Αυτή την περίοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτυλίσσεται μια τιτάνια μάχη για την καρδιά του Δημοκρατικού Κόμματος. Απέναντι στο κομματικό κατεστημένο, που εκφράζεται από την υποψηφιότητα του τέως αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, ένα ισχυρό δίδυμο αποτελούμενο από τους γερουσιαστές Μπέρνι Σάντερς και Ελίζαμπεθ Ουόρεν προωθεί πολιτικές ριζοσπαστικές για τα αμερικανικά δεδομένα, όπως η δημιουργία δημόσιου συστήματος υγείας αλλά και πολιτικές ριζοσπαστικές για τα δεδομένα όλων των χωρών, όπως η εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων. Οι δύο αριστεροί υποψήφιοι έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, αλλά ένα κοινό: για τις οικονομικές μελέτες που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των προγραμμάτων τους αναζητούν συμβουλές από το Ινστιτούτο Ερευνών Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης-Αmherst (PERI) του οποίου ο διευθυντής, Ρόμπερτ Πόλιν, κάθεται μπροστά μου ένα ηλιόλουστο μεσημέρι στην Κηφισιά.
Δεν το διατυπώνει, αλλά καταλαβαίνω ότι το αγαπημένο σπορ του 69χρονου διακεκριμένου καθηγητή Οικονομικών είναι να καταρρίπτει μύθους. Μύθους που διακινούν όσοι δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα στο τωρινό οικονομικό μοντέλο αλλά και μύθους γύρω από τους οποίους συσπειρώνονται, σπαταλώντας άσκοπα την ενέργειά τους, όσοι ζητούν αλλαγές. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνεται ο μύθος ότι αν η Αμερική αποκτήσει εθνικό σύστημα υγείας, θα ζημιωθεί η μεσαία τάξη. Με την προσοχή του επιστήμονα που έχει εκπονήσει τη μελέτη 200 σελίδων, στην οποία βασίστηκε η πρόταση νόμου του Μπέρνι Σάντερς για την καθολική πρόσβαση στο σύστημα υγείας, ο Πόλιν σημειώνει ότι υπάρχουν ακόμη πολλές άγνωστες παράμετροι. Οι λεπτομέρειες της πρότασης απομένει να καθοριστούν, αλλά η ουσία είναι ότι το μέσο αμερικανικό νοικοκυριό θα εξοικονομήσει καθαρά 2.000 ώς 8.000 δολάρια ετησίως από δαπάνες υγείας και ταυτόχρονα οι πολίτες δεν θα ζουν στην αβεβαιότητα για το αν επαρκεί η ασφαλιστική τους κάλυψη. «Πρόσφατα μια γυναίκα έπεσε στις γραμμές του υπόγειου της Νέας Υόρκης, κατάφεραν να τη βγάλουν έξω με σπασμένα μέλη κι εκείνη είπε “παρακαλώ μη φωνάξετε ασθενοφόρο”. Προφανώς δεν είχε καλό ασφαλιστικό πρόγραμμα», διηγείται και όσο μιλάει βλέπω πώς ωριμάζει στη σκέψη των Αμερικανών η ιδέα ενός δημόσιου συστήματος υγείας.
Λέει για τις νοσηλεύτριες, τις πρώτες που πίεσαν για ένα τέτοιο σύστημα, για τους γιατρούς, που είναι όλο και πιο δυσαρεστημένοι με την τωρινή κατάσταση παρότι χρεώνουν ό,τι θέλουν, αλλά και για κάποια συνδικάτα, που διαφωνούν με το δημόσιο σύστημα υγείας επειδή θεωρούν μεγάλη συνδικαλιστική κατάκτηση το γεγονός ότι κάποιες επιχειρήσεις προσφέρουν καλά ασφαλιστικά προγράμματα στους υπαλλήλους τους. «Τους λέω δώσατε μάχες γι’ αυτό, αλλά αν πάμε σε καθολική κάλυψη, θα είστε ελεύθεροι να παλέψετε για άλλα θέματα» σημειώνει, θυμίζοντας ότι το πρώτο πράγμα που έκανε η General Motors στην πρόσφατη απεργία των εργαζομένων της ήταν να τους απειλήσει ότι θα τους κόψει την περίθαλψη.
«Ξοδεύουμε 18% του ΑΕΠ για την υγεία, η Γερμανία ξοδεύει 11% και ο πληθυσμός της είναι πιο υγιής. Αυτό το 7% είναι 1,5 τρισ. δολ., τα οποία πηγαίνουν χωρίς λόγο στις ασφαλιστικές και στις φαρμακευτικές εταιρείες (σ.σ. οι τιμές που χρεώνουν οι εταιρείες για τα φάρμακα στις ΗΠΑ είναι διπλάσιες απ’ ό,τι στον υπόλοιπο κόσμο).
Θέλετε δικαίωμα επιλογής; Οκ, κοστίζει 1,5 τρισ.», λέει.
Αν όμως το αμερικανικό κράτος καταργήσει τους μεσάζοντες και προσφέρει περίθαλψη σε όλους τους πολίτες, σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι που τώρα εργάζονται στις ασφαλιστικές εταιρείες και στις γραφειοκρατικές υπηρεσίες νοσοκομείων, κλινικών και ιατρείων θα χάσουν τη δουλειά τους.
Η μετάβαση
Ο Πόλιν έχει μελετήσει εκτενώς το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτή η μετάβαση, με παροχή γενναιόδωρης αποζημίωσης, ευκαιριών για επαγγελματική εκπαίδευση και βοήθειας για μετεγκατάσταση. Αντίστοιχες μελέτες έχει εκπονήσει και για τους εργαζομένους στον κλάδο των ορυκτών καυσίμων, οι οποίοι, όπως σημειώνει, είναι πολύ λιγότεροι: στις ΗΠΑ, τη χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή πετρελαίου στον κόσμο, ο κλάδος των ορυκτών καυσίμων δεν απασχολεί πάνω από 850.000 άτομα, επί συνόλου 165 εκατομμυρίων εργαζομένων.
Από τότε που έγινε γνωστό ότι ο Πόλιν συμβουλεύει τον Σάντερς και την Ουόρεν, λαμβάνει καθημερινά τηλεφωνήματα από δημοσιογράφους. Πόσο πιθανό, όμως, είναι να κατακτήσει κάποιος από τους δύο το χρίσμα; «Για το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ο Τραμπ ήταν ένα ανέκδοτο» απαντά, «όμως η βάση τον επέλεξε και έτσι τον ανέχθηκαν. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στους Δημοκρατικούς. Αν ο κομματικός μηχανισμός προσπαθήσει απροκάλυπτα να τους εμποδίσει, θα σημάνει το τέλος του Δημοκρατικού Κόμματος». Φυσικά, ακόμη και αν ένας από τους δύο αυτούς υποψηφίους φθάσει ώς τον Λευκό Οίκο, τα εμπόδια θα είναι τεράστια.
Ο Πόλιν δίνει ένα παράδειγμα από την πρώτη διετία της προεδρίας Ομπάμα, τότε που συμβούλευε τον Αμερικανό πρόεδρο και που η πρότασή του για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας στις αγορές πρώτων υλών συμπεριλήφθηκε, αυτούσια, στον νόμο περί χρηματοπιστωτικού συστήματος (τον νόμο Ντοντ-Φρανκ). «Η Γουόλ Στριτ σιχαινόταν τον νόμο αυτό, αλλά συνειδητοποίησαν ότι το κείμενο ήταν γενικό και ότι όταν ερχόταν η ώρα να καθοριστούν οι λεπτομέρειες, οι τράπεζες θα έστελναν 100 δικηγόρους για να ασκήσουν πίεση και οι ακτιβιστές το πολύ έναν. Ετσι, θα μπορούσαν να φέρουν τον νόμο στα μέτρα τους. Αυτό και έγινε», θυμάται.
Η ενεργειακή μετάβαση ταιριάζει σε χώρες όπως η Ελλάδα
Μπροστά στη λαίλαπα της κλιματικής αλλαγής, κάποιοι σηκώνουν τα χέρια ψηλά, ενώ άλλοι πιάνουν χαρτί και μολύβι και υπολογίζουν τι ακριβώς θα χρειαστεί για να λειτουργήσει η παγκόσμια οικονομία χωρίς ρύπους το αργότερο έως το 2050, όπως προκρίνει η επιστήμη. Αυτό που θα χρειαστεί λέγεται πράσινο New Deal και είναι μαζικό πρόγραμμα δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στην εξοικονόμηση ενέργειας και στη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές. Στις ΗΠΑ, το πράσινο New Deal υιοθετείται από όλους τους υποψηφίους των Δημοκρατικών, αν και ο καθένας τού δίνει διαφορετική χροιά. Μελετώντας επί δεκαπέντε χρόνια την ενεργειακή μετάβαση, ο Πόλιν επιμένει ότι το εγχείρημα τονώνει την οικονομική δραστηριότητα και ότι οι νέες θέσεις εργασίας στην πράσινη οικονομία είναι περισσότερες από τις θέσεις που χάνονται στους κλάδους της εξόρυξης, διύλισης και διανομής ορυκτών καυσίμων. Σε πρώτη φάση, τα περισσότερα κονδύλια πρέπει να προέλθουν από κράτη ή αναπτυξιακές τράπεζες, με μορφή δημόσιων επενδύσεων, π.χ. προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης όλων των δημοσίων κτιρίων και αποκατάστασης παλιών λιγνιτικών πεδίων, αλλά και με μορφή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις.
Ο Πόλιν δεν μιλάει μόνο από θεωρητική σκοπιά, καθώς έχει συμμετάσχει στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση του προγράμματος πράσινων επενδύσεων της εποχής Ομπάμα, που ανήλθε σε 90 δισ. δολάρια. To πρόγραμμα αυτό ήταν μια αρχή, αλλά αν το ζητούμενο είναι οι μηδενικοί ρύποι, απαιτούνται πολύ μεγαλύτερα ποσά: με βάση τους υπολογισμούς του, η ενεργειακή μετάβαση θα απορροφήσει κάθε χρόνο επί 27 χρόνια το 2,5%-3% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
«Το πράσινο New Deal είναι ιδανικό για χώρες όπως η Ελλάδα γιατί δεν ευνοεί τους κολοσσούς αλλά τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, τα συνεργατικά εγχειρήματα και τις ενεργειακές κοινότητες», λέει. Γιατί όμως η Ελλάδα να μπει σε μια τέτοια διαδικασία ενώ εκπέμπει ελάχιστο ποσοστό των παγκόσμιων ρύπων; «Ημουν τον περυσινό Νοέμβριο στη Σενεγάλη και εκεί οι αξιωματούχοι ήταν ενθουσιασμένοι με τα νέα κοιτάσματα πετρελαίου που ανακάλυψαν», απαντάει. «Ολες οι χώρες έχουν λόγους να ζητούν να εξαιρεθούν». Στο ερώτημα πού θα βρεθούν τα χρήματα, ο Πόλιν θυμίζει την ευθύνη των χωρών που έχουν εκπέμψει, ιστορικά, τους περισσότερους ρύπους, αλλά και τις δεσμεύσεις της Ε.Ε. ότι θα βρεθεί στην πρωτοπορία της προστασίας του κλίματος. «Αν η Ε.Ε. μιλάει σοβαρά, τότε πρέπει να αφήσει τα μέλη της να εστιάσουν στην οικοδόμηση της πράσινης οικονομίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτό σημαίνει να σταματήσει η Ε.Ε. να ζητάει πρωτογενή πλεονάσματα και να σας επιτρέψει να κατευθύνετε τα κονδύλια με τα οποία θα εξυπηρετούσατε το χρέος στο πράσινο New Deal».
Το κλειδί
Ενας από τους μύθους που καταρρίπτει ο Πόλιν είναι ότι η πίεση προς τους θεσμικούς επενδυτές να εγκαταλείψουν τις επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα θα βοηθήσει στην ενεργειακή μετάβαση. «Η αποεπένδυση (divestment) δεν έχει κατορθώσει να ρίξει την τιμή των μετοχών των εταιρειών ορυκτών καυσίμων», λέει. Το κλειδί, κατά την άποψή του, βρίσκεται στη σταδιακή μείωση της ζήτησης, στα βήματα της απόφασης που έλαβε φέτος το δικό του πανεπιστήμιο. Επειτα από καταλήψεις και διαμαρτυρίες των φοιτητών, η διοίκηση του UMass-Amherst πείστηκε να κλείσει το εργοστάσιο φυσικού αερίου του πανεπιστημίου και να προμηθεύεται ενέργεια από 100% ανανεώσιμες πηγές. «Οσο υπάρχει ζήτηση για ορυκτά καύσιμα, πάντα θα βρίσκονται νέοι αγοραστές για τις μετοχές που πωλούν οι ηθικοί επενδυτές. Αν όμως μειωθεί η ζήτηση, τότε οι επενδυτές παίρνουν αμέσως το μήνυμα», λέει.
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στη φιλόξενη αυλή του «Giacomo», δίπλα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή, λίγες ώρες πριν από την ομιλία του Πόλιν στο Μουσείο με θέμα «Σταθεροποίηση του κλίματος μέσω ενός Πράσινου New Deal». Ο Πόλιν προτίμησε σαλάτα με κροκέτες κοτόπουλο και εγώ ριζότο με παρμεζάνα. Εκείνος ήπιε καφέ για να προσαρμοστεί στην ελληνική ώρα, εγώ ανθρακούχο νερό για να μη χάσω ούτε λέξη απ’ όσα είχε να πει. Ο λογαριασμός ήταν 44 ευρώ.
Οι σταθμοί του
1973
Η επέλαση των «Chicago boys» στη Χιλή τον ωθεί να αφιερωθεί από αντίθετη σκοπιά στην οικονομική επιστήμη.
1982
Τελειώνει το διδακτορικό του στο New School της Νέας Υόρκης, διδάσκει στο UC Riverside.
1996
Γράφει το «Living Wage: Building a Fair Economy».
1998
Ιδρύει το προοδευτικό ινστιτούτο PERI στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης – Amherst.
2003
Γράφει το «Contours of Descent», μια κριτική στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης Κλίντον.
2008
Συμβουλεύει την κυβέρνηση Ομπάμα για ζητήματα Πράσινης Ανάκαμψης.
2017
Συμβουλεύει τον Μπέρνι Σάντερς για το ζήτημα της καθολικής πρόσβασης στο σύστημα υγείας.
2019
Συμβουλεύει την Ελίζαμπεθ Γουόρεν για την πράσινη ανάπτυξη.
2020
Αναμένεται η κυκλοφορία βιβλίου για το Green New Deal που συγγράφει μαζί με τον Νόαμ Τσόμσκι.