Το ανορθόδοξο βλέμμα στη μόδα ενός ιμπρεσιονιστή

Το ανορθόδοξο βλέμμα στη μόδα ενός ιμπρεσιονιστή

3' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

GEORG SIMMEL

Η μόδα

μτφρ:. Κωνσταντίνος Βασιλείου

εκδ. Πλέθρον, σελ. 58

O Γκέοργκ Ζίμελ (Friedrich Eduard Georg Simmel, γενν. 1858) θεωρείται, μαζί με τον Μαξ Βέμπερ και τον Εμίλ Ντιρκάιμ, ένας εκ των θεμελιωτών της επιστήμης της κοινωνιολογίας.

Ωστόσο, σε αντιπαραβολή με αυτούς, χαρακτηρίζεται λιγότερο συστηματικός και μεθοδικός,  καθώς –όπως του καταλογίζουν πολλοί από τους μελετητές του, αν και όχι όλοι– δεν συγκρότησε μια μεγάλη συνεκτική κοινωνιολογική θεωρία.

Στο τεράστιο έργο του, το οποίο συμπεριλαμβάνει είκοσι βιβλία και περίπου διακόσια μικρότερα δοκίμια και επιστημονικά άρθρα, ο Ζίμελ, υιοθετώντας μια γνήσια αντιθετικιστική προσέγγιση, πραγματεύτηκε ζητήματα που αρκετοί από τους συγχρόνους του θεωρούσαν ασήμαντα και άνευ ουσίας.

Η πόλη, τα ερείπια, η γέφυρα, το χρήμα, η πορνεία, αλλά και κοινωνικοί τύποι, όπως ο αστός, ο ξένος, ο δανδής, ο φιλάργυρος και ο τυχοδιώκτης, υπήρξαν για τον Ζίμελ προνομιακά πεδία κοινωνικής και φιλοσοφικής ανάλυσης. Συνιστούσαν, για εκείνον, ένα είδος υπόγειων αγωγών, μέσω των οποίων αποκτούσε πρόσβαση στη βαθύτερη ουσία της νεωτερικής συνθήκης. Του επέτρεπαν, δηλαδή, να συλλαμβάνει με τρομακτική ενάργεια το πνεύμα της εποχής του. Το πνεύμα και νόημα ενός κόσμου σε συνεχή κίνηση και ροή, δίχως θεό και δίχως σταθερά θεμέλια.

Στο δοκίμιό του για τη μόδα, το οποίο μεταφράστηκε πρόσφατα, εμπλουτίζοντας την αναμφίλεκτα φτωχή παρουσία του έργου του στα ελληνικά, ο Γερμανός στοχαστής υποστηρίζει ότι η μόδα, ως φαινόμενο, συνιστά ταυτόχρονα έκφραση κομφορμισμού και διαφοροποίησης. «Αποτελεί μίμηση ενός συγκεκριμένου μοτίβου και καλύπτει την ανάγκη για κοινωνική ευθυγράμμιση», αλλά και «ικανοποιεί εξίσου την ανάγκη για διάκριση, την τάση για διαφοροποίηση, εναλλαγή και αυτο-διαχωρισμό».

Εν προκειμένω, ο blasé, τρέντι κάτοικος των μεγάλων μητροπόλεων συμμορφώνεται με τις κυρίαρχες επιταγές της μόδας, με έναν τρόπο που την ίδια στιγμή εκφράζει και διαφυλάσσει την ατομική του διαφορετικότητα.

Υπό αυτούς τους όρους, η μόδα υποκρύπτει μία ειδοποιό ένταση. Την ένταση που προκύπτει από δύο εκ διαμέτρου αντίθετες κοινωνικές τάσεις: αφενός, της ανάγκης για ενότητα και κοινότητα (κοινωνικότητα) και, αφετέρου, της ανάγκης για διάκριση και απομόνωση (αντι-κοινωνικότητα).

Σε αυτό το πλαίσιο, η ενότητα και η μίμηση επιτυγχάνονται μέσω της αποδοχής των όσων επιτάσσει η μόδα, ενώ η ατομική διάκριση και η απομόνωση προκύπτουν από δύο πολύ συγκεκριμένους παράγοντες διαχωρισμού.

Ο πρώτος αφορά τον χρόνο. Η ατομικότητα εδώ επιτυγχάνεται μέσω της αντιπαράθεσης της τωρινής μόδας με εκείνη του χθες ή του αύριο.

Η κοινωνική θέση

Ο δεύτερος συναρτάται με την κοινωνική και οικονομική θέση. Η μόδα των ανώτερων τάξεων διαφοροποιείται από εκείνη των κατώτερων τάξεων και εγκαταλείπεται «εν ριπή οφθαλμού» μόλις οι τελευταίες την ιδιοποιούνται.

Ο Ζίμελ δεν σταματά εδώ την ανάλυσή του. Τουναντίον προχωρεί σε μια σειρά από οξυδερκείς παρατηρήσεις. Ας σταθούμε εν τάχει σε ορισμένες από αυτές. Πρώτη παρατήρηση, η ταχύτατη και μαζική παραγωγή φθηνών εκδοχών των αντικειμένων ή των ρούχων που θεωρούνται της μόδας επιβάλλεται από τον επιταχυνόμενο ρυθμό των εναλλαγών της. Δεύτερη, η επίμονη αντίθεση του ντεμοντέ στη μόδα συνιστά ματαιοπονία.  Στην πραγματικότητα, η επιλογή του ορίζεται σε σχέση με αυτή, ως το αντίθετό της, οπότε και ενσωματώνεται εντός της. Τρίτη, σε κοινωνίες όπου οι θεμελιώδεις αξίες έχουν απολέσει την ισχύ τους, η μόδα αυξάνει δυσανάλογα την επιρροή της. Με άλλα λόγια, το εφήμερο, σε έναν κόσμο ρευστό, αποξενωμένο και ταυτόχρονα υπερ-συνδεδεμένο, θεοποιείται. Τέταρτη, τέλος, ο απόλυτος κομφορμισμός και η πλήρης –ή καλύτερα καλομελετημένη– υποταγή στη μόδα μπορούν να χαρίσουν σε κάποιον τη δυνατότητα να επεκτείνει απερίσπαστος τη βαθύτερη εσωτερική του ελευθερία (την ελευθερία του πνεύματος και της ψυχής).

Συνοψίζοντας, ο αναγνώστης του ευσύνοπτου και σπουδαίου αυτού δοκιμίου θα έχει τη δυνατότητα να απολαύσει το διεισδυτικό, καλειδοσκοπικό και ανορθόδοξο βλέμμα ενός πολυπράγμονος και ιμπρεσιονιστή στοχαστή. Ενός πνεύματος που ακολούθησε έναν μοναχικό διανοητικό δρόμο, παραμένοντας στις παρυφές της κοινωνιολογίας και της φιλοσοφίας. Επιλογή που του χάρισε την αξιοζήλευτη ικανότητα να εποπτεύει τη σύγχρονη κοινωνία από κριτική απόσταση, αλλά και τη δυνατότητα να εμφιλοχωρεί, με απερίγραπτη αναλυτική δεινότητα, σε φαινόμενα που αποκαλύπτουν τη βαθύτερη ουσία της. 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή