Υπάρχουν άνθρωποι -κυρίως καλλιτέχνες- που μοιάζουν άτρωτοι. Θαρρείς πως τίποτα δεν μπορεί να τους αγγίξει. Ούτε ο χρόνος, ούτε η αρρώστια, ούτε ο θάνατος – κυρίως ο θάνατος. Ισως γιατί αυτό συμβαίνει με το έργο τους. Αρυτίδιαστο, σφριγηλό, ρωμαλέο, περνάει από γενιά σε γενιά, σπέρνει σπόρους -ομορφιάς, στοχασμού, ιδεών- κι αυτοί φυτρώνουν και θεριεύουν.
Νομίζαμε -ελπίζαμε, τουλάχιστον- πως ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν άτρωτος. Πως το ποτάμι της ζωής του θα εξακολουθούσε να κυλάει ορμητικό, πως ο καρκίνος θα ήταν μόνο μια παρένθεση, μια πικρή ανάμνηση για τον ίδιο και την οικογένειά του. Κι όταν στις αρχές Δεκεμβρίου ανήρτησε στη σελίδα του στο Facebook εκείνη τη φωτογραφία με το χέρι του υψωμένο, η ελπίδα αναπτερώθηκε. Ομως ο Θάνος με τον τρόπο του μας αποχαιρετούσε. Μέσα σε λίγες λέξεις έκανε ουσιαστικά τον δικό του απολογισμό και μας άφηνε την πολύτιμη παρακαταθήκη του.
«Ποτέ δεν κρύφτηκα. Μηνύματα έρχονται από πολλούς φίλους που ρωτάνε για την κατάσταση της υγείας μου. Ενάμιση μήνα τώρα βρίσκομαι σ' ένα δωμάτιο του νοσοκομείου παλεύοντας μ' έναν ανόητο πυρετό που επιμένει. Σας γράφω σήμερα γιατί αισθάνομαι πιο δυνατός κι είμαι σίγουρος ότι θα σας συναντήσω σύντομα. “Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι αυτό είναι” που λέει και ο αγαπημένος μου Χικμέτ», έγραφε.
Κι ο ίδιος ποτέ δεν παραδόθηκε. Ή, για να είμαστε ακριβείς, στα μόνο πράγματα στα οποία παραδόθηκε ήταν το πάθος του για την μουσική και η αγάπη του για τους δικούς του ανθρώπους. Από την Πάτρα του '50 και το νεοκλασικό της οικογένειας, στην κουζίνα του οποίου ο πατέρας του απήγγειλε σε φίλους και συγγενείς ποιήματα τα βράδια, στην Κυψέλη, Κεφαλληνίας και Επτανήσου – πιάνο και Μαθηματικά. Από την μπουάτ Παράγκα της Πλάκας, όπου έκανε το ντεμπούτο του ως μουσικός το 1967, στο κατάμεστο Σπόρτινγκ του 1976 και στους μεγαλύτερους συναυλιακούς χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από τα πρώτα του 45άρια δισκάκια του στα άλμπουμ που έγραψαν ιστορία: «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Σταυρός του Νότου», «Εμπάργκο», «Η αγάπη είναι ζάλη», «Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια», «Συγγνώμη για την άμυνα», «Στου αιώνα την παράγκα», «Θάλασσα στη σκάλα» και τόσα άλλα.
Πυλώνας του έργου του ήταν ο λόγος των ποιητών: Κωνσταντίνος Καβάφης, Νίκος Καββαδίας, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ναζίμ Χικμέτ, Αλκης Αλκαίος, Μάνος Ελευθερίου, και, φυσικά, ο Γιάννης Ρίτσος. Ο Θάνος Μικρούτσικος λάτρευε την ποίηση και σε κάθε ευκαιρία επαναλάμβανε την καθοριστική επιρροή που είχε ασκήσει πάνω του ειδικά ο Γιάννης Ρίτσος. «Ηταν και είναι ο δάσκαλός μου», μου είχε πει το 2015, σε μία από τις συνεντεύξεις που μου είχε παραχωρήσει. «Ημουν 23 ετών όταν τον γνώρισα. Μόλις είχε γυρίσει από τις εξορίες και τον επισκεπτόμουν κάθε εβδομάδα. Μου έδινε πολύτιμες συμβουλές. Και με το λόγο του, και με τη σιωπή του. “Γράφε για ό,τι σε καίει. Τι σε καίει; Η καταπίεση; Ο έρωτας; Η ερημία σου; Το πέταγμα μιας πεταλούδας; Γράφε για όλα αυτά. Αλλά να το κάνεις με σεβασμό σε ό,τι σου παραδόθηκε στη μουσική.
Ψάξε τα σημεία του μέλλοντος στη φόρμα σου, αυτά που θα την κρατήσουν πάντα νέα”, μου έλεγε. Το έκανα. Αλλού το κατάφερα, βέβαια, αλλού όχι.»
Για ό,τι τον έκαιγε έγραφε πάντα ο Θάνος Μικρούτσικος. Με συνέπεια στις αρχές και στα πιστεύω του, με ψυχραιμία απέναντι στις επιθέσεις που δεν ήταν λίγες -«σε καλό μάλλον μου βγήκε που δεν απαντούσα», μου είχε πει κάποτε- αλλά χωρίς ιδεοληψίες και ψευδαισθήσεις. «Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο», είχε αναφέρει μιλώντας στο περιοδικό «Κ» της Καθημερινής πριν από μερικά χρόνια. «Βασικός ρόλος της είναι η καταγραφή της πορείας του ανθρώπου στον πλανήτη. Είναι το χνάρι του στην περιπέτειά του, από την πριμιτίβ ζωγραφική των ανθρώπων των σπηλαίων μέχρι σήμερα. Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Αλλά η τέχνη συμβάλλει στη δημιουργία της κριτικής συνείδησής τους. Και αυτό είναι βασική προϋπόθεση κάθε αλλαγής.»
Ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε από τη ζωή το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου σε ηλικία 72 ετών. Είχε δίπλα του μέχρι το τέλος ό,τι πιότερο είχε αγαπήσει. «Στα δύσκολα, ποιες είναι οι νησίδες σας;», τον είχα ρωτήσει σε μια από τις συνομιλίες μας. «Η γυναίκα μου, Μαρία Παπαγιάννη, τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου, οι φίλοι με τους οποίους έχουμε “περπατήσει” μαζί για χρόνια», είχε απαντήσει. «Και, βέβαια, η μουσική μου. Δεν μπορώ, άλλωστε, να τους ξεχωρίσω από αυτήν. Πώς θα τους είχα αν δεν έκανα μουσική; Και πώς θα έκανα μουσική αν δεν τους είχα;»
- Η πολιτική κηδεία του Θάνου Μικρούτσικου θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 30 Δεκεμβρίου και ώρα 14:30 στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.