Ο Πλάτων, ο Σώρρας και η κατανόηση κειμένου

Ο Πλάτων, ο Σώρρας και η κατανόηση κειμένου

3' 27" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Ει γένοιτο πολιτεία ανδρών αγαθών». Ο διάλογος τη νύχτα εκείνη στο σπίτι του Κέφαλου έχει ήδη αρχίσει και ο Σωκράτης διατυπώνει το ερώτημα που θα οδηγήσει στην αναζήτηση των όρων οι οποίοι επιτρέπουν τη δημιουργία μιας δίκαιης πολιτείας. Οπου «πολιτεία» η μορφή της πόλης, το πολίτευμα. «Μπορεί να γίνει μια πολιτεία ανδρών αγαθών;», ανδρών δηλαδή δίκαιων, σωφρόνων, σοφών και ανδρείων, το τετράπτυχο της αρετής; Το κείμενο διαβάστηκε από τους αιώνες ως η πρώτη πολιτική ουτοπία. Ο ρηματικός τύπος που εισάγει τον προβληματισμό είναι η ευκτική, μια υπόθεση. Οι ρηματικοί τύποι της ουτοπίας όμως είναι είτε ο μέλλων –«θα έρθει μια μέρα που ο κόσμος θα γίνει δίκαιος»– είτε η προστακτική – «πρέπει να κόψεις το κάπνισμα», προσωπική ουτοπία. Ο Πλάτων αναζητεί μια μέθοδο που θα του επιτρέψει να κρίνει και να επεξεργαστεί την πραγματικότητα της Αθήνας. Η πολιτεία στηρίζεται στην ισχύ των δυνατών επί των αδυνάμων ή σε αξίες που τις μοιράζονται και οι μεν και οι δε και επιτρέπουν τη συνύπαρξή τους; Οι αξίες αυτές διασφαλίζουν τη συνοχή της πόλης, όπως τα τείχη της την ύπαρξή της.

Ο Πόπερ είχε πει ότι η Αθήνα μάς δίδαξε πως η πολιτική δεν είναι επιβολή ισχύος αλλά αναζήτηση του δικαίου. Και μην αντιδράσετε στο ανδροκρατούμενο πλατωνικό περιβάλλον ή στις απολυταρχικές του συλλήψεις. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε το κείμενό του, πρέπει να δούμε τις ραφές του συλλογισμού του, τα ερωτήματα που προκύπτουν και τα οποία ακόμη και σήμερα παραμένουν ερωτήματα. Οι Ελληνες δεν ανακάλυψαν τη θεωρία της σχετικότητας, ούτε τον διπλό έλικα που διαμορφώνει τη ζωή. Είχαν όμως το προνόμιο να θαυμάσουν τον κόσμο τους και αντί να σταθούν με το στόμα ανοιχτό, να διερωτηθούν για τους όρους ύπαρξης του θαύματος που έβλεπαν μπροστά τους. Ανακάλυψαν και τη μηχανή που τους επέτρεπε να διερωτώνται, τον λόγο. Και αυτόν μας κληροδότησαν.

Πάμε τώρα στα δικά μας. Η αδυναμία κατανόησης κειμένου είναι αδυναμία χρήσης του λόγου, άρα κατανόησης του κόσμου. Οι μαθητές μας υστερούν στην κατανόηση κειμένου, στα μαθηματικά και στη φυσική. Φίλος καθηγητής μαθηματικών μού έλεγε ότι ακόμη και τα παιδιά που μπορούν να λύσουν μια εξίσωση αδυνατούν να εξηγήσουν με δικά τους λόγια τη μέθοδο που ακολούθησαν για να τη λύσουν. Αν μεταφράσετε αυτή την αδυναμία στην καθημερινότητα, θα καταλάβετε για ποιον λόγο ο πλημμυροπαθής στην τηλεόραση δεν μπορεί να στρώσει δυο φράσεις στη σειρά καθώς αναζητάει το κράτος να τον σώσει απ’ το πλημμυρισμένο αυθαίρετο που ο ίδιος έχει χτίσει στο ρέμα, εκμεταλλευόμενος την απουσία του ιδίου κράτους. Φωνάζει ο δόλιος, και δεν μπορεί να καταλάβει τι του έλαχε. Μετά θα ψηφίσει διάφορους ανεκδιήγητους που τους ξέρει από την τηλεόραση, θα δηλώσει ότι τον ψεκάζουν για να τον αποβλακώσουν –κάτι τελείως περιττό– και θα αντισταθεί στο σύστημα τρέχοντας πίσω από τον Σώρρα.

Οι δημοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης ψάχνουν μαγγανείες για να αντιμετωπίσουν την επιδημία «λαϊκισμού», τη νέα μαύρη πανώλη της. Και δεν αναρωτιούνται ποιες είναι οι δικές τους ευθύνες. Δεν αναρωτιούνται πώς και γιατί, εδώ και δεκαετίες, οι ελίτ της προετοίμαζαν τους πληθυσμούς για να υποδεχθούν τη διάδοση της επιδημίας. Αντικαθιστώντας τη μετάδοση από γενιά σε γενιά του πολιτισμού της διερώτησης, της ζωντανής ευαισθησίας απέναντι στα ερεθίσματα της πραγματικότητας, με την ακαμψία του δόγματος της προόδου. Ο Πλάτων, κοινώς η κλασική παιδεία, εξορίσθηκε από την εκπαίδευση ως μη πολιτικώς ορθός, πυλώνας της ευρωπαϊκής αλαζονείας –και υποστηρικτής του «λευκού Ευρωπαίου»–, και αντικαταστάθηκε από συνταγές ανοχής, ισότητας των φύλων και των πολιτισμών. Εξορίσθηκε η μέθοδος της διερώτησης, της απορίας, της γόνιμης αβεβαιότητας για να αντικατασταθεί με τις βεβαιότητες και τα στερεότυπα της ενιαίας σκέψης. Και μ’ αυτές η ευρωπαϊκή δημοκρατία ελπίζει ότι θα αντιμετωπίσει την πλημμυρίδα του λαϊκισμού.

Αν οι Ελληνες μαθητές υστερούν στην κατανόηση κειμένου, κοινώς στην παραγωγή σκέψης, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα αρκέστηκε στην εισαγωγή αυτής της νοοτροπίας. Δεν υπερασπίζομαι την καθαρότητα του παλαιού εκπαιδευτικού συστήματος. Ενα ιστορικό απολίθωμα ήταν και γι’ αυτό παραδόθηκε με τόση ευκολία.

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται πόσο τους λείπει η διδασκαλία του Πλάτωνα. Θα το καταλάβουμε κι εμείς με χρονοκαθυστέρηση ως συνήθως, και με διάφορα μεταφραστικά λάθη. Θα μου πείτε, εμείς τον Πλάτωνα τον έχουμε στο DNA μας. Δεν χρειάζεται να κοπιάσουμε για να μάθουμε να τον διαβάζουμε κιόλας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή