«Το βίντεο με την παράτολμη απαγωγή είναι το πρώτο σπουδαίο έργο τέχνης του 21ου αιώνα», έγραφαν οι κριτικοί τέχνης για την τελευταία εικαστική πράξη ενός από τους σπουδαιότερους βραβευμένους καλλιτέχνες. Ο εμπνευστής, μετά την ολοκλήρωση του έργου, είχε βάλει τέλος στη ζωή του, αλλά ταυτόχρονα και τους τίτλους τέλους σε ένα τετράωρο θρίλερ που έζησε επί τέσσερις ώρες η Μεγάλη Βρετανία όταν με μια ανάρτηση του στο YouTube εμφανίστηκε ως ανώνυμος τρομοκράτης. Κρατούσε όμηρο την αγαπημένη πριγκίπισσα των Βρετανών και, για να την απελευθερώσει, έθετε έναν και μόνον όρο: ο πρωθυπουργός της χώρας να έρθει σε σεξουαλική επαφή με ένα γουρούνι, live σε όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα.
Η εικαστική περφόρμανς του καλλιτέχνη «τρομοκράτη» δεν ήταν παρά ένα ακραίο φανταστικό σενάριο της σειράς «Black mirror» στην πλατφόρμα του Netflix. Ωστόσο, στον ψηφιακό κόσμο του 21ου αιώνα, σε μια εποχή που το θέαμα και η εικονική πραγματικότητα ορίζουν ξανά τους όρους του παιχνιδιού, το MOMus, ανοίγει τη συζήτηση με αφορμή την 7η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης –την πρώτη διοργάνωση που υλοποιεί με τη συνεργασία του συνόλου των δυνάμεων του νεοσύστατου οργανισμού (12 Οκτωβρίου-20 Φεβρουαρίου)– θέτοντας επί τάπητος τα ζητήματα της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας, διακίνησης και επικοινωνίας.
Πόσο δημοκρατική είναι η συνθήκη ενός καλλιτεχνικού έργου υπό την ασφυκτική επιθετική πίεση του ψηφιακού μας πολιτισμού που επιβάλλει, προκρίνει, προγράφει την πιθανότητα της δημιουργίας του, αναρωτήθηκε στην ημερίδα «Τέχνη και δημοκρατία» ο Μήτσος Μπιλάλης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το φανταστικό σενάριο της σειράς για να αντιστρέψει το ερώτημα του συνεδρίου: «Πώς η τέχνη μπορεί να γίνει δημοκρατικότερη και πιο προσιτή στην κοινωνία;». Στο επεισόδιο που αποτελεί τον μεγαλύτερο πειρασμό της δημοκρατίας όχι μόνο σε εικαστικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, το δημοκρατικό δεν είναι δεδομένο αλλά αιτούμενο σε κάθε στιγμή, ανέφερε ο κ. Μπιλάλης. «Ζούμε σε έναν κόσμο όπου επιθυμίες, ακόμα και ακραίες, μπορεί να διασπείρονται μέσα από τις συσκευές του κοινωνικού χώρου, κι εμείς γινόμαστε αναμεταδότες, αυτοί που αστραποβολούν την αρχική αστραπή μέχρι να χάσει την έντασή της. Κάθε like, κάθε forward που πατώ, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια επαναληπτική εκτέλεση της αρχικής επιθυμίας. Η συνθήκη της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα μάς καλεί να εγκύψουμε στον σεβασμό των πραγμάτων – με τη λατινική έννοια του όρου res. Δεν χρειαζόμαστε έναν «μαύρο καθρέφτη» για να κατανοήσουμε ότι την αλγοριθμική μας ζωή, την αλγοριθμική μας τέχνη, δεν τη φτιάχνουμε ερήμην της κοινωνίας στην οποία καλείται να υπάρξει».
Η προφεστιβαλική συζήτηση «Δημοκρατία και τέχνη: προκλήσεις και προοπτικές», που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, ήταν ένα «ζέσταμα» σε θεωρητικό επίπεδο για τη ΣΤΑΣΗ –το θέμα της φετινής Μπιενάλε– που προτείνει να δούμε τη σύγχρονη τέχνη με ένα νηφάλιο και στοχαστικό βλέμμα για να ξανασκεφτούμε και κυρίως να αισθανθούμε τι ρόλο διαδραματίζει η τέχνη στη ζωή μας και πώς επικοινωνεί με την κοινωνία και την πολιτική.
Γ. Κ.