Έρημος, εξωτισμός, τυφλές στροφές και περιπέτεια σε ένα δεκαήμερο ταξίδι με αυτοκίνητο.
Για το εναρκτήριο τριήμερο του ταξιδιού δεν χρειάζεσαι αυτοκίνητο. Φορτώνεις τα συμπράγκαλα σε ένα ταξί, τα ξεφορτώνεις σε μία από τις πύλες της μεντίνα, επιστρατεύεις χάρτη –αν όχι μίτο της Αριάδνης–, κλείνεις τους διακόπτες και ανοίγεις τα ρουθούνια. Οι μπεζ περιτειχισμένες πόλεις, που φωλιάζουν ντροπαλές μέσα στους κόλπους των μεγαλουπόλεων του Μαρόκου, μυρίζουν μπαχαρικά.
Και χώμα. Και πηλό. Και λουλούδια. Και σπιτικό φαγητό, μαγειρεμένο στην άκρη του δρόμου. Και σφάγια από τα κρεοπωλεία, που δεν είναι παρά μικροσκοπικά γκισέ στο σοκάκι. Και αρωματικό καπνό από ναργιλέδες. Και τίμιο ιδρώτα των εργατών. Και κουτσουλιές από τους πελαργούς που φωλιάζουν στους μιναρέδες. Και ευωδιές από τα μαγαζάκια που πουλάνε αρωματικά κεριά και στικ. Και αιθέρια έλαια από τα spa, όπου συνωστίζονται οι λευκές τουρίστριες. Και καυσαέριο από τα αρχαία μηχανάκια που κάνουν σλάλομ μέσα στα κατάμεστα στενά. Και αποφορά από τις αποχετεύσεις. Μολονότι πλημμυρισμένη από τουρίστες, η πολύβουη μεντίνα του Μαρακές μυρίζει αληθινή ζωή.
Ο μιναρές του τζαμιού Κουτουμπιά δεσπόζει στον ορίζοντα του Μαρακές και είναι ορατός από κάθε σημείο της πλατείας Τζεμάα Ελ-Φνα. (Φωτογραφία: ΜΑΡΙΚΑ ΤΣΟΥΔΕΡΟΥ).
Στην αχανή πλατεία Τζεμάα Ελ-Φνα οι φακίρηδες παίζουν αυλούς και οι κόμπρες χορεύουν, αλλά δεν χρειάζεται να διαγκωνιστεί ο επισκέπτης με τους πορτοφολάδες και τους παπατζήδες για ζωτικό χώρο. Εκτός πια κι αν θέλει να παίξει κανονικό παπά, με τραπουλόχαρτα. Εδώ παπάς, εκεί παπάς, πού είναι ο παπάς; Και τα ριάλ να αλλάζουν χέρια με ταχύτητα αστραπής. Πιο δίπλα, ένας ηλικιωμένος κύριος με λευκή μακριά φορεσιά κάθεται στο χαλί και διηγείται ιστορίες. Η ομήγυρη τον παρακολουθεί εκστασιασμένη και αμίλητη, σαν να έχει μπροστά της κάποιον σαμάνο της ερήμου. Το οποίο μπορεί να είναι και αλήθεια.
Ο όφις του φακίρη λικνίζεται, τα ντέφια κρατούν ρυθμό, τα πολύχρωμα φρούτα λάμπουν κάτω από τα φώτα της πλατείας που δεν κοιμάται ποτέ, τα καζάνια ετοιμάζουν νόστιμους μεζέδες αμφίβολης υγιεινής, οι τουρίστριες με τα ταγάρια ρωτούν αν υπάρχουν μπαρ που πουλάνε αλκοόλ, οι τουρίστες με τα σαλβάρια αγοράζουν χασίς κοψοχρονιά. «Πράσινο κιφ μαροκινό», το μνημονεύει και ο αλησμόνητος ποιητής. Το καταλαβαίνεις από το αεροπλάνο κιόλας ότι πολλοί ταξιδεύουν στο Μαρόκο για να αναζητήσουν ουσία στις ουσίες.
Αλλά η δική σου σκέψη πάει στο κρεβάτι με ουρανό και αραβικές μαξιλάρες που σε περιμένει στο πεντακάθαρο ριάντ. Θα τον βρούμε ποτέ τον δρόμο ή θα τριγυρίζουμε σαν άδικες κατάρες της Χαλιμάς όλη τη νύχτα μέσα στον λαβύρινθο; «Ακόμα και εγώ ο ίδιος χάνομαι πολύ συχνά μέσα στα σουκ», ομολογεί ο κοσμογυρισμένος Μαροκινός οικοδεσπότης. Και πώς τον ξαναβρίσκετε τον δρόμο, μεσιέ; «Τυχαία». Όταν φτάσεις στο σουκ των βυρσοδεψών, ξέρεις ότι έχεις χαθεί. Θα ψωνίσεις, όμως, δερμάτινες τσάντες και πασούμια. Και φεύγοντας, δεξιά, μπαχάρια σε όλες τις πιθανές και απίθανες αποχρώσεις – και τιμές. Και πήλινα. Ίσως και κανένα ανυποψίαστο κοτόπουλο, για πεσκέσι στον μάγειρα.
Στους κήπους Μαζορέλ, το παλαιό εργαστήρι του Ιβ Σεν Λοράν έγινε Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης. (Φωτογραφία: Getty Images/Ideal Image)
Μόλις ακούσεις τη μουσική από το Café des Épices, σήκωσε το κεφάλι και κοίταξε αν υπάρχει τραπεζάκι στο χείλος του τείχους. Ναι, σερβίρουν και αλκοόλ στην ταράτσα. Και έξοχο κρασί από τα αμπέλια της Μεσογείου, να ταιριάζει με τα κρέατα και τα φρούτα που κρύβονται κάτω από το καπάκι του ταζίν. Εκεί, στα ορεινά, πιάνει καλύτερα και το Google Μaps, για να βρεις τον δρόμο προς το ριάντ. Εάν μολαταύτα δεν τον βρεις, κλείσε άλλο για να περάσεις τη νύχτα. Είναι πάμπολλα και όλα γοητευτικά. Μια σκιερή εσωτερική αυλή με οντάδες και δεντράκια, μερικά δωμάτια στον όροφο γεμάτα χαλιά και μυρωδιές και μια ταράτσα που βλέπει το μισό Μαρακές, από τη μεντίνα μέχρι τους κήπους του Ιβ Σεν Λοράν. Για να απολαύσεις το νυχτερινό ποτό, που απαγορεύεται, κάτω από τον έναστρο ουρανό του Μαγκρέμπ. Αποφασίζεις ότι θα μπορούσες να περάσεις εβδομάδες ολόκληρες μέσα από τα τείχη του Μαρακές, ιδίως τώρα που οι απευθείας πτήσεις πωλούνται έναντι πινακίου φακής: εξωτικό city break σε τιμές τριημέρου στην Αράχωβα, με κοκτέιλ ενδοσκόπησης, κοσμογνωσίας και ντόλτσε βίτα. Aν μάλιστα «ξεσκονίσεις» λίγο τα γαλλικά σου, ξεκινάς από θέση ισχύος. Ιδίως όταν έρθει η ώρα να ξαμοληθείς στην επαρχία.
ΓΚΡΕΜΟΙ ΚΑΙ ΑΔΡΕΝΑΛΙΝΗ
Ο δρόμος Τizi n’Tischka είναι ο λιγότερο κακοτράχαλος από τους δύο που διασχίζουν εγκάρσια τα βουνά του Άτλαντα. (Φωτογραφία: AFP/VISUALHELLAS.GR)
Θέλεις να κινηθείς προς τον νότο, αλλά διστάζεις. Ο χάρτης δείχνει δύο διαδρομές, με δυσπρόφερτες ονομασίες που δεν σε προδιαθέτουν θετικά: Τizi n’Test και Tizi n’Tischka. Διασχίζουν την κακοτράχαλη οροσειρά του Άτλαντα και ξεκλειδώνουν την πύλη της ερήμου. Το αυτοκινητάκι σου διαβάζει τις λεπτομέρειες από οδοιπορικά άλλων επισκεπτών και δυστροπεί. Καλύτερα πάρε καμήλα. Αλλά οι καμήλες δεν τραβάνε στην ανηφόρα.
Ορειβάτες πλησιάζουν την κορυφή Τουμπκάλ, για να θαυμάσουν τη θέα πάνω από τα 4.000 μέτρα. (Φωτογραφία: Getty Images/Ideal Image)
Ο Τischka είναι μια χαρά, φιδωτός, αλλά βατός, με υπέροχη θέα, χωριουδάκια με χωρικούς που πουλάνε σουβενίρ οκλαδόν, παρακάμψεις προς σκονισμένα αξιοθέατα και φορτηγά που σε αναγκάζουν να οδηγήσεις σημειωτόν επί δεκάδες χιλιόμετρα. «Θα πάρω», λες, αλλά στο μεταξύ ρίχνεις και μια κλεφτή ματιά στο προφίλ του Test: τυφλές στροφές, πλάτος που δεν αρκεί για δύο αυτοκίνητα, δρόμος σκαμμένος μέσα στον βράχο, γκρεμνοί επί γκρεμνών, μοτοσικλετιστές που ζουν για την αδρεναλίνη, χιόνι τον χειμώνα, λιοπύρι το καλοκαίρι. «Και από αυτό θα πάρω».
Οδηγείς για ένα δίωρο με την ψυχή στα δόντια και με τα φορτηγά να έρχονται κατά πάνω σου από το αντίθετο ρεύμα. «Παλιά ήταν πολύ χειρότερα, τώρα δεν υπάρχει κανένας φόβος», παίζει με τον φόβο σου ο Βέρβερος καφετζής στο κυλικείο όπου σταματάς για να πάρεις ανάσα, κομμένη ανάσα, στα δύο χιλιόμετρα υψόμετρο. Κάνεις μεταβολή, βλέπεις τη θέα από τη Σαχάρα μέχρι τον Ατλαντικό και αποζημιώνεσαι. Η οροσειρά του Άτλαντα, άνυδρη, αλλά γεμάτη χυμούς, είναι ο παράδεισος του ορειβάτη, του πεζοπόρου, του αναρριχητή, του περιηγητή. Η ψηλότερη κορυφή της, το Τουμπκάλ, καμαρώνει στα 4.167 μέτρα. Μιάμιση φορά σαν τον Όλυμπο.
Η επιβλητική ακρόπολη του Αΐτ Μπεν Χαντού έχει γίνει σκηνικό για δεκάδες ταινίες του Χόλιγουντ, ήδη από τη δεκαετία του 1960. (Φωτογραφία: AFP/VISUALHELLAS.GR)
Ο προσεκτικός οδηγός θα φτάσει στον προορισμό του στην ώρα του, αρκεί η ώρα του να απέχει ένα τετράωρο από το Μαρακές. Και θα έχει να θυμάται το Tizi n’Test για το υπόλοιπο της εποχούμενης ζωής του. Προορισμός στο Μαρόκο δεν υπάρχει. Προορισμός είναι το ταξίδι. Σημαδεύουμε το Αΐτ Μπεν Χαντού, επειδή το είδαμε σε μια καρτ ποστάλ της UNESCO. Και επειδή εδώ η Ανούκ Εμέ υποδύθηκε τη βασίλισσα Μπέρα στα «Σόδομα και Γόμορρα». Τέλος της συζήτησης. Από τα «Σόδομα και Γόμορρα» του 1962 μέχρι τα σύγχρονα «Game of Thrones», η ακρόπολη του Αΐτ συμπληρώνει μισό αιώνα κινηματογραφικών περιπετειών. Την αντικρίζεις και λες: «Μοιάζει με σκηνικό για ταινίες». Στην πραγματικότητα είναι ένα παλαιό οχυρό στον δρόμο των καραβανιών, με σπίτια εμπόρων που κατοικούνται ακόμη. Μέσα στις κάσμπα των τειχών ζουν τέσσερις οικογένειες Βερβέρων και αμέτρητες γάτες. Σκόρπια ξενοδοχεία πασχίζουν να εκμεταλλευτούν τα γκρουπ που καταφτάνουν το πρωί και εξαφανίζονται το απομεσήμερο. Πώς να είναι αυτός ο τόπος το βράδυ;
Αποφασίζουμε να μείνουμε στη χωριάτικη πανσιόν ενός μελαγχολικού αμφιτρύωνα που δεν χαμογελάει ποτέ. Είναι αγέλαστος, αλλά ευγενικός. Στο Μαρόκο των σκληραγωγημένων ανθρώπων και του τουρισμού που μόνο σποραδικά γίνεται μαζικός, αυτός ο συνδυασμός είναι ακόμη εφικτός. Την ακρόπολη δεν έχουν σκεφτεί να τη φωτίζουν τη νύχτα. Ίσως επειδή τα ριάλ δεν τρέχουν από τα μπατζάκια.
ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ
Το αυτοκίνητο μας φέρνει στη γειτονική Ουαρζαζάτ. «Επόμενο πρατήριο βενζίνης σε 160 χιλιόμετρα». Φουλάρουμε και ξεκινάμε προς την έρημο. Διασχίζουμε το φαράγγι Νταντές με τους λαξευμένους από τις χιλιετίες βράχους και νομίζουμε ότι βρισκόμαστε στο φεγγάρι. Αλλά το φεγγάρι δεν έχει μικρά καφενεία που σερβίρουν γλυκό τσάι στην άκρη του δρόμου ούτε οικογένειες Βερβέρων που σε υποδέχονται σαν τον χαμένο τους εξάδελφο. Ένας αργοκίνητος οδηγός μάς εκνευρίζει και μας αναγκάζει να τον προσπεράσουμε άγαρμπα. Η τροχαία εμφανίζεται από το πουθενά και μας σταματάει, για να φύγει με ένα διακριτικό μπαξίσι. Ο τελευταίος σταθμός στην άκρη της ερήμου εμπορεύεται διήμερες τουρνέ στην άμμο με καμήλες, «γουρούνες» και διαμονή στο αντίσκηνο. Χοροί, εκλεκτό φαγητό, φολκλόρ. Τη ζέστη της ημέρας διαδέχεται η νυχτερινή παγωνιά.
Τα άνυδρα φαράγγια της οροσειράς Άτλας αποτελούν προορισμό για πεζοπόρους και αναρριχητές. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)
Απλώνεις τα χέρια προς τον ουρανό και νομίζεις ότι θα αγγίξεις τα αστέρια και τους γαλαξίες. Κυλιέσαι πανευτυχής στην άμμο, κυριευμένος από κάποιο πρωτόγονο ένστικτο, και δεν σε ενοχλεί που θα χρειαστείς μέρες για να τη βγάλεις από τα αυτιά σου. Δεν υπάρχει τίποτε που να συγκρίνεται με την έρημο. Κι ας βρίσκεσαι στην άκρη της άκρης της, δυο ανάσες από τον πολιτισμό.
Αποχαιρετιστήριο γεύμα στην Ουαρζαζάτ, μια τυφλή στάση στο κομψότερο στέκι της πλατείας. Παρκάρεις και ακούς ελληνικά. «Chez Dimitri» γράφει η πινακίδα. «Κρίμα που απουσιάζει το αφεντικό, θα είχατε πολλά να πείτε για την πατρίδα. Ξέρετε, ο πατέρας του άνοιξε αυτό το μαγαζί το 1928». Αφήνουμε το e-mail μας για επικοινωνία, αλλά μας ζητούν κανονική διεύθυνση. Μετά από λίγες μέρες, καταφτάνουν στο γραμματοκιβώτιο δύο τόμοι με θέμα τον ελληνισμό του Μαρόκου.
Οι γλάροι περιμένουν το μεζεδάκι τους από τα δίχτυα των ψαράδων, στο λιμάνι της Εσαουίρα στον Ατλαντικό. © AP Photo/Mosa’ab Elshamy
Αποφασίζουμε να περάσουμε γουικέντ στην Ταρουντάντ, «το Μαρακές του νότου». Λιγότερη αρχοντιά, ίδια ατμόσφαιρα, ακόμη πιο γνήσια βλέμματα. Επαρχία. Και από εκεί, στη θάλασσα, στην Εσαουίρα, το κοσμοπολίτικο θέρετρο που λατρεύουν οι σέρφερ. Η Καζαμπλάνκα παραείναι μακριά, το ίδιο και το Φεζ και η Ταγγέρη. Αδύνατον να στριμώξουμε το υπόλοιπο Μαρόκο με όλες τις μυρωδιές του στα τρία εικοσιτετράωρα που είχαν απομείνει μέχρι την επιστροφή.
«Προλαβαίνουμε λίγο Μαρακές ακόμη; Να μείνουμε σε διαφορετικό ριάντ αυτή τη φορά, πιο κοντά στο τζαμί. Να επισκεφτούμε και εκείνο το καφέ, το Clock, που έχει παραστάσεις παραδοσιακής μουσικής και χορεύουν αγόρια και κορίτσια σαν να μην υπάρχει αύριο». Προλάβαμε. Χορέψαμε μαζί τους. Θα είναι εκεί και αύριο.
• Η Aegean και η Ryanair έχουν καθιερώσει απευθείας πτήσεις Αθήνα-Μαρακές, με τιμές που –με λίγο ψάξιμο– δεν ξεπερνούν τα 200 ευρώ με επιστροφή, ενώ μπορεί να πέσουν και κάτω από τα 150 ευρώ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
• Στο Μαρακές μείναμε στα ριάντ Losra (riadlosra.com) και Mboja (riadmboja.com), με τιμές γύρω στα 50-55 ευρώ, σε κομψότατο, αραβικού τύπου δωμάτιο με πρωινό. Στην Ταρουντάντ ξεχωρίζει το ριάντ Maryam (riadmaryam.com), όπου πληρώσαμε 45 ευρώ για σουίτα. Στην Kasbah Valentine (ait-ben-haddou-kasbah.com) του αγέλαστου οικοδεσπότη στο Αΐτ Μπεν Χαντού, η τιμή ήταν 39 ευρώ με πρωινό. Γενικά, δεν υπάρχει λόγος να καταφύγει ο επισκέπτης σε δυτικού τύπου ξενοδοχείο. Η μεντίνα του Μαρακές (medina-de-marrakech.com) έχει εξαιρετικά καταλύματα για κάθε βαλάντιο και πολύ καλά εστιατόρια.
ΦΑΓΗΤΟ – ΠΟΤΟ
• Le Tanjia (tanjiaoriental.com): Στη νότια πλευρά της μεντίνα του Μαρακές, με αραβική πολυτέλεια, εκλεκτή κουζίνα με σπεσιαλιτέ το ψητό αρνί, καλό κρασί και χορό της κοιλιάς.
• Café des Épices (cafedesepices.ma): Δείπνο στην ταράτσα μέσα στα σουκ του Μαρακές, με χαμηλό φωτισμό. Κάπως δυτικότροπο στη φιλοσοφία του, αλλά με κουζίνα της ανατολής, οριεντάλ μουσική και ναργιλέ.
• Chez Dimitri (dimitri-restaurant-ouarzazate.com): Ελληνικής ιδιοκτησίας εστιατόριο με παράδοση δεκαετιών, στην Ουαρζαζάτ, παντοτινό στέκι των σταρ του σινεμά που γυρίζουν ταινίες στην περιοχή.
• Café Clock (cafeclock.com): Καφέ στο Μαρακές που δεν σερβίρει αλκοόλ. Μην αφήσετε αυτή τη λεπτομέρεια να σας πτοήσει, αφού πρόκειται για γνήσια μαροκινή εμπειρία με παραδοσιακή μουσική, τροβαδούρους, παραμυθάδες και… ξεφάντωμα.
• Le Salama (40 Rue des Banques): Το δημοφιλές αυτό εστιατόριο στην παλιά πόλη του Μαρακές είναι κάπως υπερτιμημένο, αλλά το ρετιρέ λειτουργεί όλη μέρα ως μπαρ και η τζαμαρία του βλέπει τα βουνά του Άτλαντα.
ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΤΟ
• Οι δρόμοι στο Μαρόκο δεν είναι χειρότεροι από τους αντίστοιχους ελληνικούς. Οι μεγαλουπόλεις του βορρά συνδέονται μεταξύ τους με σύγχρονους αυτοκινητόδρομους, ενώ οι επαρχιακές αρτηρίες έχουν πολύ καλής ποιότητας οδόστρωμα. Στη χειρότερη περίπτωση θα καθυστερήσετε λόγω έργων οδοποιίας ή θα κολλήσετε για λίγο πίσω από κάποιο αργοκίνητο φορτηγό.
Στο νότιο κομμάτι της χώρας, τα βενζινάδικα είναι δυσεύρετα και οι λακκούβες περισσότερες. Στις περιοχές που βρίσκονται στις παρυφές της ερήμου θα προσπεράσετε κάρα με καμήλες και ίσως οδηγήσετε σε χωματόδρομους.
• Για τις ιδιαιτερότητες των δύο δρόμων Τizi που διασχίζουν την οροσειρά του Άτλαντα σας παραπέμπουμε στο κυρίως κείμενο. Μη δοκιμάσετε να βάλετε αυτοκίνητο μέσα στις περιτειχισμένες, λαβυρινθώδεις μεντίνα του Μαρακές ή άλλων πόλεων, ακόμα και όταν επιτρέπεται, αφού θα ταλαιπωρηθείτε άδικα ανάμεσα σε πεζούς και βέσπες, και ίσως χαθείτε ανεπανόρθωτα.
• Τα μπλόκα της τροχαίας για παραβίαση ορίου ταχύτητας είναι πολύ συνηθισμένα στους επαρχιακούς δρόμους. Τα καύσιμα θα σας φανούν πάμφθηνα, όπως σε όλες τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες (καθώς και τα ταξί), αλλά η ενοικίαση αυτοκινήτου είναι ακριβούτσικη. Εμείς πληρώσαμε περίπου 25 ευρώ την ημέρα για αμάξι μέτριου κυβισμού από την Thrifty. Το όχημα 4×4 δεν είναι αυστηρώς απαραίτητο, εκτός κι αν σχεδιάζετε ανδραγαθήματα στην άμμο ή στα βουνά. Όλες οι πολυεθνικές εταιρείες rent a car και αρκετές τοπικές εκπροσωπούνται επαρκώς στο Μαρόκο.
Η εφαρμογή Maps.me και άλλες παρόμοιες θα σας βοηθήσουν στην πλοήγηση.