναι τα συστήματα και μπορώ να σας πω ότι τα ιδιαιτέρως πολύπλοκα συστήματα, όταν βρεθούν αντιμέτωπα με μία κρίση, χωρίζονται σε δύο πραγματικότητες. Το υπάρχον σύστημα βελτιώνει την απόδοσή του και αυτό συμβαίνει τώρα με τον πετρελαϊκό κλάδο. Περισσότερα χρήματα, έξυπνοι μηχανικοί, τεχνολογία. Φυσικά το νέο σύστημα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην αρχή είναι κατώτερο από το παλιό. Φθάνει όμως ένα σημείο καμπής και το παλιό σύστημα καταρρέει. Αν οι μέτοχοι, οι θεσμικοί επενδυτές σταματήσουν να χρηματοδοτούν έργα ορυκτών καυσίμων, η κατάρρευση μπορεί να έρθει πολύ γρήγορα, μέσα στα επόμενα 5-10 χρόνια. Μιλάω σε πολλούς θεσμικούς επενδυτές και σας λέω ότι η αποεπένδυση (divestment) μπορεί να μετατραπεί σε χιονοστιβάδα.
– Βλέπετε διαφορές ανάμεσα στον άνθρακα και στο φυσικό αέριο;
– Το φυσικό αέριο είναι μια ψεύτικη λύση. Αν μπορούσαμε σε μία νύχτα να αντικαταστήσουμε τον λιγνίτη, την πιο ρυπογόνο μορφή άνθρακα, με φυσικό αέριο, θα μειώναμε τις εκπομπές ρύπων κατά 50% έως 70%. Αλλά σε 20 χρόνια θα υποχρεωθούμε να το εγκαταλείψουμε και αυτό. Είναι ένα είδος διαστροφής να συνεχίζουμε τις εξορύξεις, έστω και για φυσικό αέριο. Πρέπει να σταματήσουμε αμέσως. Κάθε φορά που έρχομαι στη χώρα σας θυμάμαι πόσο τεράστιες δυνατότητες έχει η Ελλάδα για την εξάπλωση της ηλιακής ενέργειας. Ο κόσμος νομίζει ότι οι υδρογονάνθρακες θα φέρουν γρήγορο χρήμα, αλλά είμαι σίγουρος ότι σε 20 χρόνια το πετρέλαιο δεν θα αποτελεί πηγή εσόδων.
– Το πιστεύετε;
– Ναι. Αν θέλουμε να αποτρέψουμε την κλιματική κρίση πρέπει να σταματήσουμε να καίμε πετρέλαιο. Αν αφήσουμε την κρίση να εξελιχθεί, θα έχουμε άλλα προβλήματα, άρα και στις δύο περιπτώσεις, το business as usual δεν είναι επιλογή. Εδώ στο Ινστιτούτο «τρέξαμε» τα κλιματικά μοντέλα βαθιά στο παρελθόν και αυτό που είδαμε είναι ότι οι αλλαγές τώρα εξελίσσονται εκατοντάδες φορές ταχύτερα από τις φυσιολογικές κλιματικές μεταβολές. Είναι σαν να έχουμε προσκρούσει στον τοίχο και να πατάμε γκάζι. Στην τελευταία εποχή των παγετώνων, η μέση θερμοκρασία ήταν μόλις 3-4 βαθμούς χαμηλότερη και το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης ήταν καλυμμένο με πάγους. Φανταστείτε τι θα συμβεί εάν η θερμοκρασία ανέβει 5-6 βαθμούς σε διάστημα μόλις 100 ετών. Δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να συντηρηθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός. Κάθε φορά που μιλάω σε κοινό επενδυτών ή τραπεζιτών και καταλαβαίνουν πόσο στέρεη είναι η επιστημονική γνώση, ανησυχούν πολύ.
– Τι λέτε σε αυτούς που θα διαβάσουν αυτήν τη συνέντευξη και θα συνεχίσουν σαν να μη συμβαίνει τίποτα;
– Καθένας κάνει τις επιλογές του. Μπορείς ακόμη και να νιώθεις τον καρκίνο να μεγαλώνει μέσα σου και να αρνείσαι να πας στον γιατρό γιατί φοβάσαι τη διάγνωση. Ελπίζω πάντως να πειστούν περισσότεροι άνθρωποι.