Ως εθνική συντονίστρια του προγράμματος PISA εδώ και αρκετά χρόνια, δεν έχω σταματήσει να επαναλαμβάνω πως τα αποτελέσματά του δεν είναι ευαγγέλιο. Σε έναν κόσμο, ωστόσο, που έχει ανάγκη από (και ανταμείβει) ανθρώπους όχι μόνο για τις γνώσεις τους, αλλά και για ό,τι μπορούν να δημιουργήσουν με αυτές, το PISA μας προσφέρει μια πολύτιμη υπηρεσία: αξιολογεί τους μαθητές πέρα από την απλή αναπαραγωγή αυτών που έμαθαν στο σχολείο.
Για να πετύχουν λοιπόν στο PISA, οι μαθητές πρέπει να είναι σε θέση να «παρεκκλίνουν» από αυτά που γνωρίζουν, να σκεφτούν πέρα από τα όρια της σχολικής ύλης, να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους δημιουργικά σε πρωτόγνωρες γι’ αυτούς καταστάσεις και να επιδείξουν αποτελεσματικές στρατηγικές προσαρμογής στα προβλήματα που τους τίθενται.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η αξιολόγηση του PISA είναι άδικη, επειδή οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα που δεν έχουν συναντήσει στο σχολείο. Αλλά τότε δεν θα μπορούσα παρά να υπενθυμίσω πως η ίδια η ζωή είναι άδικη, διότι η πραγματική δοκιμασία στη ζωή δεν είναι να θυμηθούμε τι μάθαμε στο σχολείο χθες, αλλά να είμαστε σε θέση σήμερα να λύσουμε προβλήματα τα οποία δεν μπορούσαμε να προβλέψουμε.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να υποτιμά κανείς το πρόγραμμα PISA. Κι αυτός έχει να κάνει με τη μέθοδο σχεδιασμού, μεθοδολογίας και υλοποίησης που επιστρατεύτηκε. Η ιδέα του PISA προσέλκυσε μερικούς από τους κορυφαίους διανοητές του κόσμου και κινητοποίησε εκατοντάδες εμπειρογνώμονες, εκπαιδευτικούς και επιστήμονες από τις συμμετέχουσες χώρες. Κοινός στόχος όλων ήταν μια κατά το δυνατόν πλήρης αξιολόγηση. Σήμερα, θα μιλούσαμε για crowdsourcing. Οπως και να το αποκαλέσουμε, όμως, το αποτέλεσμα είναι πως έχουμε στη διάθεσή μας ένα τεράστιο υλικό που δυστυχώς περιμένει ακόμη να το αξιοποιήσουμε.
Πώς; Ενώ η μέτρηση είναι το μέσο, το ίδιο το πρόγραμμα μας καλεί να κοιτάξουμε προς τα έξω. Αυτή η εξωστρεφής προοπτική φαίνεται να είναι ένα κοινό γνώρισμα πολλών εκπαιδευτικών συστημάτων υψηλής επίδοσης: είναι ανοικτά και έτοιμα να μάθουν από τους ‘καλούς’ της εκπαίδευσης στον κόσμο. Δεν αισθάνονται ότι απειλούνται από εναλλακτικούς τρόπους σκέψης.
Τελικά, ισχύει κι εδώ ένας πολύ απλός νόμος της φυσικής. Εάν σταματήσουμε το πετάλι, όχι μόνο δεν θα προχωρήσουμε, αλλά το ποδήλατό μας θα σταματήσει να κινείται θα πέσει και θα πέσουμε κι εμείς μαζί του.
Οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις στο PISA μας δείχνουν πως η υψηλής ποιότητας και δίκαιη/ισότιμη εκπαίδευση είναι ένας εφικτός στόχος. Είναι μέσα στις δυνατότητές μας να παραδώσουμε στα εκατομμύρια των μαθητών μας ένα μέλλον που επί του παρόντος δεν έχουν. Το δικό μας καθήκον δεν είναι να κάνουμε το αδύνατο δυνατό, αλλά το δυνατό εφικτό.
* Η κ. Χρύσα Σοφιανοπούλου είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και εθνική συντονίστρια του PISA.