Το νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας εισάγει σημαντικές καινοτομίες στον τρόπο χρηματοδότησης των πανεπιστημίων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Δημιουργείται η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η οποία, μεταξύ άλλων αρμοδιοτήτων, θα εισηγείται την κατανομή των κονδυλίων στα διάφορα ΑΕΙ. Το 80% του συνολικού ποσού θα κατανέμεται με βάση μετρήσιμα αντικειμενικά κριτήρια, όπως ο αριθμός φοιτητών και το μέσο κόστος ανά φοιτητή για κάθε πρόγραμμα σπουδών. Το 20% θα κατανέμεται με βάση την απόδοση κάθε ιδρύματος πάνω σε στόχους που τα ίδια τα ΑΕΙ θα επιλέγουν.
Πρώτη μεγάλη αλλαγή είναι η διαφάνεια. Μέχρι σήμερα ο υπουργός κατανέμει τα κονδύλια χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσει τις επιλογές του. Οι πρυτάνεις πρέπει να χτίζουν καλές προσωπικές σχέσεις με την κυβέρνηση για να μη χάσουν χρήματα τα ιδρύματά τους. Το σύστημα είναι έντονα πελατειακό. Σε αντίθεση, η ΕΘΑΑΕ θα γνωστοποιεί από πριν τους δείκτες και τον μηχανισμό κατανομής. Δεν θα είναι εύκολο στον υπουργό να αποκλίνει πολύ από αυτό που υποδεικνύει ο αλγόριθμος.
Δεύτερη αλλαγή είναι η δυνατότητα προγραμματισμού από την πλευρά των ιδρυμάτων. Για κάθε αλλαγή στον αριθμό φοιτητών ή για κάθε προσθήκη προγράμματος σπουδών, θα μπορούν να υπολογίσουν με σχετική ασφάλεια πώς θα αλλάξει η χρηματοδότηση. Είναι επίσης πιθανό ότι θα μειωθούν οι πολύ μεγάλες ανισότητες σε δημόσια δαπάνη ανά φοιτητή μεταξύ παρόμοων τμημάτων σε διαφορετικά ΑΕΙ.
Τρίτη αλλαγή είναι η χρηματοδότηση βάσει απόδοσης. Αφορά το 20% του συνόλου των κονδυλίων, που δεν είναι πολύ, αλλά μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να βελτιώσει τη λειτουργία των ιδρυμάτων. Κάθε ίδρυμα θα επιλέγει έναν πυλώνα για να πετύχει συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους, και θα χρηματοδοτηθεί αργότερα ανάλογα με τα όσα πέτυχε. Στο νομοσχέδιο υπάρχουν τρεις ενδεικτικοί πυλώνες: η ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η ερευνητική δραστηριότητα και η εξωστρέφεια. Η ΕΘΑΑΕ θα ορίσει δείκτες απόδοσης για τον κάθε έναν και θα μπορεί να προσθέσει ή να αλλάξει τους πυλώνες.
Είναι, λοιπόν, μια μεγάλη τομή το νομοσχέδιο; Ναι μεν, αλλά. Στην Ελλάδα πάντα υπάρχει ένα ή περισσότερα «αλλά» στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Ενα συνηθισμένο πρόβλημα είναι η διάρκεια της προσπάθειας. Και ο νόμος Διαμαντοπούλου του 2011 θέσπιζε τη χρηματοδότηση βάσει απόδοσης, αλλά οι επόμενοι υπουργοί δεν ενεργοποίησαν τον μηχανισμό, ο δε κ. Μπαλτάς τον κατάργησε και επισήμως. Μια διαφορά στο νέο σχέδιο είναι ότι η ΕΘΑΑΕ θα έχει αυξημένες αρμοδιότητες, που δύσκολα θα τις αγνοήσει ο επόμενος υπουργός. Κατά τούτο είμαι λίγο πιο αισιόδοξος.
Αλλο πρόβλημα είναι η ποιότητα των ανθρώπων που αποκτούν τις αρμοδιότητες. Οι θέσεις για τα συμβούλια της ΕΘΑΑΕ θα προκηρυχθούν με ανοιχτό διαγωνισμό μεταξύ καθηγητών πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Καλό αυτό, αλλά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος της κομματικής ή πελατειακής επιλογής. Το πιο μεγάλο πρόβλημα είναι η εσωτερική οργάνωση των ΑΕΙ. Το νομοσχέδιο δίνει τη δυνατότητα στα καλώς διοικούμενα ιδρύματα να προγραμματίζουν πιο ορθολογικά και να ανταμείβονται γι’ αυτό. Τα πανεπιστήμια όμως που έχουν εγγενώς προβληματική οργάνωση, δεν θα αλλάξουν μόνο μέσα από την αλλαγή της χρηματοδότησης. Η καλή αυτοδιοίκηση προϋποθέτει ότι υπάρχουν θεσμικά αντίβαρα (checks and balances) μέσα στον ίδιο τον οργανισμό. Δεν αρκεί η εξωτερική πίεση. Τα Συμβούλια Ιδρύματος του νόμου Διαμαντοπούλου επρόκειτο να παίξουν αυτό τον ρόλο. Είναι κρίσιμο σε επόμενο νόμο να επανέλθει κάποιος παρόμοιος θεσμός.
Διάλεξα σήμερα αυτό το θέμα, γιατί μου έκανε εντύπωση πόσο λίγο σχολιάστηκε, είτε θετικά είτε αρνητικά, ένα τόσο σημαντικό νομοσχέδιο. Ο μόνος τρόπος για να στεριώσουν και να αποδώσουν τέτοιες μεταρρυθμίσεις είναι να τις υποστηρίξει ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Η σιωπή είναι πάντα υπέρ των υπονομευτών. Δημόσια συγχαρητήρια, λοιπόν, στην ηγεσία του υπουργείου Παιδείας. Περιμένουμε και τα επόμενα αναγκαία βήματα.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.