Τα μυστήρια του καιρού επιχειρούν να λύσουν οι μετεωρολόγοι, με στόχο ασφαλείς προγνώσεις που να εκτείνονται ολοένα και πιο μακριά στον χρόνο, να βρίσκουν πιο συγκεκριμένα τον χώρο και να είναι πιο ακριβείς στα φαινόμενα. Ηδη, έχουν γίνει πολύ μεγάλα βήματα: η ακρίβεια για πρόβλεψη τεσσάρων ημερών το 2016 εκτιμάται πως είναι μεγαλύτερη από εκείνη για μία ημέρα το 1980. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα αρκετές γκρίζες ζώνες που αφορούν είτε το πολύ σύντομα (όπως η πρόβλεψη εκδήλωσης μιας καταιγίδας στα επόμενα λεπτά) είτε το πολύ μακροπρόθεσμα, όπως σχετικά ακριβείς προβλέψεις για τον επόμενο μήνα.
Αν και σήμερα μας φαίνεται απόλυτα λογική η αναλυτική πρόγνωση του καιρού, η διαδικασία της πρόβλεψης με μαθηματικά μοντέλα είναι μια σχετικά πρόσφατη υπόθεση. Μέχρι το 1960 κυριαρχούσαν οι εμπειρικές εκτιμήσεις και οι μετεωρολόγοι ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στις δυνατότητες των υπολογιστών. Ηταν ο πρωτοπόρος Εντουαρντ Λόρεντζ του ΜΙΤ (Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης) ο οποίος ξεκίνησε την αριθμητική πρόγνωση, αλλά έπρεπε να φτάσουμε στο 1980 για να έχει γίνει πλέον αναμφισβήτητη πραγματικότητα.
«Τις δεκαετίες αυτές ξεκίνησε η μοντέρνα μετεωρολογία», σημειώνει στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Ζιακόπουλος, έμπειρος μετεωρολόγος με πολύχρονη υπηρεσία στην ΕΜΥ. «Από τότε η πρόοδος είναι μεγάλη σε όλους τους τομείς. Τι χρειάζεται για μια καλή πρόγνωση: Πρώτον, να γνωρίζουμε καλά τις καιρικές συνθήκες του παρόντος, για να εισάγουμε στο αριθμητικό μοντέλο τις αρχικές συνθήκες της παρατήρησης. Σε αυτό έχουμε προχωρήσει πολύ με ύπαρξη πολλών μετεωρολογικών σταθμών. Δεύτερον, να γνωρίζουμε τους φυσικούς νόμους της ατμόσφαιρας και μάλιστα σε επίπεδο μικροφυσικής. Κι εδώ υπάρχει αλματώδης εξέλιξη. Τρίτον, να υπάρχει μεγάλη υπολογιστική δύναμη ανάλυσης, που να μπορεί να λύνει τις πολύπλοκες εξισώσεις. Και σε αυτό τον τομέα έχει επιτευχθεί γεωμετρική πρόοδος», λέει στην «Κ» ο κ. Ζιακόπουλος. Ολα αυτά έχουν οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερη χωρική ακρίβεια, σε σχέση με παλιότερα. «Τα μοντέλα της δεκαετίας του ’60 αναφέρονταν σε περιοχές με μήκος πλευράς 250 χιλιόμετρα. Σήμερα τα πλανητικά μοντέλα που τρέχουν οι μεγάλες μετεωρολογικές υπηρεσίες έχουν πλευρά εννιά χιλιομέτρων και η εξειδίκευση στα περιφερειακά ή τοπικά μοντέλα φτάνει στα 2-3 χιλιόμετρα», συμπληρώνει.
Τα λάθη
Παρ’ όλα αυτά, τα αποτελέσματα δεν είναι τέλεια. «Γιατί γίνονται λάθη στις προγνώσεις; Κατ’ αρχάς, γιατί δεν έχουμε παντού μετρήσεις. Σήμερα αξιοποιούμε μετρήσεις από σταθμούς εδάφους, μετεωρολογικά μπαλόνια, πλοία, αεροσκάφη και δορυφόρους, αλλά και πάλι υπάρχουν κενά, κυρίως στη θάλασσα, αλλά και σε ερημικές εκτάσεις, στους πόλους κ.λπ. Δεύτερον, η γνώση μας για το πώς λειτουργεί η φύση δεν είναι ακόμα πλήρης, ειδικά στα νέφη», συμπληρώνει στην «Κ» ο κ. Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και υπεύθυνος της ιστοσελίδας meteo.gr.
Γενικότερα, ένα από τα πιο δύσκολα τμήματα της πρόγνωσης αφορά τον υετό (βροχή, χιονόπτωση, χαλάζι κ.λπ.). «Δεν έχουμε καταφέρει να προβλέψουμε το ύψος βροχής και την ένταση του φαινομένου. Κι αυτό γιατί είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων διεργασιών, με πλήθος αλληλεπιδράσεων από τα μικροσταγονίδια μέχρι τα μεγάλα νέφη, που δεν είναι εύκολο ακόμα να αποκρυπτογραφηθούν», συμπληρώνει ο κ. Ζιακόπουλος.
Αν και έχει ανεβεί η αξιοπιστία των προγνώσεων, υπάρχουν γκρίζα σημεία, σημειώνει ο κ. Λαγουβάρδος. «Δυστυχώς δεν πιάσαμε την πολύ έντονη βροχόπτωση στη Μάνδρα, που οδήγησε στην καταστροφική πλημμύρα. Αν και είχαμε προβλέψει και ονοματίσει την κακοκαιρία, είχαμε πει πως θα πλήξει την Αττική, είχαν βγει μάλιστα και έκτακτες ανακοινώσεις, δεν είχαμε πιάσει πως θα πέσει τόσο πολλή βροχή στη συγκεκριμένη περιοχή», σημειώνει ο διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου. «Από την άλλη, προβλέψαμε με ακρίβεια τους επικίνδυνους ισχυρούς δυτικούς ανέμους στο Μάτι, την υπερκυτταρική καταιγίδα στις 10 Ιουλίου και τα μεγάλα ύψη βροχής στη Θεσσαλία 10-11 Δεκεμβρίου φέτος».
Η αξιοποίηση των πληροφοριών
Τις τελευταίες δεκαετίες η μετεωρολογία ξέφυγε οριστικά από την εποχή των εμπειρικών εκτιμήσεων, τα «ημερομήνια» και τους οιωνοσκόπους κάθε εκδοχής. Τα βήματα που έχει πραγματοποιήσει στο πεδίο της πρόγνωσης είναι συναρπαστικά. Οι κατακτήσεις αυτές γεννούν υπεραισιόδοξες προσδοκίες. «Η αμερικανική πολεμική αεροπορία είχε προαναγγείλει πως μέχρι το 2025 θα “ελέγχουμε τον καιρό”, δηλαδή θα μπορούμε να προβλέπουμε σχεδόν τα πάντα. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει», σημειώνει ο κ. Ζιακόπουλος. «Πέρα από τις επενδύσεις νέας τεχνολογίας που απαιτούνται, κυρίως σε δορυφόρους, που θα αναλύουν το προφίλ της ατμόσφαιρας και υπολογιστές τεράστιας ισχύος που θα αναλύουν τα δεδομένα και θα λύνουν τις εξισώσεις, το πιο δύσκολο είναι η εμβάθυνση της επιστημονικής γνώσης για να μάθουμε τα μυστικά της μικροφυσικής. Πότε θα ξεσπάσει ένα καταιγιδοφόρο σύννεφο; Πρόκειται για πολύπλοκο κουβάρι, που πρέπει να ξεδιαλύνουμε», εξηγεί ο έμπειρος μετεωρολόγος. Ιδιαίτερη προσπάθεια γίνεται για τη μακροπρόθεσμη πρόγνωση, δηλαδή σε επίπεδο μήνα, τριμήνου, ακόμα και μεγαλύτερης διάρκειας. Οι προγνώσεις αυτές δεν απαντούν στις ανάγκες της καθημερινής προετοιμασίας των πολιτών, αλλά έχουν μεγάλη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σημασία, καθώς συμβάλλουν στη λήψη αποφάσεων για τον αγροτικό τομέα, τον τουρισμό, την ενέργεια, την παραγωγή εποχιακών ειδών και σε άλλα πεδία. Σήμερα εκδίδονται ορισμένες μακροπρόθεσμες προγνώσεις που αξιοποιούνται κυρίως συνδρομητικά από οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, με σχετικά χαμηλή ακρίβεια, ενώ άλλες που κυκλοφορούν για το ευρύ κοινό ως προβλέψεις για τον καιρό του φετινού χειμώνα ή του θέρους θεωρούνται αναξιόπιστες.
Η κλιματική αλλαγή τροποποιεί τις συνθήκες; «Συχνά αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή ως κάτι μελλοντικό. Κι όμως είναι ήδη εδώ, εξελίσσεται, η μέση θερμοκρασία της Γης έχει ήδη ανεβεί ένα βαθμό Κελσίου. Γι’ αυτό απαιτείται γενικότερη μελέτη. Για παράδειγμα, ο χειμώνας στην Ελλάδα επηρεάζεται από ημιμόνιμα μεγάλα συστήματα όπως το ισλανδικό χαμηλό, ο κυκλώνας των Αζορών και ο σιβηρικός αντικυκλώνας. Εάν ο τελευταίος είναι εξασθενημένος θα υπάρχουν συνέπειες», απαντά ο κ. Ζιακόπουλος.
Αν η βελτίωση της πρόγνωσης είναι η μία πλευρά ενδιαφέροντος, η αξιοποίησή της είναι η άλλη. «Σε αυτό το σημείο πάσχουμε ακόμα πολύ στην Ελλάδα, δηλαδή οι ολοένα καλύτερες προγνώσεις που κάνουμε δεν αξιοποιούνται όσο πρέπει στην καθημερινή ζωή του πολίτη, αλλά και από τις Αρχές», τονίζει ο κ. Λαγουβάρδος. «Πέραν της ποιότητας και πιστότητας των προγνώσεων καιρού, μεγάλη σημασία έχει η αξία που προστίθεται στη πληροφορία, δημιουργώντας νέα προϊόντα για χρήση. Για παράδειγμα, τα προγνωστικά δεδομένα βροχής μπορούν να ενσωματωθούν σε οδικούς χάρτες ώστε η προβλεπόμενη μετεωρολογική κατάσταση να αποτυπώνεται πάνω στο οδικό δίκτυο, ή ο άνεμος στη θάλασσα σε δυναμικούς χάρτες για χρήση από τους ενδιαφερόμενους ώστε να επιλέγουν την βέλτιστη διαδρομή», εξηγεί ο υπεύθυνος της ιστοσελίδας meteo.gr, που επιχειρεί εφαρμογές με παρόμοιες πληροφορίες. Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχει η άμεση (online) ανάρτηση της πληροφορίας σε αξιόπιστες ιστοσελίδες στις οποίες θα έχει πρόσβαση το κοινό, αλλά βεβαίως και οι Αρχές. «Ας μην υποτιμούμε τους πολίτες. Οταν μπορούν να δουν τα ύψη βροχής που έχουν πέσει σε μια περιοχή από το πρωί, είναι σε θέση να εκτιμήσουν πιθανή επικινδυνότητα. Βεβαίως και οι υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας πρέπει να κάνουν το καθήκον τους, να έχουν τρόπους ειδοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών με αμεσότητα», τονίζει ο κ. Λαγουβάρδος.
Κρίσιμη σημασία για την ελαχιστοποίηση των ανθρώπινων απωλειών και άλλων καταστροφών έχει η πρόγνωση καταιγίδων και γενικότερα ακραίων καιρικών φαινομένων έστω και μία-δύο ώρες πριν από το ξέσπασμά τους. «Τεχνολογικά υπάρχει η δυνατότητα σήμερα. Τα μετεωρολογικά ραντάρ μπορούν να αποτυπώνουν άμεσα την κατάσταση. Σε συνδυασμό με ένα πυκνό δίκτυο επίγειων σταθμών, αξιοποίηση δορυφορικών φωτογραφιών και ένα αξιόπιστο τοπικό μοντέλο πρόγνωσης, με πυκνό πλέγμα, μπορούμε να πιάσουμε μια καταιγίδα», σημειώνει ο κ. Λαγουβάρδος. Δυστυχώς, μετά την προμήθεια δύο ραντάρ από την ΕΜΥ στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν έχει υπάρξει κάποιο επόμενο βήμα.