Ερευνητές από 24 χώρες της Ευρώπης κατέληξαν πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις πλημμύρες. Η αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προκαλεί την αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, η οποία «πυροδοτεί» ένα ντόμινο διεργασιών που κατά σειράν είναι η αύξηση της εξάτμισης των νερών, η αύξηση της βροχόπτωσης και η πρόκληση εντονότερων ακραίων καιρικών φαινομένων (π.χ. καταιγίδων) που οδηγούν σε ισχυρότερες και συχνότερες πλημμύρες.
Στην Ελλάδα, η καταστροφική πλημμύρα στη Μάνδρα το 2017 αποδόθηκε κυρίως στην έλλειψη έργων αντιπλημμυρικής προστασίας, αλλά και στην πολύ έντονη βροχόπτωση που σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες οφειλόταν στην επίδραση της κλιματικής αλλαγής (Κ.Α.). Θα αποφεύγαμε τα καταστροφικά αποτελέσματα στη Μάνδρα, αν είχαμε κατασκευάσει τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα, συνδυάζοντάς τα με ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, και αν είχαμε λάβει υπόψη την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε τα έργα.
Είναι προφανές ότι πρέπει πλέον οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να παίζουν ρόλο στον σχεδιασμό. Επιπλέον, όταν επιθυμούμε να χρηματοδοτηθεί ένα μεγάλο έργο υποδομής στην Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής, θα πρέπει να τεκμηριώνουμε αναλυτικά ότι το έργο έχει ανθεκτικότητα (resilience) στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις οποίες προσαρμόζεται· και ότι εκπέμπει περιορισμένο όγκο αερίων του θερμοκηπίου. Η τεκμηρίωση αυτή μπορεί να γίνεται και στις τρεις φάσεις της μελέτης ενός έργου υποδομής (προκαταρκτική μελέτη, προμελέτη και οριστική μελέτη) ακολουθώντας τους κανονισμούς σχεδιασμού του, στους οποίους θα πρέπει να προδιαγράφεται επαρκώς η μεθοδολογία διερεύνησης των επιπτώσεων της Κ.Α. Ενδεικτικά, για ένα έργο αντιπλημμυρικής προστασίας με τις επιμέρους συνιστώσες του (αγωγοί, δεξαμενές, αντλίες, υλικά κατασκευής κ.ά.), η μεθοδολογία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη διερεύνηση τουλάχιστον δύο σεναρίων αύξησης θερμοκρασίας (π.χ. 2 και 3 βαθμών Κελσίου στον χρόνο ζωής του έργου). Επιπλέον, ενδείκνυται η εξέταση σειράς εναλλακτικών λύσεων σχεδιασμού, για κάθε μια από τις οποίες εκτιμούμε την αύξηση του κινδύνου από την πλημμύρα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και τρόπους μείωσής του με δομικά έργα (π.χ. αγωγούς μεγάλης διατομής) ή άλλα μέτρα (π.χ. συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης)· τις ποσότητες των αερίων θερμοκηπίου που εκλύονται από τις συνιστώσες του έργου και τρόπους περιορισμού τους (π.χ. με τη χρήση νέων και καινοτόμων υλικών και τεχνολογιών)· και την επιλογή της βέλτιστης λύσης χρησιμοποιώντας ανάλυση κόστους – οφέλους, στην οποία λαμβάνονται υπόψη χαρακτηριστικά που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Η ακαδημαϊκή κοινότητα μπορεί να συμβάλει σε αυτήν την προσπάθεια με την εξειδικευμένη έρευνα που πραγματοποιεί για την επιστημονική τεκμηρίωση της εφαρμοζόμενης τεχνολογίας και με τη σχετική εκπαίδευση των αρμόδιων μηχανικών.
Οι υφιστάμενοι κανονισμοί και προδιαγραφές σχεδιασμού των έργων υποδομής στην Ελλάδα αναφέρονται συνοπτικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ή δεν τις εξετάζουν καθόλου. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες για την προσαρμογή στις επιπτώσεις του φαινομένου, όπως αυτές της Τράπεζας της Ελλάδος, της διαΝΕΟσις και του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Ιδιαίτερη σημασία έχει το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή, στο οποίο αναφέρεται ότι «οι διάφορες μελέτες που εκπονούνται για μελλοντικά έργα (π.χ. μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων) θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα».
Σήμερα, που η κλιματική αλλαγή αποτελεί το σημαντικότερο παγκόσμιο πρόβλημα, είναι απολύτως απαραίτητη η σύνταξη σύγχρονων κανονισμών εκπόνησης μελετών έργων υποδομής στη χώρα μας, στους οποίους λαμβάνονται υπόψη επαρκώς οι επιπτώσεις της. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η συμμετοχή των εξειδικευμένων στον σχεδιασμό των έργων υποδομής μηχανικών (μελετητών και ερευνητών), στη διαμόρφωση της πολιτικής, των ενεργειών και των δράσεων που αφορούν την επίδραση της Κ.Α. στα έργα υποδομής της χώρας μας. Το θέμα αυτό αναδείχθηκε στο πρόσφατο διεθνές συνέδριο «Οι μελετητικές-συμβουλευτικές επιχειρήσεις μπροστά στις νέες απαιτήσεις και αγορές», το οποίο διεξήχθη στην Αθήνα στις 26 και 27 Σεπτεμβρίου 2019 και κατά το οποίο αναλύθηκαν και συζητήθηκαν θέματα όπως οι δυνατότητες της εθνικής οικονομίας για την υλοποίηση αναπτυξιακών έργων και έργων υποδομής, τα νέα χρηματοδοτικά μοντέλα, τα νέα πεδία δραστηριοτήτων, η προσαρμογή των έργων στην Κ.Α., οι «έξυπνες πόλεις» κ.ά.
Η συστηματική αντιμετώπιση των επιπτώσεων της Κ.Α. παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα, δίνει το αισιόδοξο μήνυμα ότι ο σχεδιασμός των έργων υποδομής σε συνθήκες Κ.Α. στη χώρα μας είναι απλώς θέμα χρόνου.
* Ο κ. Αναστάσιος Στάμου είναι καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Υδραυλικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, επισκέπτης καθηγητής του Πολυτεχνείου Μονάχου και μέλος του Συμβουλίου Δημοσίων Εργων (Τμήμα Μελετών) του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών.