Είναι αγωνιώδες για εσάς και την οικογένειά σας να φάτε έξω; Σας προκαλεί παραλυτικό άγχος ένα παιδικό πάρτι ή το κέρασμα κάποιου εορτάζοντος στον παιδικό σταθμό όπου φοιτά το παιδί σας; Υπό κανονικές συνθήκες όχι. Είναι όλα ευχάριστες, αν και συχνά κουραστικές δραστηριότητες. Εκτός κι αν ανήκετε στην κατηγορία των οικογενειών που έχουν έστω και ένα μέλος με τροφική αλλεργία. Σε αυτή την περίπτωση έρχεστε καθημερινά αντιμέτωποι με δυσκολίες, προκαταλήψεις, ανοργανωσιά και άγνοια, που επηρεάζουν καταλυτικά την ποιότητα ζωής σας.
Μια σύγχρονη επιδημία
Κι όλα αυτά ενώ οι τροφικές αλλεργίες, ειδικά στα βρέφη και στα παιδιά, θεωρούνται πλέον σύγχρονη επιδημία. Προσβάλλουν περισσότερους από 17 εκατομμύρια ανθρώπους μόνο στην Ευρώπη, με τα 3,5 εκατομμύρια να είναι νεότεροι των 25 ετών. Στη βρεφική ηλικία το ποσοστό αγγίζει το 8-9%, ενώ μετά τα δύο έτη πέφτει στο 3-4%, δεδομένου ότι κάποιες αλλεργίες, όπως στο γάλα και στο αυγό, μπορούν να ξεπεραστούν. Παρ’ όλα αυτά, αφορά ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού και παρουσιάζει αύξηση τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Είναι τυχαίο ή οφείλεται στο ότι είμαστε πιο καταρτισμένοι στο να τις διαγιγνώσκουμε; Ισχύει το δεύτερο, όμως δεν είναι μόνο αυτό, λέει στο «Κ» ο κ. Μάριος Παπαδόπουλος, παιδοαλλεργιολόγος και παιδοπνευμονολόγος. «Είναι πολυπαραγοντικό. Το DNA μας προφανώς δεν έχει αλλάξει, αυτό που έχει αλλάξει είναι ο δυτικός τρόπος ζωής. Οι διατροφικές συνήθειες, η ραγδαία αύξηση των καισαρικών, η μείωση του θηλασμού και η ρύπανση συνδέονται μεταξύ άλλων με την αύξηση των αλλεργιών. Το ίδιο και η αύξηση της χορήγησης αντιβιοτικών στις εγκύους και στα παιδιά. Οι καισαρικές παίζουν ρόλο για τον εξής λόγο: ένας από τους βασικούς προστατευτικούς μηχανισμούς για να μην κάνεις τροφική αλλεργία είναι το μικροβίωμα ή, όπως λεγόταν παλαιότερα, η χλωρίδα του εντέρου. Αν το παιδί γεννηθεί με φυσιολογικό τοκετό μέσω του κόλπου της γυναίκας, έχει εντελώς διαφορετικό προφίλ το μικροβίωμα του δέρματος και του εντέρου του, σε σχέση με το να βγει απευθείας από την κοιλιά, όπως με την καισαρική τομή».
Και τι μπορούμε να κάνουμε;
Τα περισσότερα παιδιά θα ξεπεράσουν την αλλεργία στο γάλα ή στο αυγό. Οι ξηροί καρποί, το ψάρι, τα θαλασσινά, το σουσάμι ίσως να μην ξεπεραστούν ποτέ. Τα πρωτεϊνικά μόρια στις τροφές αυτές χαρακτηρίζονται από σταθερότητα στην πέψη και στην επεξεργασία μέσω του μαγειρέματος, καθιστώντας δύσκολη την ανοχή τους από τα αλλεργικά παιδιά, ακόμα και σε τροποποιημένη μορφή. Το γάλα και το αυγό, για παράδειγμα, γίνονται καλύτερα ανεκτά μέσα σε ένα μάφιν, αλλά οι ξηροί καρποί με το ψήσιμο αυξάνουν την αλλεργιογονικότητά τους.
Τι κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις; Η κλασική αντιμετώπιση είναι αποφυγή και αναμονή για την εγκατάσταση ανοχής, συνταγογράφηση αδρεναλίνης και εκπαίδευση για την αντιμετώπιση τυχόν αντιδράσεων από κατά λάθος κατανάλωση. «Τα τελευταία χρόνια στην Παιδοαλλεργιολογία υιοθετούμε σταδιακά μια πιο ενεργητική στάση, γιατί πιστεύουμε ότι εκπαιδεύοντας το αμυντικό σύστημα να μάθει να ανέχεται την ένοχη τροφή, επιταχύνουμε τη λύση του προβλήματος», λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Κάνουμε δηλαδή ανοσοθεραπεία από του στόματος. Κάτω από ελεγχόμενο περιβάλλον εισάγουμε το αλλεργιογόνο στον οργανισμό και τον εκπαιδεύουμε να το δέχεται. Γιατί τι είναι η αλλεργία; Μια λανθασμένη σηματοδότηση. Ερχόμαστε σε επαφή, π.χ., με το αυγό και, αντί ο οργανισμός να το θεωρήσει αθώο και να το ανεχτεί, το θεωρεί δυνητικά επικίνδυνο και του συμπεριφέρεται σαν να είναι εχθρός, κινητοποιώντας μηχανισμούς του αμυντικού συστήματος».
Αν και πάντα ο στόχος της ανοσοθεραπείας είναι να ξεπεραστεί η αλλεργία, αυτό δεν είναι εφικτό για όλα τα παιδιά. Κάποια παιδιά μπορεί να μην καταφέρουν να καταναλώνουν ελεύθερα την υπεύθυνη τροφή, αλλά να χτίσουν ένα επίπεδο ανοχής ώστε να αντέχουν την τυχαία έκθεση. «Υπάρχουν παιδιά που δεν ανέχονται το γάλα. Αν τα βοηθήσουμε να ανέχονται μια μικρή ποσότητα, σημαίνει ότι, αν καταναλώσουν προϊόν που έχει στα συστατικά του γαλακτοκομικά, δεν θα εμφανίσουν αντίδραση ή τουλάχιστον θα είναι ηπιότερη. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί δημιουργείται μια ασφάλεια στην καθημερινότητα του παιδιού. Ξέρετε, το στρες των γονιών είναι τεράστιο. Φανταστείτε πώς είναι να αγωνιάς για ένα παιδί που δεν μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του, μη φάει κάτι που δεν πρέπει, στο σχολείο, στο παιδικό πάρτι, στο εστιατόριο. Η τροφική αλλεργία σημαίνει παραπάνω προσπάθεια από παιδί και γονείς σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας. Και για τα ίδια τα παιδιά είναι ψυχολογικά δύσκολο να το διαχειριστούν».
Άγνοια και ειρωνεία
Παρότι η επιστήμη έχει προχωρήσει, αυτό που μένει απογοητευτικά πίσω είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού και κυρίως των αρμόδιων επαγγελματιών, της εστίασης και της εκπαίδευσης. Όταν πριν από μερικούς μήνες ο σεφ Σωτήρης Κοντιζάς έκανε μια ανάρτηση στη σελίδα του στο Facebook, αναφερόμενος στο θέμα με αφορμή την πολυτροφική αλλεργία της τρίχρονης κόρης του, η ανταπόκριση ήταν πρωτοφανής. «Ήξερα ότι αναφέρομαι σε ένα θέμα που αγγίζει πολύ κόσμο. Δεν περίμενα όμως αυτή την αγωνιώδη ανταπόκριση», λέει στο «Κ». «Τα σχόλια και τα μηνύματα ήταν αμέτρητα, όλα από ανθρώπους που, είτε οι ίδιοι είτε τα παιδιά τους, ταλαιπωρούνταν από κάποια τροφική αλλεργία και είχαν απαυδήσει όχι μόνο από αυτήν, αλλά και από την παντελή άγνοια ή αδιαφορία των γύρω τους – τον περίγυρό τους, τους χώρους εστίασης, τα σχολεία τους. Και για να κάνω κι εγώ την αυτοκριτική μου, πριν ανακαλύψουμε την πολυτροφική αλλεργία της Αριάννας, ενίοτε θεωρούσα κάποιους ισχυρισμούς για αλλεργία παραξενιές ή εκκεντρικότητες. Όμως οι αλλεργίες δεν είναι μόδα, είναι το πρόβλημα του μέλλοντος. Στη δική μου περίπτωση, η κόρη μου με έκανε καλύτερο μάγειρα. Ενημερώθηκα και ενημέρωσα και την ομάδα μου. Έμαθα να επιμένω εμμονικά να προσέχουμε την πορεία της τροφής από την αρχή έως το τέλος. Δεν είναι μόνο αν το φαγητό περιέχει το αλλεργιογόνο, αλλά αν έχει ακουμπήσει στον ίδιο πάγκο, αν έχει ψηθεί στο ίδιο τηγάνι ή σχάρα από τα οποία πριν έχει περάσει ένα αλλεργιογόνο. Είναι σημαντικό όλοι οι χώροι εστίασης να ακούν τον πελάτη, να συνεργάζονται, για να του δώσουν μια ασφαλή επιλογή. Η δική μου οικογένεια είναι ευνοημένη. Ξέρουμε πώς και τι να μαγειρέψουμε στο σπίτι λόγω της δικής μου ιδιότητας, θα μας ειρωνευτούν λιγότερο σε ένα εστιατόριο λόγω της δικής μου αναγνωρισιμότητας. Όμως για τους υπολοίπους δεν είναι πάντα έτσι. Έχει τύχει η σύντροφός μου να βρεθεί με τα παιδιά, χωρίς εμένα, σε εστιατόριο γνωστού μουσείου και να έρθει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ενώ ανέφερε το πρόβλημα των αλλεργιών, της έφεραν σαλάτα με ξηρούς καρπούς. Όταν το επισήμανε, της έφεραν μια σκέτη από σακουλάκι χωρίς λάδι, ξίδι, αλάτι και είπαν ειρωνικά: “Δεν βάλαμε τίποτα για να είστε σίγουρη”. Και τη χρέωσαν 9 ευρώ. Όταν ρώτησε τι έχουν μέσα τα ντολμαδάκια, η απάντηση ήταν: “Α, δεν ξέρω, μας τα φέρνουν έτοιμα”. Δεν έφαγαν τίποτα, πλήρωσαν κανονικά και είχαν τη χειρότερη αντιμετώπιση».
Τα σχολεία νίπτουν τας χείρας τους
Στα σχολεία τα πράγματα συχνά δεν είναι καλύτερα. Η θετική εξέλιξη είναι ότι την τελευταία διετία ψηφίστηκε νόμος που κατατάσσει την αλλεργία στο ίδιο επίπεδο επικινδυνότητας με τον διαβήτη και την επιληψία, γεγονός που επιτρέπει στους γονείς, με μια βεβαίωση από τον αλλεργιολόγο, να απαιτήσουν την τοποθέτηση σχολικού νοσηλευτή. «Είναι πολύ σημαντικό βήμα. Όμως από το νηπιαγωγείο και κάτω, όπου τα πράγματα είναι πιο επικίνδυνα γιατί το παιδί δεν έχει την αντίληψη να προστατεύσει τον εαυτό του, δεν ισχύει το ίδιο», λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Αντίθετα, οι παιδικοί σταθμοί καλύπτονται από τον νόμο στο να αρνηθούν την αντιμετώπιση του περιστατικού. Ακόμη κι αν είναι διαθέσιμη η ένεση αδρεναλίνης για την περίπτωση αναφυλαξίας (αλλεργικού σοκ), δεν δέχονται να την κάνουν –και όχι εντελώς άδικα, καθώς λείπουν η απαιτούμενη γνώση και εκπαίδευση. Λένε θα φωνάξουμε τον γονιό. Όμως η σοβαρή αναφυλαξία προκύπτει μέσα στα πρώτα 15 με 20 λεπτά, ο γονιός δεν θα προλάβει να επέμβει. Ξέρω γονείς που επέλεξαν παιδικό σταθμό επειδή είναι δίπλα σε φαρμακείο και παρακάλεσαν τον φαρμακοποιό σε ανάλογη περίπτωση να ανταποκριθεί αυτός».
Κι όλα αυτά ενώ το υπουργείο δεν έχει απαγορεύσει τα κεράσματα σε παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία, παρότι συχνά έχουν υπάρξει αφορμή για αλλεργικές αντιδράσεις. Οι γονείς αντιστέκονται σε οποιαδήποτε απόπειρα παιδικών σταθμών να περιορίσουν τα κεράσματα – οι περισσότεροι θέλουν να κερνούν ό,τι και όποτε θέλουν, γεγονός που προβληματίζει όχι μόνο λόγω αλλεργιών, αλλά και για την υπερβολική ζάχαρη που καταλήγουν να προσλαμβάνουν τρίχρονα παιδιά καθημερινά.
«Αν βγει κάτι από όλο αυτό, θα ήθελα να καταλάβει ο κόσμος ότι δίπλα τους υπάρχουν οικογένειες που φαίνονται και είναι μια χαρά, αλλά ζορίζονται στην καθημερινότητά τους», λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Να καταλάβουμε όλοι ότι μπορούμε να οργανωθούμε, ώστε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού να έχει μια διαφορετική ποιότητα ζωής. Είτε είσαι εστιάτορας είτε εκπαιδευτικός ή συμμαθητής, μάθε, ενημερώσου και βοήθησε». ■