Το περίφημο φοιτητικό κίνημα εμφανίστηκε ως ο πρώτος ιδιοκτήτης της δημοκρατίας. Διεκδικούσε τα δικαιώματά του στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια με έρεισμα την αντίληψη ότι η δημοκρατία ανήκε σε αυτούς που ανέτρεψαν τη δικτατορία. Οι πρώτες εκλογές που εγκαινίασαν το δημοκρατικό καθεστώς έδωσαν τη συντριπτική πλειοψηφία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Το σύνθημα «ή ο Καραμανλής ή τα τανκς» ήταν η πολιτική αποδοχή του γεγονότος ότι αυτός ανέτρεψε τη δικτατορία.
Ολα είναι σχετικά, θα μου πείτε. Παρ’ ημίν ακόμη και οι αριθμοί, πολλώ δε μάλλον τα γεγονότα. Με αποτέλεσμα, παράλληλα με την πολιτική κυριαρχία του Καραμανλή, να αρχίσει να αναπτύσσεται η κοινωνική κυριαρχία του φοιτητικού κινήματος. Με αναφορές στα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, ού την μνήμην επιτελούμεν σήμερον, το φοιτητικό κίνημα διεκδίκησε τα δικαιώματα της συνιδιοκτησίας, η οποία και αναγορεύθηκε σε πραγματική ιδιοκτησία, αφού αυτό όχι μόνον είχε θυσίες να καταθέσει στον βωμό της δημοκρατίας, αλλά διέθετε και το άλλοθι της εντοπιότητας. Ηταν γηγενές, γεννήθηκε από τα σπλάχνα του λαού.
Στο φοιτητικό κίνημα ανατέθηκε η αποχουντοποίηση του πανεπιστημίου. Οι οργανώσεις του βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πανεπιστημιακή κοινότητα η οποία πάλευε να διαχειρισθεί τις ενοχές της, είτε επειδή συνεργάσθηκε είτε επειδή δεν αντιστάθηκε. Σύμμαχοί της οι προοδευτικοί πανεπιστημιακοί, οι οποίοι πρόβαλαν τις περγαμηνές του εξόριστου και, ενώ ήξεραν ότι μπορούσαν να επιστρέψουν χάρη στον Καραμανλή, έψαχναν στην Ελλάδα τη σταδιοδρομία που δεν τους είχε δώσει το Παρίσι.
Δεν είναι τυχαίο, νομίζω, ότι τα βαριά ονόματα, όπως ο Καστοριάδης, ο Αξελός ή ο Ξενάκης, επέστρεψαν ως επισκέπτες. Αντιθέτως, επέστρεψαν για να εγκατασταθούν στο πανεπιστήμιο ονόματα που στη Γαλλία δεν είχαν την ακτινοβολία που απέκτησαν στη μεταχουντική Ελλάδα. Η καραμανλική Δεξιά αδιαφόρησε. Είχε να ανασυγκροτήσει ένα διαλυμένο κράτος, να σταθεροποιήσει τη δημοκρατία και είχε το βλέμμα της στραμμένο στην Ευρώπη.
Τα παιχνίδια εξουσίας χρειάζονται μύθους. Ο κυρίαρχος μύθος του φοιτητικού κινήματος είναι το Πολυτεχνείο. Στη μυθοποίησή του βοήθησε η αδυναμία της πολιτικής και πνευματικής μας ζωής να αντιμετωπίσει την ιστορία χωρίς «φόβο και πάθος», κοινώς με «αρετή και τόλμη». Οι εκπρόσωποι του φοιτητικού κινήματος βρήκαν θέσεις πρωταγωνιστών στην πολιτική σκηνή. Ηταν η πρώτη ύλη στη βιομηχανία παραγωγής δημοκρατικής ιδεολογίας. Σ’ αυτούς στηρίχθηκαν οι «λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις», οι νέοι ιδιοκτήτες της δημοκρατίας. Η γενιά του Πολυτεχνείου δεν πήγε χαμένη. Το ερώτημα είναι τι κατέθεσε στη δημοκρατία μας.
Οι σημερινές γιορτές του Πολυτεχνείου έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της λιτανείας. Περιφορά λειψάνων, εγκώμια που επαναλαμβάνονται μονότονα σαν τις μολότοφ και τα συνθήματα. Εχουν, όμως, και τη νοσταλγία με το μέρος τους. Τη νοσταλγία των καιρών που το φοιτητικό κίνημα διεκδικούσε την ιδιοκτησία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και κατ’ επέκταση της δημοκρατίας. Τους λείπει ο συνεκτικός ιστός. Και ο συνεκτικός ιστός των κοινωνικών μύθων είναι η προοπτική. Αλλιώς, εκφυλίζονται σε παραμύθια. Ποιος πείθεται ότι η παραγωγή μολότοφ έχει στόχο τη βελτίωση της παιδείας;
Η σημερινή Αριστερά αναζητά στα περιτρίμματα του φοιτητικού κινήματος την πολιτική που έχει χάσει. Ψάχνει στο 2019 τις περασμένες δεκαετίες. Ο ένας μιλάει για καταστολή, ο άλλος υποστηρίζει ότι το πανεπιστήμιο ανήκει στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Δεν ξέρω ποιοι και πόσοι τους ακούνε. Ισως όσοι ακόμη πιστεύουν ότι η δημοκρατία ανήκει στις «λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις».
«Το πολίτευμά μας καλείται δημοκρατία διότι σ’ αυτό αποφασίζουν οι πολλοί». Είναι ο πρώτος ορισμός της δημοκρατίας και φέρει την υπογραφή του Περικλή στον Επιτάφιο. Δεν λέει ότι η δημοκρατία ανήκει στους πολλούς. Λέει ότι αυτοί αποφασίζουν για λογαριασμό όλων. Η δημοκρατία ανήκει σε όλους τους πολίτες και δεν ανήκει σε κανέναν. Δεν είναι ιδεολογία. Είναι συνεχής διαπραγμάτευση. Είναι δύσκολο πολίτευμα και γι’ αυτό είναι και γοητευτικό και ανθεκτικό.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι γιορτές του Πολυτεχνείου είναι η τρικλοποδιά που έβαλε η χούντα στη μεταπολίτευση. Εφτιαξε έναν μύθο και έβαλε τη δημοκρατία να τσακώνεται για την οριζόντια ιδιοκτησία της. Υποθέτω ότι ούτε στα καλύτερα όνειρά τους θα φαντάζονταν ότι 46 χρόνια μετά η λιτανεία του σκηνώματος θα αποτελούσε στοιχείο αντιπαράθεσης για την κεντρική πολιτική σκηνή. Και μια σκέψη για την Αριστερά: Η κάλυψή της πίσω απ’ τις μολότοφ το μόνο που αποδεικνύει είναι ότι αδυνατεί να προσαρμοστεί. Πρόβλημά της, θα μου πείτε. Πρόβλημα για τη δημοκρατία μας, θα σας πω.