Καλή χρονιά. Ας είναι αυτές οι πρώτες λέξεις της στήλης για το 2020. Οχι σε όλους ανεξαιρέτως, όμως! Διότι υπάρχει ένα πρόβλημα με τη «δημοκρατικότητα» των ευχών: δεν είναι δυνατό να απευθύνονται σε όλους εξίσου. Δεν είναι λογικό, θέλω να πω, οι ευχές να εκτείνονται, π.χ., στον Κιμ Γιονγκ Ουν ή στη Χεζμπολά. Γι’ αυτό η γενναιοδωρία του στερεότυπου «καλή χρονιά σε όλους» μού φαινόταν πάντα μια συναισθηματική κουταμάρα, όπως το «καλή επιτυχία σε όλους», που ακούγεται συχνά από τους υπουργούς Παιδείας, όταν φτάνει η ώρα των εισαγωγικών εξετάσεων. Η πανανθρώπινη ευτυχία, που υπονοεί η συγκεκριμένη ευχή, ισοδυναμεί με την άρνηση της φυσικής κατάστασης του ανθρώπινου είδους. Καλή χρονιά, λοιπόν, στους καλούς· για τους άλλους, ας είναι κακή, ψυχρή και ανάποδη. Οχι δηλαδή ότι έχει και πολλή σημασία εντέλει, διότι οι ευχές είναι σαν τις πορδές: δεν βάφουν αυγά.
Εδώ στο Λονδίνο, η ατμόσφαιρα είναι αισθητά διαφορετική εν σχέσει με την κατάσταση προ των εκλογών που ανέδειξαν νικητές τους Συντηρητικούς. Βέβαια, το «σμαραγδένιο νησί» του Σαίξπηρ, όσο και αν αυτό δυσαρεστεί τους φανατικούς του Brexit, γεωγραφικά τουλάχιστον παραμένει στην Ευρώπη και δεν προβλέπεται αλλαγή επ’ αυτού – άλλωστε η περιοχή δεν είναι σεισμογενής. Δεν υπάρχει τρόπος να πλεύσει προς την άλλη ακτή του Ατλαντικού. Ωστόσο, η εκλογική νίκη των Συντηρητικών και του Brexit έχει κλείσει πια το θέμα πολιτικά και ούτε οι δυσκολίες των διαπραγματεύσεων που έπονται, για την εμπορική συμφωνία με την Ε.Ε., πρόκειται να το ανοίξουν.
Η ανακούφιση είναι έκδηλη και στον Τύπο και στους ανθρώπους που συναντάς και ανοίγεις κουβέντα μαζί τους. Είτε ήσαν υπέρ είτε κατά της παραμονής στην Eνωση, όλοι συμφωνούν ότι η αβεβαιότητα των περασμένων τριών ετών ήταν ένα εθνικό ρεζιλίκι που λίγο έλειψε να διαλύσει το πολιτικό σύστημα και χαίρονται που τελείωσε. Οι «remainers» έχουν εξαφανισθεί σαν να μην υπήρξαν ποτέ και η εντολή υπέρ του Brexit δεν μπορεί να αγνοηθεί από κανέναν. Ακόμη και η επίδοξη διάδοχος του Κόρμπιν στους Εργατικούς, η Ρεμπέκα Λονγκ-Μπέιλι (εκλεκτή της ακροαριστερής ηγεσίας του κόμματος) έχει ως σύνθημα τη φράση «προοδευτικός πατριωτισμός», όπου πατριωτισμός είναι μια μετωνυμία για το Brexit. Εν ολίγοις, όσοι υποστήριζαν από την αρχή του δράματος ότι το κεντρικό ζήτημα της πολιτικής ζωής στη Βρετανία δεν είναι πια η οικονομική πολιτική, αλλά η εθνική ταυτότητα, έχουν δικαιωθεί πανηγυρικά. Το δείχνει εξάλλου και η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Τζόνσον, ιδίως η διοχέτευση δημόσιων επενδύσεων στον παραμελημένο Βορρά της Αγγλίας.
Μία όψη του προβλήματος της ταυτότητας είναι το πλήθος των μαύρων γραμματοκιβωτίων που βλέπεις να κυκλοφορούν στον δρόμο. Είναι οι μουσουλμάνες που καλύπτονται με την μπούργκα, αφήνοντας μόνο μια σχισμή στο πρόσωπο για τα μάτια. Βλέπεις, π.χ., μια λιμουζίνα να σταματά σε έναν εμπορικό δρόμο και να αποβιβάζει ένα κοπάδι γραμματοκιβώτια, που κατευθύνεται αμέσως σε ένα από τα πολυτελή καταστήματα. Αν εξαιρέσεις το ύψος ή το πλάτος, όλα τους είναι ίδια, ακόμη και στη σχισμή μέσα από την οποία ρίχνεις το γράμμα. Διότι οι αισθητικές παρεμβάσεις (τα μόνιμα ζωγραφιστά φρύδια, το έντονο μακιγιάζ κ.λπ.) κάνουν τα μάτια των πλασμάτων που ζουν εκεί μέσα να είναι πανομοιότυπα. Σκέπτομαι ότι, τελικά, το Ισλάμ –με λίγη βοήθεια από τον καταναλωτισμό της Δύσης, είναι αλήθεια– έχει καταφέρει να καταργήσει τελείως τη γυναικεία μορφή. Φρικτό να είσαι γυναίκα υπό αυτές τις συνθήκες. Ευτυχώς, υπάρχει τουλάχιστον το Harvey Nichols για παρηγοριά…
Η δική μου παρηγοριά είναι η Royal Academy, που γιορτάζει την ανθρώπινη μορφή με την έκθεση των αυτοπροσωπογραφιών του Λούσιαν Φρόιντ. Αυτό που κάνει τόσο ξεχωριστή την τέχνη του Φρόιντ είναι ότι γυμνώνει, μεταφορικά και κυριολεκτικά, την ανθρώπινη μορφή από την αφήγηση που κατά κανόνα συνοδεύει τις προσωπογραφίες. Τον ενδιαφέρει μάλλον «η αίσθηση της ατομικότητας, η ένταση της ματιάς και η συγκέντρωση στο συγκεκριμένο», με τα δικά του λόγια. Στοιχεία που κυριαρχούν στο αριστούργημά του, το ολόσωμο γυμνό «Painter working, refllection» του 1993, το κεντρικό έργο της έκθεσης. Μπροστά σε αυτό κυρίως συγκεντρώνεται το πλήθος των επισκεπτών, που ως επί το πλείστον, όταν πήγα εγώ, ήταν ηλικιωμένες γυναίκες, 75 και άνω. Τις παρατηρώ καθώς εξετάζουν τη γυμνή μορφή του καλλιτέχνη και αναρωτιέμαι, ποιος ξέρει, ίσως πολλές από αυτές να υπήρξαν ερωμένες του. Αλλωστε, ο Φρόιντ ήταν περιβόητος για τη ροπή του στην ακολασία. Υπολογίζεται ότι έσπειρε τουλάχιστον 17 παιδιά, αν και κανένας δεν είναι βέβαιος για τον αριθμό. Ούτε ο ίδιος…