Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης

Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης

9' 23" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το ογκώδες, χορταστικό και αφηγηματικά απολαυστικό «Οι Αραβες. Μια ιστορία» του Αμερικανού ιστορικού Γιουτζίν Ρόγκαν ξεκινά με μια συναρπαστική διήγηση αντλημένη από τις άπειρες μικροϊστορίες που εκτυλίχθηκαν στο πλαίσιο της Αραβικής Ανοιξης, το 2011. Στην πρωτότυπη έκδοση, το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει το 2009. Ο Ρόγκαν όμως το ξανακοίταξε αργότερα, αφού μεσολάβησε η Αραβική Ανοιξη. Οπως γράφει στην εισαγωγή του: «Οι αραβικές επαναστάσεις του 2011 αιφνιδίασαν όλο τον κόσμο. Υστερα από δεκαετίες σταθερότητας υπό την εξουσία αυταρχικών ηγετών έμοιαζε να αρχίζει μια περίοδος ταχείας και δραματικής αλλαγής σε όλα τα κράτη του αραβικού κόσμου. Ηταν σαν να συντελούνταν μια τεκτονική αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό του αραβικού κόσμου. Οταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με ένα αβέβαιο μέλλον, δεν υπάρχει καλύτερος οδηγός από το παρελθόν, απλή αλήθεια η οποία συχνά διαφεύγει την προσοχή των πολιτικών αναλυτών. Πολύ συχνά στη Δύση παραβλέπουμε τη σύγχρονη αξία της Ιστορίας. Οπως έχει γράψει ο πολιτικός σχολιαστής Τζορτζ Γουίλ: “Οταν οι Αμερικανοί λένε για κάτι ότι αυτό είναι Ιστορία, εννοούν ότι είναι άσχετο”. Τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο ανακριβές. Οι διαμορφωτές της πολιτικής και οι διανοούμενοι στη Δύση πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην Ιστορία, αν θέλουν να κατανοήσουν τις ρίζες της Αραβικής Ανοιξης και να αντιμετωπίσουν τις τρομερές προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει ο αραβικός κόσμος μετά το 2011».

Θετικό προηγούμενο

Η κατάληξη της Αραβικής Ανοιξης δεν ανταποκρίνεται στις ελπίδες που καλλιεργήθηκαν τότε, ωστόσο, δημιούργησαν ένα θετικό προηγούμενο. Οπως σημειώνει ο Ρόγκαν στην εισαγωγή του: «Θα ήταν λάθος να δώσουμε έμφαση στις εντάσεις που καταγράφονται στην αραβική ιστορία εις βάρος όλων των άλλων στοιχείων που καθιστούν τον αραβικό κόσμο τόσο γοητευτικό. Μελετώντας σε όλη τη ζωή μου τη Μέση Ανατολή, η ιστορία των Αράβων με προσείλκυσε επειδή είναι πλούσια και γεμάτη ποικιλία. Επειδή είχα ζήσει όταν ήμουν παιδί στη Βηρυτό και στο Κάιρο, το ενδιαφέρον μου για τη Μέση Ανατολή με οδήγησε να ακολουθήσω Αραβικές και Τουρκικές Σπουδές στις ΗΠΑ, ώστε να μπορώ να διαβάζω τις πρωτογενείς πηγές της αραβικής ιστορίας. Διαβάζοντας δικαστικά αρχεία και χρονικά, έγγραφα αρχείων και χειρόγραφα, ημερολόγια και αναμνήσεις, εντυπωσιάστηκα με την οικεία και ταυτοχρόνως εξωτική διάσταση της αραβικής ιστορίας».

Δεινός γνώστης του αντικειμένου, λοιπόν, ο Ρόγκαν, με σειρά μελετών πάνω στην ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας, της Παλαιστίνης, στη Μέση Ανατολή, είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό και από το «Η πτώση των Οθωμανών» (μτφρ. Ελένη Αστερίου). Τόσο αυτό το βιβλίο όσο και «Οι Αραβες» (μτφρ. Μενέλαος Αστερίου), κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης-1

To βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

– Το βιβλίο σας διατρέχει και καλύπτει μια τεράστια ιστορική περίοδο, την ίδια στιγμή που όμως το παρόν στον αραβικό κόσμο μοιάζει πιο ρευστό και αβέβαιο από ποτέ ίσως. Πόσο σας δυσκόλεψε αυτό στην τελική συγγραφή του;

– Εγραψα τους «Αραβες» για ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό παρά για πανεπιστημιακούς και ειδικούς. Πάντοτε είχα την αίσθηση ότι η Ιστορία αφορά περισσότερο το ευρύ κοινό όταν μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον κόσμο σήμερα. Οταν κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση, τα πιο επιδραστικά γεγονότα που διαμόρφωναν τις τρέχουσες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή συνδέονταν με τον πόλεμο στην τρομοκρατία μετά την 11η Σεπτεμβρίου και με την εισβολή στο Ιράκ της οποίας ηγούνταν οι ΗΠΑ. Μετά το 2011, την Αραβική Ανοιξη και τα παρεπόμενά της, αυτά αναδείχθηκαν στα πλέον σημαντικά γεγονότα στη Μέση Ανατολή. Για να κρατήσω το βιβλίο σχετικό και να έχει νόημα στους αναγνώστες αφού κυκλοφόρησε, αναδιαμόρφωσα την εισαγωγή και τα συμπεράσματα για να αποτυπώσω τη σημασία της εξέγερσης της Αραβικής Ανοιξης και των αντεπαναστατικών κινημάτων που σάρωσαν την περιοχή μετά το 2011. Πλέον, το βιβλίο έχει μια τελείως διαφορετική αρχή και κατάληξη συγκριτικά με την πρώτη έκδοση. Οντας πάντοτε αισιόδοξος, ελπίζω σε μια ανατροπή που θα μου επιτρέψει να δώσω στο μέλλον μία ακόμα έκδοση με πιο ευτυχές τέλος.

– Η αίσθηση των περισσοτέρων στη Δύση είναι πως ο αραβικός κόσμος είναι ένα χάος – όχι μόνον πολιτικά αλλά και πολιτισμικά.

– Ο αραβικός κόσμος ήταν πάντοτε μια ετερόκλητη πολιτισμική ζώνη. Από το Μαρόκο ώς την Αίγυπτο, από την Εύφορη Ημισέληνο ώς την αραβική χερσόνησο, οι αραβικές διάλεκτοι, τα αρχιτεκτονικά σχήματα, η κουζίνα, η κυρίαρχη σχολή του ισλαμικού νόμου και η θρησκευτική πρακτική, όλα ποικίλλουν και αυτό ίσχυε μέσα στους αιώνες. Ωστόσο, έως τον 19ο αιώνα, τα όρια ανάμεσα στις αραβικές κουλτούρες ήταν ακόμα πιο ρευστά απ’ ό,τι είναι σήμερα. Η μεγαλύτερη αλλαγή στον αραβικό κόσμο τους τελευταίους αιώνες ήταν ο κατακερματισμός της αραβικής χερσονήσου, της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής σε διαφορετικά έθνη-κράτη, το κάθε ένα με συγκεκριμένα σύνορα. Εκεί όπου αραβικές περιοχές αποτελούσαν τμήματα ευρύτερων αυτοκρατοριών με χαλαρή ροή αγαθών και ανθρώπων από τη μία στην άλλη, μέσα στον 19ο και στον 20ό αιώνα οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορικές δυνάμεις επέβαλαν όρια που έμελλε να αποβούν ανθεκτικές πραγματικότητες μέσα στον 21ο αιώνα.

Αυτό επέφερε νέες, δύσκολες καταστάσεις με διαχωρισμούς κρατών όπως τον Λίβανο από τη Συρία ή το Μαρόκο από την Αλγερία, καθώς και σε διακρατικές συγκρούσεις σε μια περιοχή που κάποιες άλλες εποχές απλώς θα ήταν αδιανόητες.

Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης-2

Σουνίτες Αραβες του Ιράκ διαδηλώνουν στη δυτική Βαγδάτη το 2006.

– Τελικώς, υπάρχει μια σταθερά που να διέπει τη σχέση Δυτικών και Αράβων μέσα στον χρόνο; Ή είναι κάτι που αναδιαμορφώνεται διαρκώς;

– Οι σχέσεις ανάμεσα στη Δύση και στους Αραβες χαρακτηρίζονταν πάντοτε από μια ανισορροπία δυνάμεων. Οταν εμφανίστηκαν οι Αραβες στη Μεσόγειο κατά τις ισλαμικές κατακτήσεις του 7ου αιώνα, ήταν φόβος και τρόμος, λογίζονταν ως ξένοι κατακτητές. Κατέλαβαν τελικώς τη δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα, όταν μια νέα μουσουλμανική δύναμη, που αναδύθηκε στην ανατολική Μεσόγειο, σάρωσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, θέτοντας έτσι τις χριστιανικές περιοχές της Ανατολής κάτω από οθωμανικό μουσουλμανικό ζυγό. Από τον 16ο ώς τον 18ο αιώνα, οι Αραβες έβλεπαν την Ευρώπη ως μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – δηλαδή, ως κομμάτι του ισχυρού παίκτη του μεσογειακού κόσμου. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Αραβες θεωρούσαν εαυτούς κυρίαρχη δύναμη της Μεσογείου και κοιτούσαν αφ’ υψηλού τα ευρωπαϊκά κράτη και τη χριστιανική τους πίστη. Αυτό άλλαξε μονάχα όταν οι Ευρωπαίοι άρχισαν να επιβάλουν διά της βίας τη δική τους ισχύ στις αραβικές και στις οθωμανικές περιοχές. Η επιβολή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας τον 19ο και τον 20ό αιώνα έγινε αποδεκτή από τους αραβικούς λαούς ως κάτι εξόχως ταπεινωτικό. Οι Αραβες ζουν με αυτή την αίσθηση της ταπείνωσης από τότε.

Στις αρχές του 21ου αιώνα, αυτή η αίσθηση κατωτερότητας και υποταγής απέναντι στην ισχύ της Δύσης κορυφώθηκε και χρειάστηκε να θέσουν νέες προτεραιότητες σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή. Η άνοδος της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας και οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, προκάλεσαν έναν πόλεμο από τις ΗΠΑ κυρίως, όπου στόχος ήταν οι Αραβες και οι μουσουλμάνοι ως η μεγαλύτερη απειλή στις αξίες και στην ασφάλεια των ανθρώπων της Δύσης. Ωστόσο, κατ’ αναλογία, κάθε δράση που ανέλαβαν οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους από το 2001 και μετά, επιβεβαίωσε στους Αραβες ότι η μεγαλύτερη απειλή στις δικές τους αξίες, στην ασφάλεια και στον τρόπο ζωής τους, προερχόταν ακριβώς από τη Δύση.

Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης-3

Παλαιστίνιοι μαχητές το 1948, όταν μάχονταν τις εβραϊκές δυνάμεις. Δεν ήταν όμως καλά προετοιμασμένοι και ο οπλισμός τους ήταν περιορισμένος.

– Πιστεύετε ότι ακόμα και σήμερα, στη Δύση ο αραβικός κόσμος αντιμετωπίζεται ως κάτι εξωτικό;

– Σαφέστατα η Δύση βλέπει τον αραβικό κόσμο ως μια εξωτική περιοχή. Αυτό συνδέεται με δυτικές απόψεις γύρω από το Ισλάμ, με την ένδυση, με τους τρούλους και τους μιναρέδες. Στη φαντασία του μέσου Δυτικού, ο αραβικός κόσμος ορίζεται από την έρημο, την όαση και τους Βεδουίνους με τις καμήλες. Μολονότι η Μέση Ανατολή μετατρέπεται σε μια περιοχή με μποτιλιαρίσματα και ουρανοξύστες, αυτά τα εξωτικά στερεότυπα αντέχουν ακόμα. Για τις προηγούμενες γενιές, η ταινία «Ο Λόρενς της Αραβίας» του Ντέιβιντ Λιν αποδίδει την εξωτική πεμπτουσία του αραβικού κόσμου έτσι όπως την αντιλαμβανόταν το κοινό της Δύσης. Σήμερα, ο αραβικός κόσμος έχει μπει στην καθημερινότητά μας μέσω της ειδησεογραφίας των τόσων πολέμων που μαίνονται σε μεγάλα τμήματα της περιοχής, ερημώνοντάς την – στη Λιβύη, στη Συρία, στο Ιράκ, στην Υεμένη. Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι πολλοί Αραβες συνεχίζουν να φορούν παραδοσιακές ενδυμασίες που τους ξεχωρίζει από τους άλλους ασιατικούς και τους αφρικανικούς λαούς τροφοδοτεί αέναα το δυτικό φαντασιακό και την πίστη ότι ο αραβικός κόσμος ήταν, και παραμένει, κάτι εξωτικό.

Η ιστορική σχέση τους με την ευρωπαϊκή Αναγέννηση

– Στη Δύση υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι στον Μεσαίωνα οι Αραβες ήταν πολύ πιο «φωτισμένοι» απ’ ό,τι σήμερα.

– Οι Αραβες διανοούμενοι καιρό τώρα ισχυρίζονται ότι η αραβική παιδεία και οι επιστήμες έδωσαν τη σκυτάλη στην ευρωπαϊκή Αναγέννηση. Η μεγάλη μεταφραστική συλλογική εργασία στο Χαλιφάτο των Αββασιδών, που είχαν ως έδρα τους τη Βαγδάτη, κατά τον 11ο αιώνα, συντήρησε τα μεγάλα έργα της αρχαίας Ελλάδας – ειδικά στην επιστήμη, στα μαθηματικά, στην ιατρική. Οι Ευρωπαίοι μελετητές αργότερα μετέφρασαν τους Αραβες κλασικούς, τον Αβικένα (Ιμπν Σινά) και τον Αβερρόη (Ιμπν Ρουσντ) και τον Μαϊμονίδη (Μουσά μπιν Μαϊμούν) στα λατινικά, φέρνοντας έτσι την κλασική ελληνική σοφία στα ευρωπαϊκά γράμματα και αποτέλεσαν τη βάση της πνευματικής και τεχνολογικής προόδου της Αναγέννησης και όλων των πνευματικών επαναστάσεων που ακολούθησαν στους νεότερους χρόνους.

Κατά τον 19ο αιώνα, μεγάλοι Αραβες μελετητές δικαιολόγησαν την απορρόφηση ευρωπαϊκών ιδεών με βάση τον ισχυρισμό ότι η ευρωπαϊκή πρωτοπορία είχε θεμελιωθεί πάνω στις επιστήμες των Αράβων. Ηταν λες και η Ευρώπη έδινε πίσω το χρέος που όφειλε στους Αραβες μοιραζόμενη τη νέα τεχνολογία του 19ου αιώνα. Σήμερα, πολλοί στη Δύση θα έλεγαν πως το Ισλάμ έχει κρατήσει πίσω τον αραβικό κόσμο, όμως αξίζει τον κόπο να θυμίσουμε ότι οι Αραβες διανοούμενοι του Μεσαίωνα ήταν θρησκευτικοί στοχαστές οι ίδιοι, ενώ οι αναθεωρητές του 19ου αιώνα που αναζητούσαν δυτικές ιδέες και τεχνολογία –ο Τζαμάλ αλ-Ντιν αλ Αφγκανί, ο Μουχάμαντ Αμπντούχ και ο Ρασίντ Ριντά– ήταν επίσης μελετητές του Ισλάμ και είχαν τις έδρες τους σε αρχαία κέντρα ισλαμικής παιδείας όπως το πανεπιστήμιο Αζχάρ στο Κάιρο.

Οι Αραβες ζουν με αίσθημα ταπείνωσης-4

Υποστηρικτές της Χαμάς διαδηλώνουν στη μνήμη του δολοφονημένου σεΐχη Αχμέντ Γιασίν στη Ναμπλούς της Δυτικής Οχθης, το 2005.

– Τελικώς, ποιοι στ’ αλήθεια είναι οι Αραβες;

– Εγραψα το βιβλίο «Οι Αραβες» χωρίς ποτέ να θέσω το ερώτημα «Ποιοι είναι οι Αραβες;». Εμοιαζε αυτονόητο, σα να ρωτούσα «Ποιοι είναι οι Ελληνες;» ή «Ποιοι είναι οι Κινέζοι;». Κι όμως δεν είναι αυτονόητη η απάντηση. Από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, μου θέτουν συνέχεια αυτή την ερώτηση, ξανά και ξανά. Και έχω προσπαθήσει να σκεφτώ ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν την αραβική ταυτότητα τόσο σαφή στο δικό μου υποσυνείδητο. Οπως είπα και προηγουμένως, ο αραβικός κόσμος είναι πολιτισμικά ένα ετερόκλητο σύνολο και καθώς κάποιος ταξιδεύει από το Μαρόκο στην Υεμένη συναντά πολλούς διαφορετικούς αραβικούς λαούς.

Ωστόσο, αυτοί οι διαφορετικοί λαοί μοιράζονται πολιτισμικά και ιστορικά χαρακτηριστικά τα οποία, κατά τον 20ό αιώνα, οδήγησαν στην άνοδο μιας διαδεδομένης, δημοφιλούς πολιτικής ιδεολογίας που είναι ο αραβικός εθνικισμός. Είναι όλα μέλη ενός διεθνούς σώματος γνωστού ως Αραβικός Σύνδεσμος.

Το πιο σημαντικό ενωτικό στοιχείο του αραβικού κόσμου είναι η αραβική γλώσσα. Αραβες είναι οι λαοί που μιλούν αραβικά. Πέρα από αυτό, οι Αραβες μοιράζονται μεταξύ τους μια κοινή ιστορική εμπειρία μέσα από την ανάδυση του Ισλάμ και τις πρώιμες ισλαμικές κατακτήσεις χάρη στις οποίες οι Αραβες επεκτάθηκαν πέρα από την αραβική χερσόνησο στη λεκάνη της Μεσογείου. Αραβες όλων των πίστεων –μουσουλμάνοι, χριστιανοί, Εβραίοι, ζωροάστρες, ακόμα και ανιμιστές– μοιράζονται την ιστορία αυτών των ισλαμικών κατακτήσεων και τη γλώσσα σε όλη τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική. Και οι Αραβες είναι μια εθνότητα που διαφέρει από άλλες εθνοτικές ομάδες της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής, όπως είναι οι Τούρκοι, οι Πέρσες, οι Κούρδοι και οι Αμαζίγκχ (ή Βέρβεροι).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή