Η Μαρία και η Αριάδνη Παπαθεοδώρου έμαθαν να αγαπούν τη φύση σκαλίζοντας τον κήπο της μητέρας τους, όπου μεγάλωναν λουλούδια και λαχανικά. Ο Οδυσσέας Λάμπρου θυμάται το τελετουργικό που ακολουθούσαν καθημερινά με τη Σουηδή μαμά του, όταν πριν από το καθημερινό κολύμπι μάζευαν με προσοχή τα σκουπίδια που εντόπιζαν γύρω τους και έπειτα έστρωναν την πετσέτα τους στην άμμο και άρχιζαν να απολαμβάνουν τη θάλασσα. Ο παιδικός ενθουσιασμός τους για τον κόσμο γύρω τους, για τις ομορφιές του φυσικού περιβάλλοντος, για τις απεριόριστες δυνατότητες εξερεύνησης του συναρπαστικού πλανήτη μας, για το άγνωστο υπέροχο μέλλον που ανοιγόταν μπροστά τους τους συντρόφευσε για πολλά από τα επόμενα χρόνια. Ξαφνικά, όμως, όλα αυτά απέκτησαν ημερομηνία λήξης. Η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η υπερκατανάλωση του φυσικού πλούτου προοιωνίζονται ένα δυστοπικό μέλλον, στο οποίο η Γη μετατρέπεται σε έναν αφιλόξενο πλανήτη για τους προαιώνιους κατοίκους της. Η «ημέρα μηδέν», τονίζουν οι επιστήμονες, πλησιάζει απειλητικά· το σημείο χωρίς επιστροφή για τη Γη και τα είδη που φιλοξενεί βρίσκεται μόλις λίγες δεκαετίες μακριά. Θα έρθει όταν η Μαρία, η Αριάδνη, ο Οδυσσέας και οι συνομήλικοί τους ανά τον κόσμο θα βρίσκονται στο μέσον της ζωής τους· τότε περίπου θα τελειώσει το μέλλον. Σε αυτή την αντίστροφη μέτρηση οι τρεις τους και εκατομμύρια έφηβοι σε κάθε γωνιά του ταλαιπωρημένου πλανήτη ήδη δίνουν μάχη με τον χρόνο, τις νοοτροπίες, τις πρακτικές και τις πολιτικές που τον καταστρέφουν.
Καθαρίζοντας τη θάλασσα από τα πλαστικά
Στις 9 Δεκεμβρίου 2017, στις 10 το πρωί, έξι νεαρά παιδιά συναντώνται στην παραλία του Πόρτο Ράφτη. Επί τρεις ώρες εργάζονται σκληρά και γεμίζουν δεκάδες σακούλες με σκουπίδια, δίχτυα, μπιτόνια βενζίνης, λάστιχα, πλαστικά, ακόμα κι ένα κινητό, που συσσωρεύονταν στην παραλία. Οι περαστικοί τούς κοιτούν με περιέργεια· στην αρχή νομίζουν ότι έχουν έρθει από τον δήμο, όταν όμως μαθαίνουν ότι είναι απλώς μαθητές που αποφάσισαν να καθαρίσουν την ακτή, σηκώνουν με παραίτηση τους ώμους, σίγουροι ότι «δεν αξίζει, αύριο πάλι έτσι θα είναι». «Τους εξηγούσαμε ότι όλοι από κάπου πρέπει να αρχίσουμε και προσπαθούσαμε να μην αποθαρρυνόμαστε», θυμάται ο Οδυσσέας Λάμπρου, ο οποίος ήδη από το 2012, σε ηλικία 10 ετών, είχε ξεκινήσει υποθαλάσσιους καθαρισμούς συμμετέχοντας στις δράσεις μιας ομάδας από το Λουτράκι. Εκείνη την κρύα μέρα του Δεκέμβρη γεννήθηκε η ομάδα Beach Cleaning, που σήμερα αριθμεί δεκαπέντε βασικά μέλη, 17 έως 19 ετών. Τον Μάιο του 2018 άρχισαν να πραγματοποιούν και υποθαλάσσιους καθαρισμούς, σε συνεργασία με καταδυτικά κέντρα και με την καθοδήγηση του Οδυσσέα, που είναι και ο μόνος δύτης μεταξύ των μελών. Εκτός από το Πόρτο Ράφτη, όπου γίνεται μηνιαίος καθαρισμός, έχουν οργανώσει δράσεις συλλογής απορριμμάτων στην Πάρο, στη Νάξο, στα Χανιά, στη Θεσσαλονίκη, στη Γλυφάδα, στο Παλαιό Φάληρο, στον Χάρακα στην Κερατέα, συχνά με τη συμμετοχή σχολείων. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έχουν συγκεντρώσει περίπου τρεις τόνους απορρίμματα και υπολογίζουν ότι στο τέλος των δεκαοκτώ δράσεων που έχουν προγραμματίσει για το 2020 ο αριθμός αυτός θα έχει διπλασιαστεί. Ο Οδυσσέας θεωρεί ενθαρρυντικό το γεγονός ότι νεαρά παιδιά έρχονται και συμμετέχουν στους καθαρισμούς, ενημερώνονται για το τεράστιο πρόβλημα της ρύπανσης των ωκεανών από τα πλαστικά. «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στη Μεσόγειο περισσότερα από 1 τρις μικροπλαστικά κομμάτια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και, σύμφωνα με τις προβλέψεις, έως το 2050 τα μικροπλαστικά θα είναι περισσότερα από τα ψάρια», λέει ο Οδυσσέας και η ένταση είναι ευδιάκριτη στη φωνή του.
Δημήτρης Γκλιάγιας, Ελισάβετ Φασούλα, Απόστολος Γιοβανάκης, Μαρία-Μελπομένη Ράινερς, Χαράλαμπος Δοντάς, μέλη της ομάδας «Fridays for Future» Θεσσαλονίκης. © Αλέξανδρος Αβραμίδης
«Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω»
Τα στοιχεία είναι όντως ανησυχητικά και καταδεικνύουν ότι περίπου το 40% της επιφάνειας των ωκεανών έχει καλυφθεί από πλαστικά – έρευνες τα υπολογίζουν σε 50 τρις τόνους. Το πρόβλημα εντείνεται και στους ποταμούς, από όπου πολύ συχνά ταξιδεύουν τα σκουπίδια προς τη θάλασσα. Σύμφωνα με έρευνες, τα πλαστικά μπουκάλια είναι η κύρια πηγή ρύπανσης των ευρωπαϊκών ποταμών, με τα σακουλάκια (από τσιπς, κρουασάν κ.λπ.) και τις γόπες τσιγάρων να ακολουθούν. Αρκετά ελπιδοφόρο είναι το ότι έχουν περιοριστεί οι πλαστικές σακούλες στα παγκόσμια ύδατα. Ο Οδυσσέας θεωρεί ότι η κατάσταση είναι ακόμη αναστρέψιμη, χρειάζεται όμως ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των πολιτών. «Έχουμε γνωρίσει άτομα που θεωρούν ότι είναι άδικο να έρθουν να καθαρίσουν, γιατί πληρώνουν φόρους και το κράτος και ο δήμος είναι υπεύθυνοι για τον καθαρισμό. Όμως οι φορείς δεν καθαρίζουν τις παραλίες. Αν θέλουμε να έχουμε όμορφο και καθαρό περιβάλλον, κάτι πρέπει να κάνουμε κι εμείς ως πολίτες. Ο στόχος μας αυτή τη δεκαετία που ξεκινά είναι να ευαισθητοποιήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο, ώστε στο τέλος της δεκαετίας να μη βλέπουμε σκουπίδια στην παραλία», τονίζει ο Οδυσσέας και συνεχίζει: «Θεωρώ ότι πρέπει οι νέοι να παλέψουν. Έχει γίνει μεγάλη κινητοποίηση παγκοσμίως, αλλά η Ελλάδα υπολείπεται σε σχέση με άλλες χώρες. Δεν υπάρχει μεγάλη συμμετοχή στις δράσεις καθαρισμού και στις πορείες που γίνονται».
Η ιδέα του Αλέξανδρου, 7 ετών
Όταν ο Αλέξανδρος ήταν πεντέμισι ετών, ζήτησε από τη μητέρα του μια… σκούπα που να καθαρίζει τη θάλασσα. Προς μεγάλη του απογοήτευση, εκείνη του εξήγησε ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Το περασμένο καλοκαίρι, ο 7χρονος μικρός, που ζει με την οικογένειά του στο Λονδίνο, κατέστρωσε το εξής σχέδιο: θα προμηθευόταν επαναχρησιμοποιούμενα μπουκάλια-παγούρια και θα τα πουλούσε στην Κέρκυρα, όπου κάνουν κάθε χρόνο τις οικογενειακές τους διακοπές. «Συνήθως οι Έλληνες χρησιμοποιούν πλαστικά μπουκάλια και μετά τα πετάνε στη θάλασσα και στην παραλία και τα τρώνε τα ζώα της θάλασσας, και μετά πεθαίνουν. Αλλά και εμείς τρώμε τα ψάρια και έχουμε πλαστικό μέσα μας», μου εξηγεί στην τηλεφωνική μας επικοινωνία. «Είχα δει όλους τους Έλληνες με τα πλαστικά μπουκάλια και, επειδή μου αρέσουν πολύ τα ζώα, σκέφτηκα να πουλήσω μεταλλικά μπουκάλια, για να χρησιμοποιούν αυτά και όχι πλαστικά». Τελικά προμηθεύτηκε μερικές δεκάδες μπουκάλια, σχεδίασε το λογότυπο της δράσης του και έστησε την «επιχείρησή» του στη μαρίνα των Γουβιών. Στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Το επόμενο σχέδιό του είναι να επαναλάβει τη δράση του και σε άλλα νησιά, αλλά και να εμπνεύσει άλλα παιδιά να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. «Θα ήθελα να κάνω κάτι και για τη λαθροθηρία», λέει. Τον απασχολούν πολύ επίσης η ρύπανση της θάλασσας, το θέμα της ανακύκλωσης, η κλιματική αλλαγή και προσπαθεί να πείσει τους γονείς του να τον πηγαίνουν με τα πόδια στο σχολείο και να μη χρησιμοποιούν αυτοκίνητο.
«Γιατί συμβαίνει αυτό;»
Η 17χρονη Μαρία Παπαθεοδώρου ήταν στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού όταν πρωτοάκουσε να μιλούν για την τρύπα του όζοντος και έκανε τη δημοφιλέστερη ερώτηση κάθε παιδιού: «Γιατί; Γιατί συμβαίνει αυτό;». Στα χρόνια που ακολούθησαν δεν σταμάτησε να παρακολουθεί την εξέλιξη του φαινομένου, αλλά και να ενημερώνεται για τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά ζητήματα. Τον περασμένο Φεβρουάριο και ενώ το κίνημα «Fridays for Future» που ενέπνευσε η Γκρέτα Τούνμπεργκ γιγαντωνόταν παγκοσμίως, είδε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την ανάρτηση της συνομήλικής της Ειρήνης Βουγιούκα, με την οποία διερευνούσε το έδαφος για την οργάνωση διαμαρτυρίας για το κλίμα στην Αθήνα. Συναντήθηκαν αμέσως, συζήτησαν τις λεπτομέρειες και ήρθαν σε επαφή με δύο αντίστοιχες ομάδες στη Γερμανία. Αποφάσισαν το «Fridays for Future Athens» να κάνει το ντεμπούτο του στις 15 Μαρτίου 2019, την ημέρα που είχε οριστεί να πραγματοποιηθεί μια παγκόσμια κινητοποίηση για το κλίμα. Σε εκείνη την πρώτη πορεία εμφανίστηκαν μόλις τριάντα έφηβοι. Η Μαρία ήταν στο κρεβάτι με πυρετό. Η αδελφή της, η 16χρονη Αριάδνη, επίσης μέλος της οργανωτικής ομάδας, ανέλαβε να της μεταφέρει το κλίμα και την εξέλιξη της συγκέντρωσης. «Όταν έφτασα στην πλατεία Συντάγματος, στις 12 το μεσημέρι που είχαμε ορίσει το ραντεβού, ήταν εκεί λίγες δεκάδες άτομα. Μόλις πέρασε η πρώτη αμηχανία, αρχίσαμε να μιλάμε και συνειδητοποιήσαμε τα κοινά μας ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες, ότι θέλουμε να σώσουμε τον πλανήτη».
Έπειτα από περίπου έξι μήνες, τον περασμένο Σεπτέμβριο, στην πορεία που οργανώθηκε στο κέντρο της Αθήνας συμμετείχαν περισσότερα από 3.000 άτομα. «Ήταν εντυπωσιακό. Μιλούσα με την ντουντούκα και με κοιτούσαν 3.000 άτομα, ήταν εκπληκτικό. Φώναζα ένα σύνθημα και το επαναλάμβαναν 3.000 φωνές. Κάποια στιγμή έδωσα την ντουντούκα στην Αριάδνη και στάθηκα στο πλάι, να παρακολουθώ τον κόσμο που προχωρούσε. Στεκόμουν εκεί πάνω από δέκα λεπτά και ακόμα περνούσαν, και στο τέλος ήταν πέντε μητέρες με τα μωρά τους στο καροτσάκι», θυμάται η Μαρία. Ανάμεσα στα συνθήματά τους ξεχωρίζει το «είμαστε εμείς η γενιά της αλλαγής» και το γεγονός ότι περισσότεροι από 10 εκατ. νέοι και νέες έχουν συμμετάσχει σε 72.000 κινητοποιήσεις στις 7.000 πόλεις όπου δραστηριοποιείται το κίνημα «Fridays for Future» είναι ελπιδοφόρο – στην Ελλάδα υπάρχει σε 19 πόλεις.
Ο 7χρονος Αλέξανδρος κρατάει στο χέρι του ένα επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι και σχεδιάζει μια νέα καμπάνια, αυτή τη φορά κατά της λαθροθηρίας. © Παναγής Χρυσοβέργης
Εδώ Θεσσαλονίκη
Στη Θεσσαλονίκη, μία εβδομάδα πριν από την παγκόσμια κινητοποίηση της 15ης Μαρτίου, η περιβαλλοντική ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου έλαβε ένα μήνυμα που την προέτρεπε να εξετάσει το ενδεχόμενο να οργανώσει μια διαμαρτυρία ανάλογη με αυτές σε πόλεις του εξωτερικού. Η ανταπόκριση των μελών υπήρξε άμεση· δημιουργήθηκε η ομάδα Climate strike και σε λιγότερο από επτά μέρες 100 άτομα έδωσαν το «παρών» στη συγκέντρωση που οργανώθηκε στο κέντρο της πόλης. Ακολούθησαν τους επόμενους μήνες τέσσερις ακόμα πορείες, δύο καθιστικές διαμαρτυρίες και μία ποδηλατοπορεία. Το κίνημα «Fridays for Future» έβαλε τη Θεσσαλονίκη στον παγκόσμιο χάρτη του περιβαλλοντικού ακτιβισμού. «Το πρόβλημα μας αφορά όλους, γιατί αφορά τον πλανήτη στον οποίο ζούμε», λέει ο Χαράλαμπος Δοντάς. «Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το πολύ σε τριάντα χρόνια ο πλανήτης μας θα γίνει αφιλόξενος για το ανθρώπινο είδος. Ακόμη κι αν κάποιος δεν θέλει να βγει στον δρόμο, θα πρέπει τουλάχιστον να αρχίσει να ενημερώνεται για ό,τι συμβαίνει», συμπληρώνει. «Υπάρχει έλλειψη γνώσεων σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της. Οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν τον μεγάλο κίνδυνο που διατρέχουμε και γι’ αυτό δεν κινητοποιούνται. Ίσως είναι και αυτός ένας από τους λόγους που δεν υπάρχει μεγάλη συμμετοχή στην Ελλάδα», προσθέτει η Ελισάβετ Φασούλα. Ο κάθε πολίτης, σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να μειώσει το περιβαλλοντικό του αποτύπωμα αλλάζοντας μερικές από τις καθημερινές του συνήθειες. Μια καλή αρχή θα ήταν η χρήση μέσων μετακίνησης φιλικών προς το περιβάλλον, όπως το ποδήλατο, ή μέσων μαζικής μεταφοράς, η υιοθέτηση τρόπου διατροφής που να περιλαμβάνει καθόλου ή ελάχιστο κρέας και ζωικά προϊόντα, η μείωση της σπατάλης φαγητού (zero food waste), η ανακύκλωση, η ελαχιστοποίηση της χρήσης πλαστικών, η μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος, η λελογισμένη κατανάλωση νερού. «Έχουμε κάποιες περιττές ανέσεις, που δεν είναι απαραίτητες για να ζούμε καλά. Πρέπει να γίνουμε αυστηροί με τον εαυτό μας και να βάλουμε κάποια όρια στο τι πραγματικά χρειαζόμαστε», τονίζει η Ελισάβετ.
«Η συμπεριφορά μας είναι γενικότερα υπερκαταναλωτική, χρησιμοποιούμε χωρίς λόγο πολύ περισσότερα πράγματα, φαγητό, ρούχα, νερό, από όσα χρειαζόμαστε. Σε κάθε τομέα της ζωής μας υπερκαταναλώνουμε και δεν μπορούμε να σταματήσουμε, γιατί το να ζούμε έχει συνδεθεί με το να υπερκαταναλώνουμε», τονίζει η Μαρία Παπαθεοδώρου, η οποία έχει βγάλει ήδη από τη διατροφή της το κρέας και προσπαθεί να κόψει και τα γαλακτοκομικά, αγοράζει μόνο μεταχειρισμένα ρούχα –«η βιομηχανία της γρήγορης μόδας είναι από τις πιο ρυπογόνες, παράγονται πολύ περισσότερα ρούχα από όσα χρειαζόμαστε»– και, όπως και η Αριάδνη, δεν χρησιμοποιεί καθόλου πλαστικά μιας χρήσης και μετακινείται με μέσα μαζικής μεταφοράς.
Οι κινητοποιήσεις που οργανώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο τη χαροποιούν και τη γεμίζουν ελπίδα, αλλά και αποφασιστικότητα. «Πιστεύω ότι έχουμε ταράξει τα νερά. Και να μην υπήρχε η Γκρέτα, κάποιος άλλος, κάποια στιγμή, με κάποιον τρόπο θα είχε αντιδράσει και θα είχε εμπνεύσει ένα τόσο μεγάλο κίνημα, γιατί έχει έρθει η ώρα που δεν πάει άλλο. Το περιβάλλον είναι από τα σημαντικότερα θέματα συζήτησης σε επίπεδο κρατών και πολιτών. Δυστυχώς, δεν συνειδητοποιούμε αρκετά γρήγορα το μέγεθος του προβλήματος. Στο στάδιο που είμαστε αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να ήμασταν πριν από τριάντα χρόνια. Έχουμε πια ένα πολύ μικρό περιθώριο για να καθυστερήσουμε αυτό που συμβαίνει. Αν είχαμε αντιδράσει σωστά όταν πρωτομαθεύτηκε πόσο σοβαρό θέμα είναι η κλιματική αλλαγή, αντί να το θάψουμε, δεν θα ήμασταν κάτω από τόση πίεση. Αυτό που θα πρέπει να γίνει τώρα είναι να ακούσουμε τους επιστήμονες». ■