Τι κάνεις όταν ένα πρόβλημα δεν έχει λύση;

Τι κάνεις όταν ένα πρόβλημα δεν έχει λύση;

4' 25" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το σχέδιο που πρόσφατα ανακοίνωσε η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού-προσφυγικού στηρίζεται στην παραδοχή ότι το πρόβλημα είναι διαχειρίσιμο. Είναι μια αναγκαία παραδοχή – όχι απαραίτητα ορθή, αλλά αναγκαία.

Στοιχείο της αυτοεικόνας μιας σύγχρονης κοινωνίας είναι ότι μπορεί να διαχειριστεί ορθολογικά τα προβλήματά της. Ως νεωτερικοί άνθρωποι πιστεύουμε ότι δεν βρισκόμαστε στο έλεος φυσικών ή ανθρωπογενών δυνάμεων, αλλά ότι, αντίθετα, μπορούμε να τις τιθασεύσουμε για σκοπούς που συλλογικά επιλέγουμε.

Ενα διαχειρίσιμο πρόβλημα δεν σημαίνει ότι είναι επιλύσιμο. Ο κυβερνήτης σπάνια «λύνει» προβλήματα με τον τρόπο που τα λύνει ο μαθηματικός. Τα σύνθετα κοινωνικά προβλήματα είναι αξιακώς φορτισμένα, διαπερνώνται από αβεβαιότητα, και, στο μέτρο που εμπεριέχουν ανθρώπινη βούληση και διαδραστικότητα, είναι μεταλλάξιμα και απρόβλεπτα. Η ανεργία λ.χ. ή η χρήση ναρκωτικών δεν εξαλείφονται – δεν «λύνονται». Είναι, όμως, προβλήματα που επιδέχονται διαχείριση, ανάλογα με τη σκοποθεσία που, μέσα από την πολιτική διαδικασία, επιλέγει μια κοινωνία. Η διαχείριση δεν είναι μια στενά τεχνική διαδικασία: εμπεριέχει αξίες.

Το μεταναστευτικό-προσφυγικό είναι από τα πιο δύσκολα προβλήματα που καλείται να διαχειριστεί ένας κυβερνήτης. Δεν ελέγχει καθοριστικά την πιο βασική παράμετρο (τις εισερχόμενες ροές ευάλωτων ανθρώπων), ενώ ελέγχεται διαρκώς τόσο για την αποτελεσματικότητα (κυρίως από το εκλογικό σώμα) όσο και για τον ανθρωπισμό (κυρίως από τη διεθνή κοινότητα και την εσωτερική κοινωνία πολιτών) της διαχείρισης. Αποτελεσματικότητα και ανθρωπισμός συγκρούονται. Ο «φρόνιμος» κυβερνήτης προσπαθεί διαρκώς να ισορροπεί μεταξύ των δύο. Είναι εξόχως δύσκολο.

Οι τρεις άξονες

Η διαχείριση του μεταναστευτικού-προσφυγικού περιστρέφεται γύρω από τρεις άξονες: διοικητικό, διπλωματικό, αξιακό. Το σημείο ισορροπίας μεταξύ αποτελεσματικότητας και ανθρωπισμού βρίσκεται στην τομή τους.

Ο διοικητικός άξονας είναι, εν πολλοίς, υπό κυβερνητικό έλεγχο. Περιλαμβάνει επιχειρησιακής φύσεως θέματα, όπως το σχέδιο που ανακοίνωσε ο υφυπουργός Αμυνας κ. Στεφανής: ένα πλέγμα δομών και διαδικασιών τόσο για τη διαχείριση των μεταναστών και προσφύγων από τη στιγμή που βρίσκονται στη χώρα, όσο και για τη μείωση των εισροών (με καλύτερη φύλαξη συνόρων) και την αύξηση των εκροών (επαναπροωθήσεις, κατανομή μεταναστών-προσφύγων πανευρωπαϊκώς). Η κυβέρνηση ακολουθεί την ευρωπαϊκή πεπατημένη: ικανοποιεί την απαίτηση του «δήμου» για έλεγχο. Ποιος μπαίνει στη χώρα και πώς συμπεριφέρεται υπόκειται στον έλεγχο της πολιτικής κοινότητας.

Καμία σοβαρή κυβέρνηση δεν θα έκανε κάτι διαφορετικό. Ωστόσο, όπως οι περισσότερες κυβερνήσεις που θέλουν να καθησυχάσουν την κοινή γνώμη επιδεικνύοντας πυγμή, κινδυνεύει από τη διοικητική «ύβριν»: θεωρεί ότι ελέγχει περισσότερο τις εξελίξεις απ’ ό,τι νομίζει, οπότε υπερυπόσχεται. Ο κ. Στεφανής έδειξε να συγχέει ευσεβοποθικά τα σχέδια με τα αποτελέσματα. Μίλησε για «στεγανοποίηση» συνόρων. «Θα αποτρέψουμε να έχουμε νέα Μόρια», είπε. «Κάνουμε πράγματα τα οποία […] σύμφωνα με τον σχεδιασμό μας, θα λειτουργήσουν».

Ναι, στο εργαστηριακό στάδιο του σχεδιασμού όλα λειτουργούν καλά. Οταν, όμως, τα σχέδια τίθενται σε εφαρμογή, παρεμβάλλεται η τριβή της πραγματικής ζωής – ελλιπείς πληροφορίες, ανεπαρκείς πόροι, γεγονότα. Το υπαινίχθηκε ο ίδιος ο υφυπουργός: αν δεν μειωθούν οι ροές, αν δηλαδή, μεταξύ άλλων, δεν συνεργαστεί η Τουρκία, ο κυβερνητικός σχεδιασμός ανατρέπεται. Ακόμη και τα καλύτερα σχέδια βρίσκονται στο έλεος της μακιαβελικής «τύχης».

Ο διπλωματικός άξονας έχει να κάνει με το διπλωματικό κεφάλαιο της χώρας και την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Η Ελλάδα πρέπει να διατηρεί διαύλους συνεννόησης με την Τουρκία και, μέσω της Ε.Ε., να εμποδίζει τον Ερντογάν να εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό-προσφυγικό για τις δικές του επιδιώξεις. Συγχρόνως να πιέζει την Ε.Ε. για μεγαλύτερη αλληλεγγύη. Το έθεσε σωστά ο πρωθυπουργός σε συνέντευξή του: «Πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν μπορεί μια ευρωπαϊκή χώρα να επωφελείται μόνο από τα πλεονεκτήματα του χώρου Σένγκεν και από την άλλη να αρνείται να μοιραστεί το βάρος». Ακριβώς έτσι είναι.

Αντικρουόμενα συμφέροντα

Το πρόβλημα είναι ότι η Ε.Ε. υποφέρει από το πρόβλημα της συλλογικής δράσης: η κοινή ευρωπαϊκή δράση, από την οποία όλοι θα ωφελούνταν, παρεμποδίζεται από τα αντικρουόμενα συμφέροντα των επιμέρους χωρών. Πρόκειται για ένα εγγενές πρόβλημα της Ε.Ε. που απαιτεί διαρκή διαπραγμάτευση. Ο χρονικός του ορίζοντας είναι μακρύτερος από αυτόν που περιβάλλει τον διοικητικό άξονα, με συνέπεια να υποσκάπτεται η διαχειριστική αποτελεσματικότητα.

Ο αξιακός άξονας είναι ακόμη πιο σύνθετος, καθότι, σε συνθήκες φιλελεύθερης δημοκρατίας, υπάγεται ακόμη λιγότερο σε κυβερνητικό έλεγχο. Η μαζική μετανάστευση μεταβάλλει τη σύνθεση τοπικών πληθυσμών και διαταράσσει εμπεδωμένους τρόπους ζωής: οι πολίτες βιώνουν αισθήματα αποξένωσης από τη χώρα τους και υποκειμενική ανασφάλεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν μετατραπεί σε ρατσιστές. Συμβαίνει σχεδόν παντού στην Ευρώπη.

Η οπτική γωνία υπό την οποία θα κατανοηθεί το μεταναστευτικό-προσφυγικό είναι μέγιστης σημασίας για τη διαχείρισή του. Αλλιώς μεταχειρίζεσαι τους μετανάστες αν τους χαρακτηρίσεις, όπως ο Χρήστος Γιανναράς, «εισβολείς» και «βουλιμικούς» κι αλλιώς θα τους αντιμετωπίσεις αν τους δεις, όπως ο μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος, ως πλάσματα του Θεού: «Στους πρόσφυγες και τους μετανάστες είναι ο Χριστός σήμερα. […] Θα είμαστε υπόλογοι αν δεν τον υποδεχτούμε». Και για να μην ξεχνάμε την παράδοσή μας: «’Επείνασα γὰρ καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με, γυμνὸς καὶ περιεβάλετέ με […]» (Κατά Ματθαίον, κε, 31-46). Χρειάζεται εμπνευσμένη ηγεσία να δείξει τον δρόμο της ανθρωπιάς.

Η ιστορία του πολιτισμού είναι η ιστορία της μετανάστευσης. Ανέκαθεν οι άνθρωποι αναζητούσαν καλύτερη ζωή. Οι τεκτονικές πλάκες της γεωπολιτικής μετακινούνται ερήμην μας, ιδιαίτερα στην εποχή της γενικευμένης διασύνδεσης. Είμαστε έρμαια της ενδεχομενικότητας. Πρέπει να πιστεύουμε ότι το μεταναστευτικό-προσφυγικό είναι διαχειρίσιμο. Θα το αντιμετωπίσουμε καλύτερα αν μάθουμε να συμβιώνουμε μαζί του, όπως ζούμε με ένα τραύμα. Το ένστικτο της επιβίωσης θα μας ωθήσει να εστιάσουμε στα θετικά του. Γιατί υπάρχουν κι αυτά.

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή