Μια μεγάλη, ίσως η μεγαλύτερη, ιερή αγελάδα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας αφορά τη συμπεριφορά των πολιτών στον δημόσιο χώρο. Οποιαδήποτε ομάδα ή άτομο θεωρεί πως επιθυμεί να εκφράσει κάποιο δικαίωμά του δημόσια, το επιχειρεί συνήθως με αυθαίρετο τρόπο αδιαφορώντας για το κόστος που επιβάλλει στην υπόλοιπη κοινωνία. Ετσι, για να χρησιμοποιήσω κάποια γνωστά παραδείγματα, μια χούφτα συνδικαλιστών μπορεί να αποκλείσει το κέντρο της πόλης ή να απαγορεύσει την είσοδο των εργαζομένων στον εργασιακό τους χώρο, οι εργαζόμενοι στα μέσα μαζικής μεταφοράς μπορούν να τα ακινητοποιήσουν μόνο και μόνο για να πραγματοποιήσουν τις «εκλογοαπολογιστικές» τους συνελεύσεις, ορισμένοι μαθητές και φοιτητές να κάνουν καταλήψεις όποτε θελήσουν, κάποιοι «αναρχικοί» να ελέγχουν μια ολόκληρη περιοχή της πόλης και να επιτίθενται εναντίον της αστυνομίας, οι κατά περιόδους αγανακτισμένοι να σπάνε και να καίνε ό,τι βρουν μπροστά τους και ο οποιοσδήποτε έφηβος με καλλιτεχνικές ανησυχίες να βανδαλίζει και να ρυπαίνει την πόλη.
Ολες αυτές οι «πρωτοβουλίες» και άλλες πολλές αντίστοιχες γίνονται στο όνομα των «δημοκρατικών κατακτήσεων» και των «λαϊκών αγώνων», και θεωρούνται αυτονόητα δικαιώματα που δεν επιφέρουν κάποια κύρωση. Καθώς το κόστος των πρωτοβουλιών αυτών επιμερίζεται σε ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, οι αντιδράσεις εξαντλούνται πάντοτε στο ατομικό επίπεδο. Και καθώς οι πρακτικές αυτές κυριαρχούν εδώ και πενήντα χρόνια, έχουν φθάσει να θεωρούνται λίγο-πολύ φυσιολογικές, στοιχείο της νοοτροπίας μας στην καλύτερη περίπτωση ή της λεγόμενης «αντιστασιακής» μας παράδοσης, στη χειρότερη. Οποιος επιχειρήσει να πάει κόντρα σε αυτές εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ακροδεξιός. Μέχρι πρόσφατα, τόσο η κοινωνία όσο και οι πολιτικοί της αντιπρόσωποι είχαν πλήρως αποδεχθεί την πραγματικότητα αυτή. Οπως και σε πολλούς άλλους τομείς, η κρίση είχε αντιφατική επίδραση πάνω σε αυτές τις πρακτικές. Από τη μία, τις έθεσε σε αμφισβήτηση, καθώς διαδόθηκε για πρώτη φορά ο ισχυρισμός πως υπήρξαν μέρος του κοκτέιλ που οδήγησε στη χρεοκοπία. Από την άλλη, όμως, η αντίδραση στις επιπτώσεις της χρεοκοπίας ενδύθηκε, αναπόφευκτα θα έλεγε κανείς, το προσωπείο της μεταπολιτευτικής κουλτούρας διαμαρτυρίας.
Μετά το 2015, βέβαια, παρουσιάστηκε μια νέα ευκαιρία. Καθώς οι υποσχέσεις της Αριστεράς αποδείχθηκαν απατηλές, οι αξίες και οι συμπεριφορές που ακούραστα καλλιέργησε τόσα χρόνια τέθηκαν σε αμφισβήτηση. Δεν αρκεί όμως αυτό για να αλλάξουν. Η δύναμη της αδράνειας είναι τεράστια και οδηγεί αναπόφευκτα στον κυνισμό και στην απάθεια.
Οι εκλογές της 7ης Ιουλίου φαίνεται πως δρομολογούν κάτι καινούργιο και διαφορετικό. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει επιμείνει ιδιαίτερα στα θέματα της τήρησης του νόμου, ενώ δύο πολιτικοί κινούνται με τρόπο που δείχνει πως είναι διατεθειμένοι να ξεφύγουν από τον μεταπολιτευτικό κομφορμισμό. Τόσο ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης όσο και ο Κώστας Μπακογιάννης έχουν αναλάβει μια σειρά από μικρές μεν αλλά ουσιαστικές και εξόχως συμβολικές πρωτοβουλίες. Ο πρώτος έχει αναλάβει την απαραίτητη αναβάθμιση του ρόλου της αστυνομίας, ενώ ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα εκκένωσης καταλήψεων και αποκατάστασης του νόμου στα Εξάρχεια. Ο δεύτερος έχει αναλάβει ένα σχεδόν καθημερινό πρόγραμμα καθαρισμού πάρκων, πλατειών και δρόμων, με αποκατάσταση του φωτισμού και καθαρισμό των επιφανειών από τα γκράφιτι-μουντζούρες. Η άμεση αποκατάσταση, π.χ., του αγάλματος του Τρούμαν από τις ζημιές που του προκάλεσαν ορισμένοι χούλιγκαν του ΚΚΕ υπήρξε ενέργεια υψηλού συμβολισμού και απόδοσης.
Οι ενέργειες αυτές θα φέρουν αποτέλεσμα εάν συνεχιστούν με σταθερό ρυθμό και αποδειχθούν όχι πυροτεχνήματα αλλά δείγματα μιας διαφορετικής πολιτικής σε βάθος χρόνου. Οσο για τις μαζικές αντιδράσεις που δήθεν θα ξεσπούσαν εάν κάποιος τολμούσε να παρέμβει στα Εξάρχεια, αποδείχθηκαν υποτονικές και αναπόφευκτα θα πέσουν στο κενό. Καθώς οι ιερές αγελάδες της Μεταπολίτευσης θα αποδεικνύονται μέρα με τη μέρα χάρτινες τίγρεις, οι πολίτες θα συνειδητοποιήσουν πως ο δημόσιος χώρος τούς ανήκει και ο φαύλος κύκλος της απάθειας και του κυνισμού θα σπάσει.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.