Ανά καιρούς διαβάζουμε ευχάριστες ειδήσεις για εφευρέσεις μαθητών που καταλήγουν να γίνονται καινοτόμα προϊόντα, νεοφυείς επιχειρήσεις ή εργαλεία σε αξιοσημείωτες επιστημονικές έρευνες. Πλέον, τρία ελληνικά σχολεία μπορούν να περηφανεύονται για μια «αστρονομική» επιτυχία: την ευκαιρία να δουν τα πειράματά τους να αιωρούνται στο Διάστημα.
Τρία σχολεία της Ελλάδας, έπειτα από πολυετή έρευνα και σχεδιασμό, έστειλαν τις κατασκευές τους στο Διάστημα στις 11 Δεκεμβρίου, με τον περίφημο πύραυλο New Shepard ιδιοκτησίας της αμερικανικής αεροδιαστημικής εταιρείας Blue Origin. Ο πύραυλος ανήκει στον δισεκατομμυριούχο Τζεφ Μπέζος και πρόκειται για την έκτη φορά που επαναχρησιμοποιήθηκε για να κάνει ταξίδι στο Διάστημα, σηματοδοτώντας ένα ρεκόρ για την ολοένα και πιο ανερχόμενη διαστημική εταιρεία. Ωστόσο, το περιεχόμενο του πυραύλου είναι αδιαμφισβήτητα εκείνο που κάνει το έκτο αυτό ταξίδι ακόμα πιο ξεχωριστό.
Τα ελληνικά πρότζεκτ κατέληξαν στο «κατάστρωμα» του διαστημικού πυραύλου έπειτα από ένα μακρύ ταξίδι που ξεκίνησε το 2018. Μέσω του πανελλήνιου διαγωνισμού αεροδιαστημικής που διοργάνωσε η Ενωση Ελλήνων Φυσικών, επιλέχθηκαν πέντε ομάδες μαθητών που κλήθηκαν να σχεδιάσουν πειράματα για αποστολή στο Διάστημα με στόχο την καταμέτρηση αντιδράσεων και φυσικών φαινομένων.
Τρία από αυτά –το Ζάννειο Πειραματικό Λύκειο, το ACS και το 1ο ΓΕΛ Ρόδου– επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν στο διαστημικό ταξίδι του Δεκεμβρίου, ενώ τα πειράματα των άλλων δύο σχολείων θα πετάξουν στις επόμενες αποστολές της Blue Origin τον Μάιο και τον Νοέμβριο του 2020.
Πλάι στα συναρπαστικά πειράματα των Ελλήνων μαθητών, με τον εντυπωσιακό New Shepard πέταξαν στις 11 Δεκεμβρίου και εκατοντάδες ταχυδρομικές κάρτες παιδιών από κάθε γωνιά του πλανήτη – μια πρωτοβουλία που υιοθέτησε η ίδια η Blue Origin στο πλαίσιο του μη κερδοσκοπικού οργανισμού της Λέσχης για το Μέλλον (Club for the Future). Τις επιστολές συνόδευσαν επίσης πειράματα της NASA και των φοιτητών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, που φιλοδοξούν να ποσοτικοποιήσουν την επίδραση της μικροβαρύτητας στα κύτταρα, ενώ τους επιβάτες του πυραύλου συμπληρώνουν και δύο έργα «διαστημικής τέχνης». Επειτα από μια εκθαμβωτική εκτόξευση που κατέγραψε η εταιρεία σε βίντεο, ο πύραυλος έφτασε σε ύψος περίπου 104 χιλιομέτρων από τη Γη, διασχίζοντας τη λεγόμενη γραμμή Κάρμαν, η οποία ορίζει το σύνορο μεταξύ γήινης ατμόσφαιρας και Διαστήματος, προτού προσγειωθεί τελικά στο Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Μια ματιά στα πειράματα των ελληνικών σχολείων είναι αρκετή για να εντυπωσιαστεί κανείς από την ευρηματικότητα και επιστημονική πολυπλοκότητά τους. Η ομάδα SPACE από το Ζάννειο Πειραματικό Λύκειο καταπιάστηκε με το δύσκολο ερώτημα του πώς μπορεί κάποιος να ζυγίσει αντικείμενα εκεί όπου υπάρχουν συνθήκες μικροβαρύτητας. Στο Διάστημα, άλλωστε, οι συνθήκες της βαρύτητας αλλάζουν και οι ζυγαριές δεν λειτουργούν κανονικά. Για τον υπολογισμό της μάζας, οι μαθητές του Ζαννείου στράφηκαν μακριά από το βάρος και προς την περίοδο ταλάντωσης των αντικειμένων – ενός φαινομένου ανεξάρτητου από τις αλλαγές στη βαρύτητα.
Κατά τη διάρκεια 11 μηνών, οι νέοι ερευνητές κατασκεύασαν μια μηχανική διάταξη με ειδικό ελατήριο πολύ μικρής σταθεράς, συνδεδεμένο με μικροεπεξεργαστές και αισθητήρες, αλλά και με τα συστήματα του ίδιου του πυραύλου. «Το πείραμά μας έπρεπε να πληροί τις πιο αυστηρές προδιαγραφές, αφού επρόκειτο για μια κανονική διαστημική αποστολή», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπεύθυνος καθηγητής της ομάδας του Ζαννείου, δρ Σωτήρης Τσαντίλας, προτού συμπληρώσει πως «η εμπειρία που αποκομίσαμε ήταν, πραγματικά, ανεκτίμητη».
Οι μαθητές λυκείου του American Community Schools of Athens κινήθηκαν σε πιο γαστρονομικό πλαίσιο, στέλνοντας στο Διάστημα… ούζο και πετιμέζι. Το πείραμά τους φιλοδοξούσε να μελετήσει τις φυσικές ιδιότητες των ουσιών σε μηδενική βαρύτητα, με σκοπό να καταγράψει λεπτομερώς το πώς επηρεάζει η μικροβαρύτητα την ανάμειξη ούζου και νερού, καθώς και τις φυσαλίδες στην επιφάνεια μικρού δοχείου με πετιμέζι. Πέρα από την επιστημονική αξία, το εγχείρημα της πολυεθνικής ομάδας του ACS χαρακτηρίστηκε και από μία νότα συναισθηματισμού, καθώς πρόκειται για την πρώτη φορά που τα συγκεκριμένα παραδοσιακά προϊόντα της Ελλάδας βρέθηκαν στο Διάστημα.
Το 1ο ΓΕΛ Βενετοκλείου, από την άλλη, προσπάθησε να καθορίσει την αναγκαία παράμετρο για τη δημιουργία τεχνητής βαρύτητας σε Micro-G συνθήκες μέσω ομαλής στροφικής κίνησης. Ουσιαστικά, σκοπός του πειράματος ήταν ο προσδιορισμός της ελάχιστης ακτίνας ενός ομαλά στρεφομένου διαστημικού σκάφους ώστε να μη διαταράσσεται η κυκλοφορία του αίματος του εκάστοτε αστροναύτη – μια μελέτη με τεράστιες εφαρμογές στη διαστημική βιομηχανία.
Η αρχή έγινε το 2016
Παρότι η επιτυχία των νέων ακούγεται μοναδική, στην πραγματικότητα δεν είναι η πρώτη φορά που Ελληνες μαθητές στέλνουν τις εφευρέσεις τους στο Διάστημα. Ο σχεδιασμός των πρώτων μαθητικών διαστημικών αποστολών έχει ξεκινήσει από το καλοκαίρι του 2016, με τη συμμετοχή δημοσίων και ιδιωτικών σχολείων από την Καλαμάτα αλλά και την Αθήνα. Επειτα από διετή έρευνα και αλλεπάλληλα τηλεσεμινάρια με τους μηχανικούς της Blue Origin στην Αμερική, οι κατασκευές των μαθητών «πέταξαν» τελικά στο Διάστημα για πρώτη φορά στις 2 Μαΐου του 2019. Εμβληματικότερη στιγμή της ελληνικής εκπροσώπησης ήταν η απόφαση των μαθητών από την Καλαμάτα να στείλουν για πρώτη φορά παρθένο ελαιόλαδο σε περιβάλλον μηδενικής βαρύτητας, και να καταγράψουν στην πορεία τις αντιδράσεις του.