«Οσο εμπνεόμαστε από τους θριάμβους, άλλο τόσο οφείλουμε να διδαχθούμε και από τις τραγωδίες», ανέφερε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την προχθεσινή επίσημη έναρξη των εργασιών της Επιτροπής «Ελλάδα 2021».
Η εν λόγω Επιτροπή πρόκειται να σχεδιάσει και να συντονίσει τις εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Τα δε 31 μέλη της Επιτροπής αυτής είναι στ’ αλήθεια ό,τι καλύτερο διαθέτει η χώρα (και όχι μόνον αυτή η χώρα, αφού συμμετέχουν και κορυφαίοι ξένοι πανεπιστημιακοί και μελετητές).
Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς θα γίνει η διαχείριση του αφηγήματος πάνω στο πλέον κομβικό ιστορικό γεγονός της νεότερης Ελλάδας. Για παράδειγμα, ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες όπως ο Στάθης Καλύβας ή ο Πασχάλης Κιτρομιλίδης έχουν κατηγορηθεί είτε για αναθεωρητισμό είτε, ακόμα ακόμα, και για εθνομηδενισμό. Το βέβαιο είναι πως η νηφάλια, τεκμηριωμένη, «ψυχρή» για πολλούς, προσέγγισή τους δεν συνάδει με το ηρωικό, σχεδόν μυθολογικό, πληθωρικό αφήγημα με το οποίο έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές Ελλήνων. Εάν πρόκειται να έχουμε μια συνέχιση αυτής της οπτικής με πιο σύγχρονο «περιτύλιγμα», μένει να δούμε ποια θα είναι η τοποθέτηση ορισμένων από τους κορυφαίους αυτούς ιστορικούς στην όλη διεργασία. Ενα άλλο παράδειγμα είναι ο σχολαστικός και την ίδια στιγμή ψύχραιμος, αποστασιοποιημένος τρόπος του Κώστα Κωστή. Και ακόμα, από μιαν άλλη όχθη, η ευρύτητα της σκέψης ενός Σταύρου Ζουμπουλάκη.
Η αναφορά του πρωθυπουργού σε θριάμβους και τραγωδίες έχει το δικό της ενδιαφέρον, καθώς επικρατεί μια γενικευμένη πεποίθηση πως το όραμα που πάει να προβληθεί μέσα από το «2021» θα είναι αυτό μιας στερεοτυπικά ηρωικής πατριδογνωσίας.
Η Επανάσταση ήταν όντως ένας θρίαμβος, ένα κοσμοϊστορικό γεγονός για την Ευρώπη των αρχών του 19ου αιώνα. Μέσα της, ωστόσο, υπήρξαν πολλές μικρές και μεγάλες τραγωδίες: από τους δύο εμφυλίους έως τη Χίο και το Μεσολόγγι και από την ανθρωποσφαγή των Τούρκων και Εβραίων αμάχων της Τριπολιτσάς έως τη σωτήρια παρέμβαση των ξένων δυνάμεων που, κυριολεκτικά, έσωσε μια επανάσταση που έδειχνε ότι πάει να χαθεί.
Δεν τίθεται ζήτημα: δεν πρέπει να αποκλειστεί το πνεύμα ανάτασης και αγάπης προς τον τόπο και προς ορισμένους ανθρώπους του παρελθόντος από μια τέτοια επέτειο – θα ήταν λάθος, θα ήταν και ανήθικο. Η Ιστορία, όμως, έχει πολλές γκρίζες ζώνες χωρίς καθαρή πρώτη γραμμή ή καθαρά μετόπισθεν. Εχει μεγάλη σημασία να μπορέσουμε κάποτε να την προσεγγίσουμε όχι με όρους μυθοποίησης και δαιμονοποίησης, αλλά με τους όρους που προϋποθέτει η σύγχρονη ιστοριογραφία. Συχνά τα ευρήματα της τελευταίας δεν συμφωνούν με αυτό που έχει παγιωθεί ως γενικό, διαχρονικό λαϊκό αίσθημα.
Μεταξύ του τυφλού εθνικισμού και του άκρατου εθνομηδενισμού απλώνεται μια αχανής ήπειρος που αξίζει και πρέπει να εξερευνηθεί. Από αυτή την άποψη, η «Ελλάδα 2021» είναι ένα σημαντικό στοίχημα.