Μια κορυφαία ακαδημαϊκός των ΗΠΑ βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα. Πρόκειται για την Provost του Πανεπιστημίου Πρίνστον, Ντέμπορα Πρέντις. Ο λόγος της επίσκεψης ήταν η συμμετοχή της στη συνεδρίαση στο Princeton Athens Center του Συμβουλίου Επιτρόπων (Trustees) που εποπτεύει το Seeger Center for Hellenic Studies, το οποίο διευθύνει ο Δημήτρης Γόντικας από την ίδρυσή του. Από το 1979 το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πρίνστον χρηματοδοτείται από τη μεγάλη χορηγία/προικοδότηση (endowment) του Stanley Seeger (1930-2011), διακεκριμένου συλλέκτη έργων τέχνης, σύγχρονου μαικήνα και μεγάλου φιλέλληνα που πολιτογραφήθηκε Eλληνας πολίτης.
Hδη, από φέτος το φθινόπωρο και όλο το 2020 το Πανεπιστήμιο Πρίνστον θα γιορτάζει τα 40 χρόνια Ελληνικών Σπουδών με μία σειρά ομιλιών και εκδηλώσεων που θα καλύψουν ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων και επιστημονικών πεδίων. Με αυτή την ευκαιρία, σε ειδική εκδήλωση στο Princeton Athens Center, το Πανεπιστήμιο τίμησε Ελληνες δωρητές που έχουν ενισχύσει τις ελληνικές σπουδές γενναιόδωρα με στοχευμένες προικοδοτήσεις (endowments) για υποτροφίες, καινοτόμα προγράμματα σπουδών, ερευνητικά σεμινάρια, κ.λπ. Στην εκδήλωση παρέστησαν και τιμήθηκαν οι Λούλα Κερτσίκωφ, Ευγενία Κουμάνταρου, Ανδρέας Βουρέκας-Πεταλάς και Νικόλαος Ιγγλέσης, καθώς και οι οικογένειές τους.
Το αξίωμα του Provost δεν έχει αντιστοίχιση στην ελληνική ή στην ευρωπαϊκή ανώτατη εκπαίδευση. Αναφέρεται στον επικεφαλής του πανεπιστημίου σε θέματα ακαδημαϊκά, αλλά και οικονομικά, αλλά δεν πρόκειται για τον πρύτανη ή τον πρόεδρο. Ο πρύτανης ή ο πρόεδρος επιλέγει τον Provost και Provost υπάρχει μόνο στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Αναζητώντας τη ρίζα της λέξης Provost (που τονίζεται στην παραλήγουσα) φτάνει κανείς στα λατινικά, στη λέξη propositus. Εν συνεχεία, αν ληφθεί υπόψη το ελληνικό υπόβαθρο των λατινικών μπορεί να εντοπιστεί αντιστοιχία με τη λέξη «Προϊστάμενος». Ο Provost, δηλαδή, «προΐσταται», είναι το πρόσωπο που ηγείται στην αξιολόγηση του ακαδημαϊκού έργου, έχοντας ταυτόχρονα την ικανότητα και το καθήκον να μεριμνήσει για τις επενδύσεις που απαιτούνται για τη βελτίωσή του. Για άλλη μία φορά μια νοητή γραμμή φαίνεται ότι ενώνει έννοιες του αρχαίου ελληνικού λόγου με τη σύγχρονη αγγλική.
30 χρόνια στο Πρίνστον
Η Ντέμπορα Πρέντις, καθηγήτρια Ψυχολογίας, έκλεισε το 2019 τριάντα χρόνια στο Πρίνστον και τελεί χρέη Provost από το 2017. Την τριετία 2014-17 ήταν πρύτανης του πανεπιστημίου, ενώ από το 2002 ήταν επικεφαλής των καθηγητών του τμήματος Ψυχολογίας. Σημαντικό κομμάτι των ακαδημαϊκών ενδιαφερόντων της αποτελεί η έρευνα των κοινωνικών κανόνων και προτύπων. Η πρώτη ερώτηση στη συνέντευξή μας ήταν αν από τη θέση της Provost, έχοντας όλη την ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία ενός τόσο διακεκριμένου πανεπιστημίου, έχει αναλογιστεί τον ρόλο του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος στην αναπαραγωγή και στη διαιώνιση των κοινωνικών προτύπων σε κάθε χώρα. Ανοίγουμε αμέσως μια μεγάλη συζήτηση. «Οι κοινωνικοί κανόνες είναι άγραφοι, ενώ ένα πανεπιστήμιο διοικείται με γραπτούς, νομικούς κανόνες. Ωστόσο, ως εκπαιδευτικό ίδρυμα ασφαλώς επηρεάζουμε τους μηχανισμούς δημιουργίας και αναπαραγωγής των κοινωνικών προτύπων», απαντά. Τονίζει ότι μέσα στο πανεπιστήμιο είναι σημαντικό να ενισχύονται οι κοινωνικοί κανόνες που εξασφαλίζουν ότι θα μπορούν να λαμβάνονται οι απαραίτητες αποφάσεις μέσα σε κλίμα σύμπνοιας και δημιουργικότητας. Παράλληλα, προσθέτει ότι είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται η αρκετά συνηθισμένη «μομφή» κατά της αμερικανικής ακαδημαϊκής κοινότητας, ότι διακρίνεται από φιλελεύθερες προκαταλήψεις (liberal bias) που δεν επιτρέπουν την έκφραση του αντιλόγου, δηλαδή των συντηρητικών απόψεων.
Διάλογος, όχι σιωπή
«Οι κοινωνικοί κανόνες μπορεί να επιβάλλουν τη σιωπή και εμείς δεν θέλουμε τη σιωπή, αλλά τον διάλογο», υπογραμμίζει.
Πού βρίσκονται, όμως, τα όρια του διαλόγου; Θα πρέπει να ενθαρρύνεται ο διάλογος ακόμα και με όσους π.χ. θα ήθελαν την αποκατάσταση της απαγόρευσης των αμβλώσεων στις ΗΠΑ; «Εμείς σε καμία περίπτωση δεν θα υποστηρίξουμε την απαγόρευση των αμβλώσεων, αλλά από την άλλη πλευρά δεν θα απαγορεύσουμε τον διάλογο με τους ανθρώπους που θα υποστήριζαν κάτι τέτοιο», απαντά. Αν ακόμα και οι αμβλώσεις τίθενται και πάλι στο τραπέζι των συζητήσεων και των αντιπαραθέσεων, τότε η σημερινή Αμερική δίνει την εντύπωση ότι για μία ακόμα φορά, τίποτα δεν είναι δεδομένο σε ό,τι αφορά τα όρια των δικαιωμάτων. Είναι αυτό ακριβές; «Θα έλεγα ότι αυτή η εντύπωση δεν είναι άδικη», απαντά με νόημα. Δηλαδή, για μία ακόμα φορά στην Ιστορία, όλα είναι συζητήσιμα και τίποτα δεν είναι ακλόνητο, τη ρωτώ. «Ακριβώς», απαντά. «Τίποτα δεν είναι ακλόνητο. Ακλόνητος είναι μόνο ο Παρθενώνας».
Η Ντέμπορα Πρέντις έχει στέρεα άποψη για το μεγάλο θέμα της πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση, που αποτελεί την κυριότερη πολιτική άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. «Οι ανισότητες αναπαράγονται με πολλούς τρόπους, αλλά εμείς στο Πρίνστον συμβάλλουμε στην αντιμετώπισή τους φροντίζοντας ώστε το 25% των προπτυχιακών φοιτητών μας να προέρχεται από οικογένειες με τόσο χαμηλά εισοδήματα ώστε να είναι επιλέξιμοι για οικονομικές ενισχύσεις (grants) από το κράτος». Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει «εκπτώσεις» στην ακαδημαϊκή ικανότητα, αλλά αντίθετα, έμφαση στην αριστεία. Το πανεπιστήμιο επιλέγει μαθητές με εξαιρετικές επιδόσεις από οικογένειες με χαμηλές οικονομικές δυνατότητες και τους κατευθύνει στις τελευταίες τάξεις του σχολείου έτσι ώστε να διατηρήσουν τις επιδόσεις τους και να γίνουν δεκτοί σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με υψηλές απαιτήσεις. Δίπλα σε αυτούς τους μαθητές, υπάρχει ένα 14% προπτυχιακών φοιτητών που είναι παιδιά αποφοίτων του Πρίνστον, οι οποίοι προφανώς δεν έχουν μεγαλώσει με στερήσεις. Τέλος, πολλοί από τους υπόλοιπους φοιτητές προέρχονται από όλο τον κόσμο και ουσιαστικά επιδοτούν την εκπαίδευση των υπολοίπων με τα υψηλά δίδακτρα που καταβάλλουν. Κάπως έτσι διαμορφώνεται ένας μηχανισμός αναδιανομής ευκαιριών που λειτουργεί ως αντίδοτο στην ανισότητα. Γιατί ένας Ελληνας προπτυχιακός φοιτητής να φοιτήσει στις ΗΠΑ αντί να επιλέξει εξίσου καλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια; «Γιατί στις ΗΠΑ θα έχει δύο χρόνια εκπαίδευσης μέχρι να αποφασίσει πού θα ειδικευθεί, κάτι που δεν ισχύει στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια».
Αλληλεπίδραση επιστημών
Το Πρίνστον, που ιδρύθηκε το 1746, διαθέτει παραδοσιακά έναν πολύ ισχυρό κλάδο ανθρωπιστικών σπουδών, αλλά και ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο τμήμα Μηχανολογίας και Επιστημών των υπολογιστών. Θα μπορούσαν οι δύο κλάδοι να συγχωνευθούν για να επιτευχθούν μικρές και μεγάλες «επαναστάσεις» στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης; «Το μεσημέρι επισκέφθηκα το Μουσείο της Ακρόπολης και εντυπωσιάστηκα από την εμπειρία, που είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού της γνώσης της αρχαιολογίας με τις επιστήμες της ανάλυσης και των δεδομένων», λέει. «Πλέον όλες οι κλασικές επιστήμες αποκτούν νέα δυναμική με την επαφή τους με την επιστήμη των υπολογιστών. Στο Πρίνστον έχουμε ιδρύσει το ερευνητικό Κέντρο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών (Center for Digital Humanities), όπου στοχεύουμε στην ενίσχυση αυτής ακριβώς της αλληλεπίδρασης».