Διαλέξαμε δώδεκα βιβλία που κυκλοφόρησαν ή επανεκδόθηκαν πρόσφατα για να οδηγήσουν μικρούς (αλλά και μεγάλους) στην πάντα μαγεμένη καρδιά της παιδικής ηλικίας, που λέγεται «Χριστούγεννα».
Σε δάσος μαγικό
«Σσσς… Ενα νεογέννητο μωρό κοιμάται εκεί. Το προσέχει η μαμά του, ο μπαμπάς του κι ένα αρνί». Η Μάγια, που θυμώνει με τον χειμώνα «γιατί νυχτώνει νωρίς», ανακαλύπτει μέσα στο όνειρο τη γεμάτη θαύματα νύχτα με τα αγγελάκια, τον Αϊ-Βασίλη, τα καμπανάκια σε κάθε της βήμα, το δέντρο με το αστέρι στην κορυφή του. Μια απλή ιδέα της Γιολάντας Τσιαμπόκαλου και μια πολύ γλυκιά εικονογράφηση της Σοφίας Τουλιάτου μετατρέπουν τη γιορτή σε νυχτερινή-ονειρική περιδιάβαση σε μαγικό δάσος («Η Μάγια στο δάσος των Χριστουγγέννων»), κατάλληλη για παιδιά προσχολικής και πρώιμης σχολικής ηλικίας.
Για τις ίδιες ηλικίες, προτείνουμε άλλο ένα όνειρο – κι είναι ενδιαφέρον που διαφορετικοί συγγραφείς προσεγγίζουν τις γιορτές μέσα από την πύλη του ονείρου, ό,τι πιο κοντά, δηλαδή, στη μαγεία διατηρεί ο απομαγευμένος κόσμος μας. Στο «Ονειρο Χριστουγέννων» οι ρίμες του Φαίδωνα Κυριακού οδηγούν τον παχουλό –και λαίμαργο!– Αϊ-Βασίλη από την κουζίνα της επίμονης μαμάς στην ονειροπαγίδα πάνω από το παιδικό κρεβάτι, στην οποία οικειοθελώς εμπλέκεται και, εικονογραφημένος από τον Πέτρο Χριστούλια μοιάζει τώρα «με ψητό ρολό». «Γέλασε ο άγιος πρώτος/ γέλασε ύστερα η μαμά/ κι άξαφνα μες στ’ όνειρό τους/ γέλασαν και τα παιδιά!».
Ο Σάνι, η σουρικάτα
Η βραβευμένη Βρετανίδα Εμιλι Γκράβετ (πολύ θα θέλαμε θα δούμε σε ελληνική μετάφραση και τους «Λύκους» της) παρακολουθεί τον Σάνι, μια ανήσυχη, ανικανοποίητη σουρικάτα από την έρημο Καλαχάρι που «φτιάχνει τον σάκο του και ξεκινάει να βρει ένα μέρος πιο χριστουγεννιάτικο». Βιβλίο σοφιστικέ, με κλασικό βρετανικό χιούμορ και ένα σωρό «ποπ-απ» στοιχεία, το «Χριστούγεννα στην έρημο» απευθύνεται, στην πραγματικότητα, σε όλα τα παιδιά από 3 μέχρι 103 ετών.
Κρυμμένες εικόνες
Τα Χριστούγεννα ανήκουν στον χειμώνα και η σχετική μυθολογία δίνει αφορμή για αφηγήσεις περιπετειών και εξερευνήσεων στο χιόνι και τον πάγο. Η Ρότραουτ Σουζάνε Μπέργκερ, που τη γνωρίζουμε καλά από το αειθαλές «Πειραχτήρι των Αριθμών» του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπεργκερ, φτιάχνει «Το βιβλίο του χειμώνα» (βραβείο Αντερσεν 2016). Πρόκειται για «βίμελμπουκ» ή «βιβλίο κρυμμένων εικόνων», δηλαδή ένα βιβλίο μεγάλου σχήματος, χωρίς λέξεις, με εικόνες καθημερινής ζωής, σύμφωνα με τη μεγάλη ολλανδική παράδοση του Ιερώνυμου Μπος και του Πίτερ Μπρίγκελ. Με τη βοήθεια του οπισθόφυλλου, που ευρετηριάζει τους «πρωταγωνιστές», και με τη συνδρομή ενός ενήλικα, ο/η μικρός/ή αναγνώστης/στρια μπορούν να περάσουν ώρες αναζητώντας πρόσωπα και επινοώντας ιστορίες πάνω στις χοντρές χαρτονένιες σελίδες, που κάνουν το βιβλίο ιδανικό (και) για πολύ-πολύ μικρούς αναγνώστες.
Ο Ντίκενς παιδί
Με ορόσημο τα Χριστούγεννα η βραβευμένη συγγραφέας Ελένη Κατσαμά αφηγείται, με τη βοήθεια της εικονογράφησης του Βασίλη Κουτσογιάννη, τα παιδικά χρόνια του Τσαρλς Ντίκενς («Καλά Χριστούγεννα, κύριε Ντίκενς!»). Η εναλλαγή ευτυχία – δυστυχία – ευτυχία (φως – σκοτάδι – φως) αντιστοιχεί στο βιβλίο στη συμμετρία των χριστουγεννιάτικων γιορτών της παιδικής ηλικίας του μεγάλου συγγραφέα, που εναλλάσσονται με χαρά, με μελαγχολία, με σκληρή δυστυχία και με επάνοδο, εντέλει, και θρίαμβο της αισιοδοξίας. Ο μικρός Τσαρλς υποχρεώθηκε, πράγματι, να εγκαταλείψει πολύ νωρίς την ανεμελιά και τη θαλπωρή. Εργάστηκε υπό συνθήκες μεσαιωνικές για να ξεχρεώσει και να αποφυλακίσει τον πατέρα και την υπόλοιπη οικογένεια, κερδίζοντας, από την άλλη, το σθένος και τις εμπειρίες που τον έκαναν απαράμιλλο αφηγητή.
Η γιαγιά και οι «τζιμτζάμες»
Ο βετεράνος Μάικλ Μορπούργκο αφηγείται με τον δικό του, μοναδικό τρόπο, τον «Χιονάνθρωπο» του καρτουνίστα Ρέιμοντ Μπριγκς (πρώτη έκδοση 1978). Κάντε όμως δώρο στον εαυτό σας και στα παιδιά σας και το φιλμ του 1982, που στηρίζεται στο εικονογραφημένο βιβλίο του Μπριγκς, ξεκινά με αφηγητή τον Ντέιβιντ Μπόουι και εύκολα το βρίσκετε στο Διαδίκτυο. Η Αγγελική Δαρλάση μεταφράζει το βιβλίο αυτό του 2018 με μια γλώσσα ζηλευτή, παλλόμενη, στην οποία οι κουκουβάγιες «χουχουτίζουν», οι λόφοι του «χερσότοπου» είναι «κυματιστοί» και η γιαγιά λέει τις πιτζάμες «τζιμτζάμες». Αυτή η γιαγιά είναι και η βασική συνένοχος του μικρού Τζέιμς, αφού μοιράζεται τη μαγική εμπειρία της πτήσης με τον Χιονάνθρωπο, γεγονός που κλείνει το μάτι στις μικρές αναγνώστριες και τους μικρούς αναγνώστες: αφού συμμετέχει στην τρέλα και η γιαγιά, εκπροσωπώντας τον κόσμο των ενηλίκων, άρα και ο κόσμος αυτός είναι διαπερατός από τη μαγεία και το όνειρο! Το αρχικό βιβλίο του Μπριγκς είναι εικονογραφημένη ιστορία δίχως λόγια, δίχως γιαγιά, δίχως Χριστούγεννα και δίχως καμιά διάθεση για καλό και ευτυχισμένο τέλος!
Ο Μάικλ Μορπούργκο αφηγείται με τον δικό του τρόπο, τον «Χιονάνθρωπο» του Ρέιμοντ Μπριγκς (πρώτη έκδοση 1978).
Τα Χριστούγεννα εισάγονται με την ταινία και ο Μορπούργκο το στρέφει σταθερά επί το εορταστικότερον και το πλέον αισιόδοξο, προσθέτοντας τη γιαγιά, κυρίως όμως τον τραυλισμό του πρωταγωνιστή από τον οποίο τον απαλλάσσει (σχεδόν) η πτήση με τον Χιονάνθρωπο. Πόσο φοβεροί αυτοί οι Βρετανοί, που δυναμικά συνεχίζουν από πένα σε πένα την παραμυθένια παράδοση.
Τα ασημένια πατίνια
Το αειθαλές μπεστ σέλερ της Μέρι Μέιπς Ντοντζ (1831-1905) «Τα ασημένια πατίνια», που κινηματογραφήθηκε πολλαπλώς ως τηλεοπτικό μιούζικαλ ξεκινώντας από τον Σίντνεϊ Λιούμετ (1958) και φτάνοντας στο Disney Channel (1998) διασκευάζει και αφηγείται γλαφυρά η βραβευμένη, επίσης, Μαρία Παπαγιάννη. Η εικονογράφηση της Μυρτώς Δεληβοριά και το εξαιρετικό στήσιμο του βιβλίου πραγματικά απογειώνουν αυτή την ελληνική διασκευή, κατάλληλη για παιδιά των πρώτων και των μεσαίων τάξεων του δημοτικού.
Το κλασικό «κοριτσάκι με τα σπίρτα»
Η Τσέχα εικονογράφος Κβετά Πασόφσκα εγγράφεται στην ιδιαίτερη, υψηλή αισθητική της εικαστικής παράδοσης της χώρας της, και βραβεύθηκε το 1992 με το βραβείο Αντερσεν για εικονογράφο παιδικής λογοτεχνίας. Με τη δεύτερη έκδοση του κλασικού παραμυθιού «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» (η πρώτη ελληνική μετάφραση ήταν σύγχρονη με την πρώτη κυκλοφορία του πρωτοτύπου, το 2005) έχουμε από φέτος και πάλι στα χέρια μας αυτό το μικρό αριστούργημα. Τα γυμνά δάχτυλα των ποδιών του μικρού κοριτσιού «συνομιλούν» εικονογραφικά με τα σπίρτα, όπως συνομιλεί στο παραμύθι το οδυνηρό κρύο με την παρηγορητική φλόγα, το βάσανο του δρόμου με τη θανάσιμη λύτρωση που οδηγεί ψηλά, στ’ αστέρια.
Οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι Ντέιβιντ Ουίλιαμς (λατρέψαμε το «Η γιαγιά μου η κλέφτρα»!) και Τόνι Ρος (λατρέψαμε, ομοίως, το «Θέλω το γιογιό μου!») μας χαρίζουν μια περιπέτεια με μεγάλη δόση χιούμορ και φαντασίας. Στο βιβλίο «Το παγοτέρας» ένα λονδρέζικο θηλυκό χαμίνι του 19ου αιώνα, μια παλαβιάρα γερασμένη καθαρίστρια και ένας τρελός επιστήμων ζωντανεύουν ένα παλαιολιθικό μαμούθ στο ούτως ή άλλως παραμυθένιο ντεκόρ του βρετανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Μέχρι η υπόθεση να στεφθεί με επιτυχία και τιμές από το χέρι της βασίλισσας Βικτώριας στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, θα μεσολαβήσει ένα θυελλώδες ταξίδι με το θρυλικό σκαρί «Βίκτορυ» του Νέλσον προς τον Βόρειο Πόλο. Μπορεί να το διαβάσει κανείς, όπως και τον «Χιονάνθρωπο», σε πολύ μικρά παιδιά, ενώ με ευχαρίστηση θα το διαβάσουν μόνα τους παιδιά από την Γ΄ δημοτικού και άνω.
Το «Πνεύμα του Χιονιού»
Η Νορβηγίδα συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Μάγια Λούντε, ήδη γνωστή για το πρώτο της βιβλίο για ενήλικες («Η ιστορία των μελισσών») τολμά να αντιμετωπίσει στο δικό της «Πνεύμα του Χιονιού» (κυκλοφορία πρωτοτύπου 2018) το πένθος, και μάλιστα το πένθος για τον θάνατο μιας εφήβου, ως επίκεντρο της χριστουγεννιάτικης ιστορίας της. Με τη βοήθεια της εικονογράφου Lisa Aisato, το «Πνεύμα του χιονιού» προχωρά ήπια αλλά αποφασιστικά στην καρδιά του πόνου, που πρέπει να βιωθεί και όχι να παραμεριστεί, για να μπορέσει η ζωή να συνεχίσει. Δεν είναι μυστικό ότι οι γιορτές και, ανάμεσά τους, η κατεξοχήν οικογενειακή γιορτή των Χριστουγέννων σκιάζονται κάθε τόσο και για πολλούς ανθρώπους από το βάρος μιας πρόσφατης απώλειας. Το βιβλίο της Λούντε, κατάλληλο για μεγάλα παιδιά και εφήβους, ανατέμνει την ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής να πενθήσει αλλά και να γιορτάσει, να αγκαλιάσει αλλά και να αποχαιρετήσει.
Η δύναμη της αγάπης
Δύο ακόμη βιβλία από τις εκδόσεις Ποταμός: Στο «Βαλς των Χριστουγέννων», με κείμενο του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα Μπορίς Βιαν και εικονογράφηση της Ναταλί Σου, η μετάφραση των Σπύρου Γιανναρά, Δημήτρη Παπακώστα αποδίδει με μεγάλη αισθαντικότητα τον μελωδικό ρυθμό ενός έξοχου ποιητικού κειμένου. Ιδιότυπη ματιά στα Χριστούγεννα από την οποία δεν λείπει η ευαισθησία. Απίστευτα τρυφερό και το «Αν είχα ένα όνειρο» (μτφρ.: Μαίρη Κιτροέφ) των Νίνα Λάντεν και Μελίσα Καστριγιόν. Αποπνέει μια ωραία, αισιόδοξη αύρα για τη δύναμη του ονείρου και της αγάπης. Ο τρόπος που κορυφώνεται στην τελευταία σελίδα η επανάληψη της φράσης «αν είχα…» είναι απλώς υπέροχος!
Η. Μ.