Το ελληνικό κοινό επικεντρώνεται μόνο στην τουρκική ενεργειακή πολιτική για τους υδρογονάνθρακες και την εξερεύνηση στο Αιγαίο, ή έστω τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ωστόσο, η Τουρκία έχει πολύ πιο έντονη και πολυσχιδή ενεργειακή πολιτική και δραστηριότητα που αξίζει να εξεταστεί.
Βασικά ενεργειακά δεδομένα
Η Τουρκία είναι ο 18ος μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον κόσμο. Σύμφωνα με την έκθεση IEA May 2019, η συνολική παροχή πρωτογενούς ενέργειας αναλύεται σε 31% πετρέλαιο, 28,1% άνθρακα, 28,1% φυσικό αέριο, 4,2% υδροηλεκτρικά, 6,3% γεωθερμία και 2,3% βιοκαύσιμα και απόβλητα. Τα ορυκτά καύσιμα, επομένως, αντιπροσωπεύουν πάνω από το 87% του ενεργειακού μείγματος της χώρας.
Το 2018 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Η.Ε.) ανά πηγή στην Τουρκία ήταν 37,2% από άνθρακα, 30,3% από φυσικό αέριο και 32,4% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).
• Ο άνθρακας είναι η μεγαλύτερη πηγή παραγωγής ενέργειας της χώρας. Η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος χρήστης Η.Ε. από καύση άνθρακα μεταξύ των χωρών της Μέσης Ανατολής, με την ικανότητα των υφιστάμενων εγκαταστάσεων να εκτιμάται ότι είναι 18,5 GW. Η ζήτηση άνθρακα στη χώρα αναμένεται να αυξηθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό 3,3% έως το 2023. Η παραγωγή άνθρακα προβλέπεται επίσης να αυξηθεί με αντίστοιχους ρυθμούς. Η Τουρκία το 2018 πέτυχε ρεκόρ με την παραγωγή τοπικού άνθρακα που ανέρχεται σε 101,5 εκατ. τόνους, όπως ανακοίνωσε ο υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων, Fatih Donmez.
• Στον υδροηλεκτρικό τομέα, υπάρχει μεγάλη δυναμικότητα παραγωγής Η.Ε. από σημαντικά έργα, δημόσια και ιδιωτικά, τα οποία συνεισέφεραν κατά 19,7%.
• Στη γεωθερμική ενέργεια η Τουρκία το 2018 ήταν στην τέταρτη θέση παγκοσμίως, μετά τις ΗΠΑ, τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία. Πιο χαρακτηριστικά, η Τουρκία ήταν Νο1 στη νέα γεωθερμική δυναμικότητα, αυξάνοντας την εγκατεστημένη ισχύ της κατά 21% ή 219 MW, στο 1,3 GW.
• Πυρηνική ενέργεια. Η αρμόδια τουρκική αρχή απένειμε άδεια κατασκευής το ’18 στον πυρηνικό σταθμό του Ακούγιου, τον πρώτο της χώρας. Ο σταθμός κατασκευάζεται από τη ρωσική Rosatom και θα αποτελείται από τέσσερις μονάδες των 1.200 MW. Κατά την πρώτη φάση κατασκευής σχεδιάζονται δύο μονάδες, ενώ η επένδυση συνολικά αγγίζει τα 20 δισ. δολ. Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο του 2019 η Rosatom κέρδισε άδεια για την κατασκευή και δεύτερου πυρηνικού σταθμού στη χώρα.
• Σχιστολιθικό πετρέλαιο και αέριο. Στις αρχές Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους ξεκίνησε η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου στην Τουρκία και, όπως ανακοίνωσε ο Ερντογάν, θα μπορούσε επίσης να προχωρήσει σε παραγωγή σχιστολιθικού αερίου στην Ανατολική Θράκη, όπου βρέθηκαν νέα κοιτάσματα 3 δισεκατομμυρίων m3.
• ΑΠΕ. Τον Ιανουάριο του 2019 ανακοινώθηκε νέα προθεσμία υποβολής προσφορών για την κατασκευή 5 ηλιακών πάρκων στην Τουρκία, μιας υδροηλεκτρικής μονάδας, και ηλεκτρικών λεωφορείων. Σημειωτέον ότι πολλά από τα σχέδια αυτά θα λάβουν χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο του μέσου προενταξιακής βοήθειας της Ε.Ε. (IPA II). Επίσης στις 19 Δεκεμβρίου πρόκειται να πραγματοποιηθεί ο επόμενος διαγωνισμός για φωτοβολταϊκά πάρκα και θα ακολουθήσει τον Απρίλιο του 2020 διαγωνισμός για 1 GW σύνολο και 100 έργα των 10 MW σε 39 διαφορετικές περιοχές της χώρας. Η Τουρκία θα ενισχύσει την παραγωγική ικανότητα των ΑΠΕ σε 63 GW έως το 2024 καταλαμβάνοντας την 5η θέση στην Ευρώπη, όπως ανακοινώθηκε.
• Θερμική επεξεργασία απορριμμάτων. Το 2018 ανακτήθηκαν 48.000.000 τόνοι απορριμμάτων, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που κυκλοφόρησαν στις 2 Δεκεμβρίου. Σαράντα μονάδες συναποτέφρωσης (co-incineration) χρησιμοποίησαν 1.000.000 τόνους απορριμμάτων για παραγωγή ενέργειας, ενώ οκτώ μονάδες composting μεταποίησαν 138.000 τόνους απορριμμάτων σε παραγωγή 35.000 τόνων compost.
• Μπαταρίες, αποθήκευση. Η Τουρκία εισάγει διατάξεις για την αποθήκευση, με τις νέες κατευθυντήριες γραμμές να απευθύνονται σε έργα υπο-1MW που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της τουρκικής ηλιακής ενέργειας. Η Toyota, η Panasonic ενδέχεται να παράγουν ηλεκτρικές μπαταρίες οχημάτων στην Τουρκία, όπως ανακοινώθηκε στις 31 Μαΐου τ.έ. Ωστόσο, στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης προσπάθειας, η Zorlu Enerji είχε ήδη ανακοινώσει από τον Μάρτιο του 2018 μονάδα παραγωγής μπαταριών 25 GW με Κινέζους εταίρους.
• Πρώτες ύλες για ΑΠΕ. Επίσης το 2018, ο Zorlu Enerji πληροφόρησε ότι πραγματοποιεί προκαταρκτική έρευνα και ανάπτυξη σχετικά με την εξαγωγή λιθίου από γεωθερμικά υγρά, ενώ ήδη από το 2014 η AMR Mineral Metal Inc. έχει επικεντρωθεί στην προώθηση των κοιτασμάτων σπάνιων γαιών και ανόργανων μετάλλων στην Τουρκία.
• Μηχανήματα για ΑΠΕ. Σύμφωνα με πληροφορίες της 8ης Νοεμβρίου, η Siemens Gamesa ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει σύντομα παραγωγή nacelle για ανεμογεννήτριες σε εργοστάσιο της Τουρκίας. Η Τουρκία θα ξεκινήσει την παραγωγή στην πρώτη εγκατάσταση παραγωγής ανεμογεννητριών της YEKA (όχι όμως και την πρώτη στη χώρα!) στη Σμύρνη, σε εργοστάσιο αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο δημιουργήθηκε μετά την υποβολή της πρώτης προσφοράς της Αιολικής Ενέργειας (YEKA) από την κοινοπραξία Siemens-Türkerler-Kalyon το 2017, ως (αντισταθμιστική) απαίτηση.
• Επενδύσεις στο εξωτερικό. Η «άλλη ενεργειακή πολιτική» των γειτόνων ξεδιπλώνεται και εκτός συνόρων, βασιζόμενη και στις ισχυρές κατασκευαστικές/ενεργειακές επιχειρήσεις τους. Δύο πρόσφατα παραδείγματα: Η Zorlu Enerji της Τουρκίας ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο ότι θα κατασκευάσει ηλιακό αγρόκτημα 1,8 MW στη Δυτική Οχθη. Επίσης η EBRD παρείχε δάνειο στο αιολικό πάρκο Kitka, ισχύος 32,4 MW στο Κοσσυφοπέδιο, το οποίο αναπτύχθηκε από την τουρκική ενεργειακή ομάδα Guris και στο οποίο η Ε.Ε. προσέφερε τεχνική συνεργασία.
Συμπεράσματα
Οι τουρκικές έρευνες για υδρογονάνθρακες έχουν μεν τη γεωπολιτική διάσταση που ορθώς τους αποδίδεται, αντικατοπτρίζουν όμως και την ασφυκτική ανάγκη της χώρας να ικανοποιήσει μια τεράστια εσωτερική αγορά και ταυτόχρονα να ισορροπήσει το ενεργειακό της ισοζύγιο, το οποίο με τη σειρά του επιβαρύνει το εξωτερικό χρέος, προκαλώντας υποτίμηση και πληθωρισμό και την ύφεση στην οποία έχει περιπέσει από το 2018 – για πρώτη φορά έπειτα από πολλά χρόνια ανάπτυξης. Ωστόσο η Τουρκία, πέρα από τους υδρογονάνθρακες, έχει πολύ δραστήρια και πολυσχιδή ενεργειακή πολιτική. Αξιοποιεί όλες τις ενεργειακές πηγές, ποικίλες και συμπληρωματικές μεταξύ τους, που έχει στη διάθεσή της: άνθρακα, φυσικό αέριο, υδροηλεκτρικά, πετρέλαιο, ηλιακή και αιολική ενέργεια, γεωθερμία, βιοκαύσιμα, πυρηνικά, απορρίμματα κ.λπ. Λαμβάνει μία συνεκτική και προληπτική (proactive) δέσμη πρωτοβουλιών που περιλαμβάνει ακόμη και την κατασκευή εξοπλισμού ΑΠΕ και συσσωρευτών ενέργειας, αλλά και συμπληρωματική αξιοποίηση upstream εγχώριων πρώτων υλών.
Μπορεί επομένως να θεωρηθεί ότι είναι σε δρόμο πραγματικής ανάπτυξης – και όχι απλώς «ελέγχου ζημιών» (damage control).
Επίσης, η χώρα εκμεταλλεύεται το ότι είναι εκτός Ε.Ε. – με τρεις τρόπους, πρώτον, μη επιβαρύνοντας τις οικονομικές της δραστηριότητες με τέλη εκπομπών διοξειδίου, δεύτερον κερδίζοντας ξένες επενδύσεις από τη «διαρροή άνθρακα» (carbon leakage) και τρίτον, όντας απαλλαγμένη από άλλους κανόνες και πολιτικές της Ε.Ε. (π.χ. το ευρώ, την εναντίωση στον άνθρακα, στα πυρηνικά και στον σχιστόλιθο) ή εθνικές ψυχώσεις π.χ. κατά της γεωθερμικής ενέργειας και της θερμικής επεξεργασίας απορριμμάτων στη γνωστή μας χώρα.
Η Τουρκία όμως επιτυγχάνει πολλούς από τους παραπάνω στόχους, αλλά και ικανοποιεί τις μεγάλες διεθνείς της φιλοδοξίες, με χρηματοδότηση της Ε.Ε. μέσω EIB και EBRD (η τελευταία έχει επενδύσει 11,5 δισ. ευρώ στη χώρα την τελευταία 10ετία, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα) παρά την ανακοίνωση κυρώσεων για την Κύπρο, αλλά και με τη συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα Η2020, συμπεριλαμβανομένων των «Πράσινων Νησιών» για τα Πριγκηποννήσια!
Φυσικά, για να υπάρξει πλήρης απάντηση στο «αν το μοντέλο Ερντογάν θα δικαιωθεί μακροπρόθεσμα ή όχι» (Μιχ. Τσιντσίνης, «Καθημερινή», 8 Δεκ. ’19), χρειάζεται πολύ εκτενέστερη και βαθύτερη ανάλυση από ό,τι σε ένα άρθρο όπως το σημερινό.
* Ο κ. B. Nικολετόπουλος είναι ιδρυτής της συμβουλευτικής εταιρείας στον χώρο της ενέργειας και των μεταλλείων Natural Resources PC.