ΓΚΡΑΤΣΙΑ ΝΤΕΛΕΝΤΑ
Η μητέρα
μτφρ. Αναστασία Μιχαλέλη
εκδ. Καστανιώτη
σελ. 160
ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΜΟΡΑΒΙΑ
Οι αδιάφοροι
μτφρ. Ελένη Τουλούπη
εκδ. Ελληνικά Γράμματα
σελ. 448
ΕΛΣΑ ΜΟΡΑΝΤΕ
Η Ιστορία
μτφρ. Αμπυ Ραΐκου
εκδ. Καστανιώτη
σελ. 816
ΝΑΤΑΛΙΑ ΓΚΙΝΖΜΠΟΥΡΓΚ
Οικογενειακό λεξικό
μτφρ. Bασιλική Πέτσα
εκδ. Καστανιώτη
σελ. 352
Το 1926 η Γκράτσια Ντελέντα (1871-1936), ξεχασμένη κάπως στις μέρες μας, έγινε η δεύτερη γυναίκα (μετά τη Σέλμα Λάγκερλεφ) που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, «για το ιδεαλιστικά εμπνευσμένο έργο της, που με πλαστική σαφήνεια απεικονίζει τη ζωή στο γενέθλιο νησί της». Το γενέθλιο νησί της είναι η Σαρδηνία, όπου εκτυλίσσεται η ιστορία που περιγράφει σε ένα από τα πιο γνωστά της μυθιστορήματα, «Η μητέρα», και ένα από τα πολλά βιβλία ιταλικής πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά τους τελευταίους μήνες, καλύπτοντας μεγάλο μέρος της ιστορίας του 20ού αιώνα, όπως τον έζησε η γειτονική μας χώρα.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο, γραμμένο το 1920, η Ντελέντα καταπιάνεται με ένα από τα αγαπημένα της μοτίβα, τη σχέση του πάθους με τον πόνο, συνθέτοντας ένα ηθογράφημα γύρω από τον έρωτα ενός νεαρού ιερέα για μια γυναίκα και για το πώς η μητέρα, Μαρία Μανταλένα, παρακολουθεί τα συναισθήματα του γιου της με τρόμο: «Η μητέρα θυμόταν ότι συχνά τον πετύχαινε, την τελευταία περίοδο, να κοιτιέται για ώρα στον καθρέφτη σαν γυναίκα, να καθαρίζει και να γυαλίζει τα νύχια του, να βουρτσίζει τα μαλλιά τραβώντας τα προς τα πάνω, αφού τα είχε αφήσει να μεγαλώσουν, σχεδόν σαν να προσπαθούσε να κρύψει το ιερό σημάδι της κούρας».
Μία δεκαετία αργότερα, μακριά από το επαρχιακό τοπίο του ιταλικού νησιού, κυκλοφόρησε το πρώτο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990), «Οι αδιάφοροι», ένα βιβλίο που ο Ιταλός συγγραφέας άρχισε να γράφει στα 18 του και το τελείωσε τέσσερα χρόνια αργότερα, εκδίδοντάς το με δικά του έξοδα σε έναν οίκο του Μιλάνου. Η φιλοδοξία του Μοράβια ήταν λογοτεχνική: να συνδυάσει την τραγωδία με το μυθιστόρημα, να φέρει την παράδοση στην αγκαλιά του μοντερνισμού, να επιδείξει την αφηγηματική του ικανότητα. Ωστόσο, το κείμενο ήταν αδύνατον να μη διαβαστεί και ως σχόλιο στην αστική κοινωνία της εποχής, καθώς κυκλοφόρησε στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Μπενίτο Μουσολίνι. Ετσι, η ιστορία του Μικέλε και της αδελφής του Κάρλα, οι οικογενειακές και συναισθηματικές τους υποθέσεις, ακόμη και η ψυχολογική τους σκιαγράφηση, έχουν ένα χαρακτήρα πολιτικό – μια κοινωνία ναρκώνεται όταν οι άνθρωποί της αφήνονται να ναρκωθούν.
Το 1936 ο Μοράβια γνώρισε την Ελσα Μοράντε (1912-1985), την οποία και παντρεύτηκε το 1941. Αμφότεροι εβραϊκής καταγωγής, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ιταλική πρωτεύουσα κατά τη διάρκεια του πολέμου βρίσκοντας καταφύγιο σε μια αποθήκη στη μικρή πόλη Φόντι στον Νότο. Εκεί, η Μοράντε συνέλαβε την ιδέα του μυθιστορήματος «Η Ιστορία», που τελικά έγραψε πολλά χρόνια αργότερα, το 1974, κερδίζοντας μια πολύ σημαντική θέση στον κανόνα της ιταλικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Το μυθιστόρημά της, κλασικό, πολυδιαβασμένο και πολυσυζητημένο, περιγράφει την τραγική μοίρα μιας δασκάλας τον καιρό του πολέμου στη Ρώμη.
Παρενθετικά να αναφέρουμε ότι την περίοδο του πολέμου έγραψε και ο Ντίνο Μπουτζάτι (1906-1972), ανταποκριτής της Corriere della Sera στη βόρεια Αφρική, ακολουθώντας τις δράσεις του ιταλικού ναυτικού, ο οποίος μετά τη μεγαλειώδη ποιητική αλληγορία της «Ερήμου των Ταρτάρων» (1940) εξέδωσε και το «Οι επτά αγγελιοφόροι» (1942), μια συλλογή διηγημάτων φαντασίας και συμβολισμού, μύθων και σκιών. Αμφότερα τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Η περίοδος του πολέμου περιγράφεται και από τη Ναταλία Γκίνζμπουργκ (1916-1991), η οποία το 1963, πολύ πριν καθιερωθεί και πολυδιαφημιστεί ο όρος autofiction, συνέθεσε την υπέροχη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία της με τίτλο «Οικογενειακό λεξικό». Η Γκίνζμπουργκ αρχίζει να θυμάται τα παιδικά της χρόνια στο Τορίνο του Μεσοπολέμου, φέρνει στην επιφάνεια τους στενούς συγγενείς της μέσα από μια οικογενειακή ιδιόλεκτο που συντηρεί τρόπον τινά τις αναμνήσεις, ανατρέχει στους αντιφασιστικούς κύκλους και στις παρέες της διανόησης, αναφέρεται σε πλήθος αληθινών προσώπων που πέρασαν από τη ζωή της και καταλήγει στη μεταπολεμική Ιταλία και στο τέλος εποχής που ορίζεται συμβολικά με την αυτοκτονία του Τσέζαρε Παβέζε το 1950.
Τα χρόνια που ακολούθησαν, έπειτα από σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις, κατέληξαν σε ένα γεγονός-σταθμό για την Ιταλία, την απαγωγή και τη δολοφονία του πρωθυπουργού Αλντο Μόρο, το 1978, από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες. Είναι το θέμα που πραγματεύεται ο αρθρογράφος της Corriere della Sera Αντόνιο Φεράρι (γενν. 1946) στο μυθιστόρημά του «Το μυστικό» (εκδ. Κέδρος), αποτέλεσμα πολυετούς και εκτενούς έρευνας. Το κείμενο έχει αστυνομική υφή, μαζί και στοιχεία ρεπορτάζ, και λειτουργεί αποκαλυπτικά για την πιο σκοτεινή στιγμή της σύγχρονης ιστορίας της χώρας.