Η μεροληπτική λήψη δεδομένων ώστε να εξαχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν είναι αρρώστια μόνο ορισμένων πεδίων (πολιτική) και των ανορθολογικών εποχών, αλλά όλων των πεδίων και όλων των εποχών. Συχνά ο κόσμος διαθλάται μέσα από την υποκειμενικότητα του καθενός μας. Συχνά καταφεύγουμε σε ανορθολογικά μέσα –διαίσθηση, ένστικτο, συναίσθημα, προκατάληψη– για να χτίσουμε τις αλήθειες μας.
Η τάση αυτή εξασθενεί σε εποχές που η πρόοδος ταυτίζεται με την πίστη στον ορθό λόγο και η γνώση εξισώνεται με την επιστήμη. Και ενισχύεται σε περιόδους που δίνεται έμφαση στο προσωπικό, το αυθόρμητο, το φαντασιακό, το οραματικό. Ωστόσο πάντα η ζωή κατανοείται, σχεδόν αξεδιάλυτα, με ορθολογικά και ανορθολογικά εργαλεία. Κάθε έμπνευση δεν εκπορεύεται από μια ικανότητα υπερβολής;
Αν παλιότερα ο Ρομαντισμός ως αντίδραση στον Διαφωτισμό και τον υλισμό και ο υπερρεαλισμός του μεσοπολέμου ως αντίπραξη στις πολιτικές που οδήγησαν στον τρόμο του Μεγάλου Πολέμου επιχείρησαν να ενώσουν τη συνειδητή και την ασυνείδητη σφαίρα της εμπειρίας, τον καθημερινό ορθολογικό κόσμο με εκείνον του ονείρου και της φαντασίας, στα σημερινά χρόνια, νέα δεδομένα αποδομούν το ορθολογικό απόθεμα. Η θεωρία του χάους, η κβαντομηχανική αποδυνάμωσαν την πίστη στη μοναδική επιστημονική αλήθεια. Η οικονομική αβεβαιότητα αποκαθήλωσε τις ορθολογικές πρακτικές. Η παγκοσμιοποίηση, το τεχνολογικό και επικοινωνιακό μπουμ, το άυλο κεφάλαιο που παράγεται και διαχέεται μέσω Διαδικτύου, οι νέοι τρόποι αντίληψης του χώρου, η εικονική, η επαυξημένη πραγματικότητα, η κυριαρχία του αποσπασματικού και του εφήμερου, αντικατέστησαν τη μία γνώση και μία αλήθεια με πολλές γνώσεις και πολλές αλήθειες, η αντικειμενικότητα έπαψε να υφίσταται.
Μέσα σε αυτό το νέο τοπίο όπου όλα διαλύονται, μια όχι και τόσο νέα αλλά όλο και πιο ξεκάθαρη προσέγγιση καταρχάς των οικονομικών, τα συμπεριφορικά οικονομικά, επιχειρούν να περιορίσουν την ατελή ανθρώπινη φύση που οδηγεί σε παρεκτροπές, να μειώσουν την επιρροή από ιδεολογίες, ιδεοληψίες, αγκυλώσεις, υποκειμενικές αποτιμήσεις, προσωπικά βιώματα, μύθους. Δηλαδή, από την υποκειμενική θεώρηση των πραγμάτων που, κατά τους συμπεριφορικούς οικονομολόγους, έχει οδηγήσει στις μεγάλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Οι άνθρωποι, λένε, δίνουν μεγαλύτερη βάση στη διαίσθηση και τα προαισθήματά τους κατά τη λήψη αποφάσεων, παρασύρονται από την αβεβαιότητα, την απληστία, τον φόβο, με αποτέλεσμα να κάνουν λάθη, τόσο τυπικά λάθη, που αυτά μπορούν να προβλεφθούν και να θεραπευτούν.
Τέσσερα Νομπέλ απέσπασαν οικονομολόγοι για τις αποκαλύψεις τους σχετικά με τους ψυχολογικούς παράγοντες στρέβλωσης της σκέψης και την, εν τέλει, ανορθολογική ψυχολογία του Homo Economicus. Το 1978 έλαβε το Νομπέλ Οικονομικών Επιστημών ο Χέρμπερτ Σάιμον για την έρευνά του γύρω από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων. Το 2002 ο Ντάνιελ Κάνεμαν για τις μελέτες του σχετικά με τις επιπτώσεις της ψυχολογίας στις αποφάσεις των αγοραστών. Το 2013 ο Ρόμπερτ Σίλερ για τη θεωρία του ότι η διαμόρφωση των τιμών εξαρτάται και από το επενδυτικό συναίσθημα απέναντι στο ρίσκο. Το 2017 ο Ρίτσαρντ Θέιλερ για τις έρευνές του σχετικά με τον ρόλο της ψυχολογίας στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων.
Λέγεται ότι τα Συμπεριφορικά Οικονομικά έχουν εφαρμογή σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής, όπου καλούμαστε να λάβουμε αποφάσεις, ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι όταν το άτομο αποφασίζει με γνώμονα τη λογική, η ευημερία του βελτιώνεται. Ψυχολόγοι διενήργησαν την εξής έρευνα. Σε μία τάξη νηπιαγωγείου έδωσαν μία καραμέλα σε κάθε παιδί και του είπαν ότι αν δεν τη φάει μέχρι να επιστρέψουν σε 10 λεπτά, θα του έδιναν άλλη μία. Ορισμένα παιδιά δεν μπόρεσαν να αντισταθούν και την έφαγαν, άλλα τα κατάφεραν και κέρδισαν και τη δεύτερη. Οι ψυχολόγοι παρακολούθησαν την εξέλιξη των παιδιών και διαπίστωσαν ότι όσα είχαν συγκρατηθεί, ήταν περισσότερο επιτυχημένα και ευτυχισμένα.
Οχι αποκλεισμός του συναισθήματος, αλλά σκέψη απρόσβλητη από ιλίγγους, ψευδαισθήσεις, παραληρήματα. Δεν υπάρχει λογική αποκομμένη από το συναίσθημα, ηθικά ουδέτερη. Ο,τι οικοδομούμε πέρα από την άμεση ύπαρξη, όλα τα πολλαπλά έργα που προσδίδουν στον κόσμο τη θετική φυσιογνωμία του, τα οφείλουμε στη συνύπαρξη της λογικής και της ηθικής, του δικαίου και της –ασύμβατης με τον ανορθολογισμό– δημοκρατίας. Θα γινόταν ποτέ, η τυραννία των έμμονων ιδεών, η φλόγα του μίσους, το ψύχος του τρόμου να αποτελέσουν επιχείρημα ευημερίας;