Ενα τόσο μείζον ιστορικό γεγονός και να μην είναι κοινό κτήμα της σημερινής κοινωνίας. Μια απορία που πηγάζει από το σύγχρονο Ηράκλειο και η οποία σηματοδοτεί την ιστορική διαδρομή του τους τελευταίους αιώνες. Το πέρασμα του Χάνδακα, όπως λεγόταν το Ηράκλειο, από τους Ενετούς στους Οθωμανούς τον Σεπτέμβριο του 1669 έπειτα από πολιορκία σχεδόν 24 ετών ήταν ένα γεγονός αξιοσημείωτης γεωπολιτικής και πολιτισμικής σημασίας, που επηρέασε όχι μόνον την Κρήτη αλλά και τη Δύση, όπως και την Ανατολή.
Η πτώση του Χάνδακα είναι το μείζον γεγονός που επανέρχεται στο προσκήνιο της επικαιρότητας χάρη στο διεθνές επιστημονικό συνέδριο που διοργανώνει ο Δήμος Ηρακλείου στην περίφημη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη (1-3 Νοεμβρίου) με συνοδεία έκθεσης ιστορικών τεκμηρίων (έως 20 Δεκεμβρίου).
Το συνέδριο και η έκθεση έχουν τίτλο «Κρητικός Πόλεμος, 1645-1669» και επιχειρούν αφενός να προσφέρουν νέα επιστημονική γνώση μέσα από τις ανακοινώσεις αλλά και τα τεκμήρια που εκτίθενται και αφετέρου να οργανώσουν το δημόσιο βλέμμα πάνω σε αυτό το ιστορικό κεφάλαιο, που, δεδομένης της σημασίας του, έχει περιορισμένο βάθος κατανόησης στη σημερινή κοινωνία.
H πρωτοβουλία του Δήμου Ηρακλείου εκκινεί από τη συμπλήρωση 350 ετών από την πτώση της πόλης στους Οθωμανούς και ως επετειακό αφιέρωμα έχει αρχίσει ήδη από το περασμένο καλοκαίρι στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Κρήτη, μια ιστορία, πέντε συν ένας πολιτισμοί».
Η πολιορκία του ενετοκρατούμενου Χάνδακα από τους Οθωμανούς επί 23 και πλέον χρόνια ήταν ένα γεγονός που αποτέλεσε τομή για τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, για την ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στη Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και για τους δρόμους εμπορίου μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Λίγοι σύγχρονοι Ελληνες έχουν συνείδηση της σπουδαιότητας που είχε το Ηράκλειο στη διάρκεια της Ενετικής περιόδου, που διήρκεσε 465 χρόνια (1204-1669), όταν αναπτύχθηκε ως κορυφαία πόλη, κέντρο διαμετακομιστικό και πνευματικό.
Τα αρχιτεκτονικά σπαράγματα από τους αιώνες της Ενετοκρατίας μαρτυρούν τη σημασία του Χάνδακα, της Candia για τους Ενετούς. Τα νεώρια, το λιμάνι, η (ανακατασκευασμένη) Λότζια, η Βασιλική του Αγίου Μάρκου, η Κρήνη Μοροζίνι, ο Αγιος Πέτρος των Δομινικανών και πολλά ακόμη στέκουν μάρτυρες. Ορισμένα κατεδαφίστηκαν.
Μελανό σημείο της πρόσφατης Ιστορίας ήταν η βάρβαρη κατεδάφιση –επί δικτατορίας– του Ναού του Σωτήρος στην πλατεία Κορνάρου (San Salvatore, μετέπειτα γνωστό ως Βαλιδέ Τζαμί), στην οποία αντιτάχθηκε με παρρησία ο αρχιτέκτων Αργύρης Πετρονώτης.
Για τη στάση του δικάστηκε από το καθεστώς, τον υπερασπίστηκε σημαντικό μέρος της διανόησης, αλλά εντέλει το μνημείο κατεδαφίστηκε το 1970.
Το διεθνές συνέδριο που αρχίζει σήμερα διοργανώνεται υπό την εποπτεία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιάννη Μαυρομάτη και με τη συνεργασία της επίκουρης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Κύπρου Ειρήνης Παπαδάκη, καθώς και της δρος Φιλολογίας Ειρήνης Λυδάκη. Εκ μέρους του Δήμου Ηρακλείου, η πρωτοβουλία συντονίζεται από την αντιδήμαρχο Πολιτισμού Αριστέα Πλεύρη.
Στη διάρκεια του συνεδρίου θα αναδειχθούν πολύτιμα τεκμήρια του Πολέμου της Κρήτης που φυλάσσονται σε κορυφαία ιδρύματα και βιβλιοθήκες της Ιταλίας, της Ελλάδας αλλά και στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.
Ο τόμος «Κρητικός Πόλεμος, 1645-1669: ιστορικά τεκμήρια» εκδόθηκε στο πλαίσιο του συνεδρίου και περιλαμβάνει αντίγραφα των πολύτιμων αυτών πρωτογενών πηγών, όπως ενημερώνει ο Δήμος Ηρακλείου. Το ενετικό αρχείο του Χάνδακα διασώθηκε στην ολότητά του, καθώς μεταφέρθηκε στη Βενετία και η πόλη του Χάνδακα εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της. Η Κρητική Αναγέννηση έσβησε και μια νέα περίοδος ξεκίνησε. Το 1669.