«Στο πείσμα του ήλιου» έχτισε ο Πάτρικ Λι Φέρμορ το σπίτι του στην Καρδαμύλη. Δικός του είναι ο στίχος, στο λυρικό ποίημα «Ελληνικό αρχιπέλαγος» (μτφρ. Μαίρη Νικ. Βοσταντζή). Γνώρισε την Ελλάδα από τον Ομηρο, και ποτέ δεν τον αποχωρίστηκε, από τα μαθητικά του χρόνια μέχρι το τέλος της πλούσιας ζωής του. Με οδηγό το πνεύμα του Ευρωπαίου διανοούμενου και την ψυχή του ανήσυχου ταξιδιώτη «στρατοπέδευσε» στη Μάνη. Αγόρασε μια έκταση στο Καλαμίτσι, έστησε στη μέση τη σκηνή του και διαβάζοντας Μάρκο Βιτρούβιο, έχτισε μια κατοικία όπου μπορούσε να ξαποστάσει, να χαρεί, να μοιραστεί, να γράψει, να αγαπήσει.
Στη βορειοδυτική πλευρά του, ο κήπος είναι διαμορφωμένος σε μικρές πεζούλες και στο βάθος διακρίνεται η προτομή του συγγραφέα.
Αυτό το σπίτι ανήκει πλέον, σύμφωνα με την επιθυμία του, στο Μουσείο Μπενάκη και πριν από λίγες ημέρες έγιναν τα επίσημα εγκαίνιά του, ορίζοντας την έναρξη της νέας του ζωής με σεβασμό στο παρελθόν. Από την πρώτη μου επίσκεψη κρατώ τη διαδρομή μέσα στον ελαιώνα μέχρι την εξώπορτα, και μετά τον απολαυστικό περίπατο σε έναν επιβλητικό τόπο, που έχει τη διακριτικότητα να μην σε θαμπώνει με την ομορφιά του. Ολες οι λεπτομέρειες αυτού του μαγικού κήπου, που σε κάνει αμέσως να τον νιώσεις δικό σου, τις αποκάλυψε στη συζήτησή μας η Ελλη Παγκάλου, αρχιτέκτων τοπίου και υπεύθυνη για το έργο της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου. Με την ευαισθησία που τη διακρίνει, μας μίλησε για τις σειρές με δεντρολίβανα που στέκουν ορθά κοντά στην είσοδο σαν στρατιώτες, για το καμπύλο ευωδιαστό μονοπάτι με τις λεβάντες που οδηγεί στο μοναχικό ησυχαστήριo του συγγραφέα, για τις ήμερες λεμονιές κοντά το κυρίως κτίσμα, για τα κοφτερά κυπαρίσσια και τη μυρωδιά των σχίνων στη βροχή.
«Είναι ένας κήπος που έχει στηθεί επάνω στην πλαγιά, δίπλα στη θάλασσα», λέει, «με πολύ ξεκάθαρα επίπεδα που ορίζουν διαδρομές μέσα στον χώρο. Βλέποντάς τον και περπατώντας τον, πιστεύω ότι ο Πάτρικ Λι Φέρμορ δεν επέλεξε τυχαία τον τόπο. Αυτό το σημείο έχει πίσω του έναν επιβλητικό βράχο και μπροστά ανοίγεται στη θάλασσα, προς την οποία δεν έχεις πλήρη εποπτεία, αλλά το βλέμμα σου μπορεί να τη συναντήσει από διαφορετικά σημεία. Διαρκώς προστατευμένος, ποτέ ολότελα εκτεθειμένος στον άνεμο, αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι μέσα σε μια αγκαλιά».
Την άνοιξη οι κρόκοι ανθίζουν και μαζί με τις φρέζιες γεμίζουν τον τόπο ευωδιές και χρώμα.
Η πρώτη της επίσκεψη έγινε αρκετά χρόνια πριν, όταν ξεκινούσε η μελέτη της συντήρησης και αποκατάστασης. Η πρώτη της αίσθηση; Ενα μαγεμένο μέρος. «Οπως συμβαίνει στα αγγλοσαξονικά παραμύθια, όλα ήταν καλυμμένα από τη βλάστηση, με τα αναρριχώμενα φυτά να τυλίγουν τα δένδρα, και τους θάμνους να καλύπτουν λίγο-λίγο το σπίτι», θυμάται. Και συνεχίζει: «Ο επισκέπτης δεν έχει την αίσθηση ότι μπαίνει σε κήπο, είναι ένα σμιλεμένο τοπίο και αυτό αποτελεί το πιο γοητευτικό του στοιχείο. Παραδόξως, ο χώρος δεν φέρει την παράδοση των αγγλικών κήπων, ούτε όμως μοιάζει με τις αυλές των ντόπιων σπιτιών. Διατηρείται η δυναμική του αρχετυπικού τοπίου –μεσογειακές πεζούλες– και οι επεμβάσεις σε φυτά είναι ελάχιστες – μυρτιές και δεντρολίβανα. Ολα τα άλλα –κυπαρίσσια, ελιές, βελανιδιές και χαρουπιές– είναι δένδρα που προϋπήρχαν. Τα φυτά και η γραμμική τους διάταξη ορίζουν διαδρομές, χωρίς αυτό να γίνεται αμέσως αντιληπτό».
Οι ελιές και τα κυπαρίσσια, οι βελανιδιές και τα σχίνα συντρόφευσαν τον συγγραφέα όλα τα χρόνια που έζησε εδώ.
Διαφορετικές εμπειρίες
Μυρίζουν τα δεντρολίβανα, οι λεβάντες, τα φασκόμηλα. Στην επίσκεψή μας δεν προλάβαμε την ανθοφορία του γιασεμιού· θα μοσχοβολήσει πάλι την άνοιξη μαζί με τις φρέζιες. Ο κήπος σέβεται απόλυτα την εποχικότητα. «Οι βολβοί είναι η έκπληξη κάθε εποχής», παρατηρεί η Ελλη Παγκάλου. «Το φθινόπωρο έχουμε κυκλάμινα, την άνοιξη φρέζιες και κρόκους». Αυτές οι διαφορετικές εμπειρίες που βιώνει ο επισκέπτης στον χώρο προκύπτουν επίσης από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στη διαμόρφωση του εξωτερικού τοπίου. Στοιχεία από τα ταξίδια του Φέρμορ ενσωματώνονται στον χώρο: βοτσαλωτά που θυμίζουν την Υδρα, τις Σπέτσες, τη Χίο, το πολυγωνικό σιντριβάνι που ταιριάζει σε αραβικούς κήπους, όπως και τα κόκκινα κεραμικά πλακάκια στην καταπληκτική βεράντα φτιαγμένα όμως στην Καλαμάτα. Ολα εντέλει δένουν μεταξύ τους αρμονικά, αποφεύγοντας κάθε εξωτισμό. Ποιο είναι για εσάς το πιο δυνατό στοιχείο αυτού του κήπου;
«Το συγκινησιακό. Μια γενναιοδωρία που ανακαλεί μνήμες, και μας τον καθιστά οικείο».
Στην Οικία Leigh Fermor γίνονται ξεναγήσεις με κόστος 10 ευρώ/άτομο και την ευθύνη έχει το Μουσείο Μπενάκη. Για πληροφορίες www.benaki.org.