H Τάσιτα Ντιν (Tacita Dean) δίνει πολύ μεγάλη σημασία στις λέξεις. «Είναι σημαντικό να μη χάσουμε τη γλώσσα», λέει, και αυτή δεν είναι μια φράση που συνηθίζουν οι εικαστικοί, για τους οποίους η εικόνα συνήθως έχει τον πρώτο λόγο. Αλλά η Τάσιτα Ντιν είναι εξαιρετικά ακριβολόγος. Αλλωστε προέρχεται από μια οικογένεια με κλασική παιδεία. Μιλήσαμε στο τηλέφωνο και, παρά την κακή σύνδεση, επέμενε στην ορθή διατύπωση κάθε φράσης. Είναι φανερό ότι η Βρετανίδα καλλιτέχνις, που έκανε αισθητή την παρουσία της από τη δεκαετία του ’90 και εξακολουθεί να δημιουργεί και να εξελίσσεται –πέρυσι τρία έργα της παρουσιάστηκαν στο Λονδίνο– δεν κάνει συμβιβασμούς στη δουλειά της. Ούτε παρασύρεται από τάσεις και κυρίαρχες αφηγήσεις, επιμένοντας στον ποιητικό συσχετισμό πραγμάτων, τόπων, προσώπων και μύθων.
Διαλέγει με πολλή προσοχή τα εκφραστικά μέσα της: σχέδιο, φωτογραφία, τυπώματα, καλλιτεχνικά βιβλία, συλλογές αντικειμένων. Το έργο της «Blind Pan», μια σειρά με πέντε γκραβούρες που μοιάζει εικαστικό ταξίδι σε ελλειπτική μορφή, εκτίθεται σε λίγες ημέρες στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της Μπιενάλε 2019. Και μολονότι πρόκειται για παλαιότερη δουλειά της (2004), το συγκεκριμένο έργο συνδέεται απολύτως με την ύστερη δημιουργία της, την ταινία «Antigone» (2018), που γυρίστηκε εξολοκλήρου σε αναλογικό φιλμ 35 mm. Και στα δύο έργα, η ιστορία της Αντιγόνης και η σχέση με τον βασιλιά-πατέρα της διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο. Για ποιο λόγο επιστρέφει στον Σοφοκλή και στις δύο τραγωδίες του, τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ»;
«Κατ’ αρχάς να διευκρινίσω ότι Αντιγόνη είναι το όνομα της αδερφής μου, ενώ ο αδερφός μου λέγεται Πτολεμαίος. Συνεπώς μάθαμε να ζούμε με αρχαία ελληνικά ονόματα – το δικό μου είναι ρωμαϊκό», απαντά. «Ομως πραγματικά αυτές οι δύο τραγωδίες αποτελούν το πεδίο τους ενδιαφέροντός μου εδώ και χρόνια. Και ειδικότερα το διάστημα που δεν περιγράφεται στις τραγωδίες, μεταξύ της αναχώρησης του τυφλού Οιδίποδα από τη Θήβα και της άφιξής του στην Αθήνα με οδηγό την Αντιγόνη. Το “Blind Pan” είναι στην ουσία ένα ενιαίο έργο χωρισμένο σε πέντε μέρη. Σαν μια παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία δείχνει ένα τοπίο, έναν ορίζοντα», εξηγεί. Και συμπληρώνει: «Θα μπορούσε να είναι η σκηνή του ταξιδιού που έκανε ο τυφλός Οιδίποδας με την Αντιγόνη, και το οποίο κατέληξε στον θάνατο του. Θα μπορούσε επίσης να είναι ένα storyboard, αλλά χωρίς πολλές πληροφορίες και δράση. Στο βάθος διακρίνονται κάποιες χειρόγραφες σημειώσεις, γραφιστικά μοτίβα, που σηματοδοτούν το πέρασμα του χρόνου. Δεν υπάρχουν όμως στοιχεία αναπαράστασης, ούτε καν φιγούρες. Συνεπώς η αφήγηση ενυπάρχει πίσω από τα σκίτσα. Ο τίτλος του εκφράζει ένα λογοπαίγνιο: η λέξη “pan” στα αγγλικά δηλώνει αφενός ένα τυπικό κινηματογραφικό πλάνο –ένα τράβελινγκ που γίνεται με ακίνητη την κάμερα– αλλά επίσης τον αρχαίο θεό Πάνα, που λατρεύεται μέσα στην άγρια φύση. Πρόκειται λοιπόν για ένα πανόραμα που μιλάει για το πέρασμα του χρόνου και εξελίσσεται από τα αριστερά προς τα δεξιά με την παραδοσιακή αντίληψη του γραμμικού χρόνου. Αλλά είναι το πανόραμα ενός τυφλού ανθρώπου, που στρέφει το κεφάλι του χωρίς να βλέπει».
Τα θαύματα που γεννιούνται στο σκοτάδι φέρνουν τη συζήτηση στο υλικό με το οποίο δουλεύει κυρίως τα τελευταία χρόνια και για το οποίο έχει δώσει μάχες προκειμένου να μη χαθεί: το αναλογικό φιλμ. Για αυτό το θέμα μιλάει με πάθος, μια που πραγματικά, παρότι κινδύνευσε να χαθεί, επιστρέφει και αναγνωρίζεται εκ νέου ως ιδιαίτερο καλλιτεχνικό μέσο έκφρασης. «Σε αντίθεση με το digital, όταν δουλεύεις με φιλμ, όλα συμβαίνουν το σκοτάδι», λέει. «Το φιλμ είναι ένα μέσο για να φτιάξεις μαγεία. Για τον καλλιτέχνη το άγνωστο είναι περισσότερο δημιουργικό. Κάποιες φορές εργαζόμαστε καλύτερα όταν δεν ελέγχουμε απολύτως αυτό που κάνουμε, και επιτρέπουμε σε άλλα πράγματα να παρέμβουν στο αποτέλεσμα, όπως η τύχη ή το ασυνείδητο. Για μένα το φιλμ είναι το δυναμικό μέσο που συνδέει την εικόνα με την ποίηση».