«Στις μέρες μας, για να νοσήσει κάποιος από AIDS, πρέπει να το προσπαθήσει πολύ», λένε οι άνθρωποι που ασχολούνται με την πρόληψη και τη διάγνωση του ιού HIV. Προφανώς δεν εννοούν ότι είναι δύσκολο να κολλήσει κανείς. Τα τελευταία 35 χρόνια η ανθρωπότητα έμαθε –με σκληρό τρόπο– ότι το απροφύλακτο σεξ είναι η βασική αιτία για τη μετάδοση του ιού, που κάποτε σήμαινε αυτόματα θανατική καταδίκη. Περισσότεροι από 32 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από AIDS σε όλο τον κόσμο και άλλοι 37,9 εκατομμύρια ζουν με τον ιό σήμερα. Όμως πλέον, στον δυτικό κόσμο, χάρη στην πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση και τη σωτήρια αντιρετροϊκή αγωγή, ο HIV είναι πλέον μια χρόνια και διαχειρίσιμη κατάσταση υγείας.
Ίσως γι’ αυτό κανείς δεν μιλάει πια για το AIDS. Ίσως γι’ αυτό οι νέοι δεν το θεωρούν απειλή και χαλαρώνουν επικίνδυνα τα μέτρα προφύλαξης. Ίσως γι’ αυτό, την ώρα που οι ευπαθείς ομάδες –όπως οι άντρες που κάνουν σεξ με άντρες, που επλήγησαν δραματικά από τον ιό τις πρώτες δεκαετίες– ενημερώνονται, προλαμβάνουν και εξετάζονται τακτικά κρατώντας τα ποσοστά νέων κρουσμάτων σταθερά, οι ετεροφυλόφιλοι είναι με έναν τρόπο η νέα ομάδα υψηλού κινδύνου. Τα ποσοστά τους έχουν αυξηθεί από τις αρχές της δεκαετίας, ενώ οι πιθανότητες να νοσήσουν είναι μεγαλύτερες αν δεν εξετάζονται τακτικά, ώστε να έχουν μια έγκαιρη διάγνωση.
Τρομοκρατία χωρίς αποτέλεσμα
Άρα τι μας έμαθαν αυτά τα χρόνια; Πόσο μας άλλαξαν η ευαισθητοποίηση, οι καμπάνιες με αφορμή τις Παγκόσμιες Ημέρες κατά του AIDS, όπως η σημερινή, και η τρομοκρατία του παρελθόντος; Όπως φαίνεται, όχι πολύ. Την ώρα που η επιστήμη προχωρά με αλματώδεις ρυθμούς στις θεραπείες αντιμετώπισης, η κοινωνία μένει πίσω. Από τη μια εφησυχάζει λόγω των νέων φαρμάκων, από την άλλη συνεχίζει να αναπαράγει στερεότυπα του παρελθόντος και συχνά να αγνοεί και τα βασικά.
«Έχουμε ακόμα περιπτώσεις που έρχονται λέγοντας “φίλησα έναν άγνωστο” ή “ακούμπησα ένα πόμολο/τον στύλο στο μετρό που είχε ακουμπήσει ένας φορέας” και ήρθα να διαγνωστώ με AIDS», λέει ο Στέργιος Μάτης από το Athens Checkpoint, το κέντρο πρόληψης και εξέτασης που έχει ιδρύσει σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη από το 2012 ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή». «Ένας εξ αυτών μάλιστα ήταν και γενικός ιατρός από την επαρχία. Δεν ήξερε τη διαφορά του ιού HIV από το τελικό του στάδιο, το AIDS, δεν ήξερε τους τρόπους μετάδοσης». Κι όλα αυτά σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την εμφάνιση του ιού. «Οι παλιές πρακτικές απέτυχαν. Οι καμπάνιες με τον Χάρο, το δρεπάνι, την απειλή του θανάτου τρόμαξαν τον κόσμο, όμως δεν λειτούργησαν όπως έπρεπε. Στον ευρύ πληθυσμό δεν επηρέασαν σημαντικά τον τρόπο σεξουαλικής λειτουργίας. Υπάρχουν ακόμα νέοι άνθρωποι που τους δίνεις προφυλακτικά και αντιδρούν λες και τους δίνεις ναρκωτικά. Πάντα στους ετεροφυλόφιλους υπήρχε η αίσθηση ότι ο HIV δεν μας αφορά. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που θεωρούν ότι είναι η νόσος των ομοφυλόφιλων, η τιμωρία του Θεού. Το πρώτο πράγμα που λένε πολλοί με το που μπαίνουν είναι: “Δεν είμαι ομοφυλόφιλος”. Δεν φοβούνται, γιατί ξέρουν ότι δεν ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, όμως δεν ξέρουν ότι πλέον τα κρούσματα των ετεροφυλόφιλων αυξάνονται. Έχουν άγνοια και άρνηση, γι’ αυτό είναι οι πιο δύσκολες ομάδες να προσεγγίσεις σε επίπεδο ενημέρωσης. Το βασικό όπλο ευαισθητοποίησης, όμως, είναι η σωστή ενημέρωση, όχι ο φόβος».
Άρα τι φταίει; «Σε μεγάλο βαθμό το ότι η βάση της γνώσης, δηλαδή η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, λείπει από τα σχολεία. Υπάρχει ένα σχολικό βιβλίο τα τελευταία δώδεκα χρόνια που μουχλιάζει στα υπόγεια του Παίδων, γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Η επιρροή των θρησκευτικών πεποιθήσεων, το ταμπού του σεξ δυσκολεύουν την κατάσταση. Στην Ολλανδία, στην Δ΄ Δημοτικού ξέρουν πώς χρησιμοποιείται σωστά το προφυλακτικό, γιατί υπάρχει μάθημα γι’ αυτό, και εδώ πηγαίνουμε στο πανεπιστήμιο για ενημέρωση, μιλάμε για στοματικό σεξ και άνθρωποι 18 και 20 χρονών γελάνε. Αν δεν πάψει να είναι ταμπού το ίδιο το σεξ, πώς θα μπεις στην ενημέρωση για το θέμα;»
Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης δεν επιβαρύνει μόνο στο επίπεδο της πρόληψης, αλλά και τους ανθρώπους που ζουν με το στίγμα του HIV. «Στην Ελλάδα υπάρχει πρόσβαση στα φάρμακα εδώ και πολλά χρόνια. Υπάρχει πρόληψη και δωρεάν διάγνωση που βγαίνει στο Checkpoint σε ένα λεπτό, με ένα τσιμπηματάκι στο δάχτυλο. Ο κόσμος, όμως, δεν ξέρει πως οι οροθετικοί σε αγωγή, που έχουν καταφέρει ο ιός να είναι μη ανιχνεύσιμος στον οργανισμό τους, είναι οι πιο ασφαλείς σεξουαλικοί παρτενέρ. Ενώ πλέον υπάρχει και μια βεντάλια επιλογών στο επίπεδο της πρόληψης».
Η επανάσταση της PrEP
Κατ’ αρχάς το προφυλακτικό, το οποίο, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, μας καλύπτει κατά 98%. Ένα δεύτερο είναι η pep (post-exposure profylaxis), το πακέτο αντιρετροϊκής αγωγής ενός μήνα που παρέχουν τα νοσοκομεία, σε λοιμωξιολογικό τμήμα, σε ανθρώπους που είχαν μια ανασφαλή επαφή και το οποίο μπλοκάρει την αναπαραγωγή του ιού. Τα χάπια της επόμενης ημέρας, όπως λέγονται. Ο τρόπος πρόληψης όμως που αυξάνει τη δημοτικότητά του, πλέον, πολύ στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην κοινότητα των ομοφυλόφιλων είναι η PrEP (pre-exposure profylaxis). Πρόκειται για αγωγή κατά την οποία ένα χάπι την ημέρα προστατεύει από τον ιό σε ποσοστό περίπου 99%. Λαμβάνεται από κάποιον που είναι αρνητικός στον HIV, προκειμένου να παραμείνει αρνητικός. Είναι ένα αντιρετροϊκό φάρμακο, το ίδιο είδος χαπιού που λαμβάνουν και οι θετικοί στον HIV. «Υπάρχουν χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία όπου η PrEP δίνεται από το σύστημα υγείας. Στο Λονδίνο έχουν μειωθεί κατά 47% τα νέα κρούσματα σε κοινότητες στις οποίες δόθηκε PrEP, όπως οι άντρες που κάνουν σεξ με άντρες ή εργαζόμενα άτομα στη βιομηχανία του σεξ. Το θετικό είναι ότι στις κλινικές όπου δίνεται η PrEP, ο καθένας που τη λαμβάνει είναι υποχρεωμένος κάθε τρεις μήνες να κάνει όλες τις εξετάσεις για όλα τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, έχει έναν επόπτη στον οργανισμό του. Έρχεται λοιπόν να καλύψει ένα κενό και να απελευθερώσει με ασφάλεια τη σεξουαλικότητα. Στην Ελλάδα δεν είναι ακόμα προσβάσιμη, υπάρχουν όμως άνθρωποι που την προμηθεύονται από το εξωτερικό μέσω ίντερνετ. Έχει συζητηθεί το να γίνει διαθέσιμη όπως τα υπόλοιπα συνταγογραφούμενα φάρμακα του ΕΟΠΥΥ, με συμμετοχή 25%, όμως το κόστος είναι υψηλό. Ωστόσο μακροπρόθεσμα κάνει καλό στην οικονομία του κράτους, γιατί μειώνει τα νέα περιστατικά και άρα το μετέπειτα κόστος. Αν επενδύσεις μόνο στη θεραπεία και όχι στην πρόληψη, θα έχεις απώλειες».
Άρα το 2019 ποιοι είναι αυτοί που πρέπει να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο; «Όλοι», τονίζει ο κ. Μάτης. «Γι’ αυτό επανέρχομαι στο θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Αν μάθει ο κόσμος τι είναι HIV, πώς μεταδίδεται, τι δεδομένα έχουμε εν έτει 2019 και μπορέσει να αποδεχτεί ότι η σεξουαλική επαφή είναι εντάξει, όποια κι αν είναι αυτή, ότι είναι εντάξει να κάνεις σεξ, αυτόματα αυτό θα απαλύνει και το στίγμα για τους ανθρώπους που έχουν HIV και θα είναι ευεργετικό για την πρόληψη. Όταν κανονικοποιήσεις μια κατάσταση, τότε μόνο μπορείς να την αντιμετωπίσεις σωστά». ■
Checkpoint
Τα Checkpoint είναι Κέντρα Πρόληψης και Εξέτασης, δομές όπου μπορείς να εξεταστείς με μία σταγόνα αίμα από το δάχτυλο, γρήγορα, εμπιστευτικά και δωρεάν, για HIV και ηπατίτιδες Β και C, και να συζητήσεις με εξειδικευμένο προσωπικό για θέματα σεξουαλικής αγωγής και υγείας. Βρίσκονται στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και έχουν διενεργήσει περίπου 120.000 εξετάσεις από το 2012, ενώ ετησίως έχουν περίπου 16.000 ωφελουμένους. Ταυτόχρονα κατέχουν το 30% των διαγνώσεων HIV ετησίως ανά την Ελλάδα, ενώ στη high risk κοινότητα των αντρών που κάνουν σεξ με άντρες αγγίζουν το 51%.