Μια χώρα που βρίσκεται σε μια δύσκολη γειτονιά, με μάλλον αρνητική παράδοση στη διαχείριση κρίσεων, αντιμέτωπη με δημογραφική κρίση, επαχθείς οικονομικές υποχρεώσεις, χρονίζουσες αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού, αδύναμο εκπαιδευτικό σύστημα και σειρά από στρεβλές νοοτροπίες δεν έχει καλές πιθανότητες ευημερίας ή ακόμη και επιβίωσης εάν δεν κάνει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές στις απαιτήσεις της εποχής. Μία από αυτές είναι να διαθέτει ένα σύστημα στρατηγικού σχεδιασμού και ετοιμασίας ενός οδικού χάρτη για την επίτευξη των στόχων και έναν αποτελεσματικό μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων κάθε μορφής.
Η πολυπλοκότητα των σύγχρονων προκλήσεων εθνικής ασφαλείας, η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφόρων τομέων του διεθνούς συστήματος και η ανάγκη ουσιαστικής συμμετοχής στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην περιοχή μας με ενεργή παρουσία σε Ε.Ε., ΝΑΤΟ και διάφορα επίσημα και ανεπίσημα διεθνή fora περιπλέκουν σημαντικά και, εντέλει, δυσχεραίνουν το έργο των εμπλεκόμενων εθνικών φορέων. Επιπλέον, η Ελλάδα περιβάλλεται από ένα τόξο αστάθειας σε μια «δύσκολη» περιοχή, όπου ενδημούν οι διμερείς διαφορές ή και ανοιχτές συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, ενώ χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ρευστότητας και αστάθειας. Ο εθνικός μηχανισμός εξωτερικής πολιτικής και εθνικής ασφάλειας καλείται, λοιπόν, να διαχειριστεί αποτελεσματικά σύνθετες προκλήσεις, σε μια περίοδο περιορισμένων πόρων και (μακροχρόνιων) θεσμικών παθογενειών.
Η θεματική ατζέντα των κρίσεων του μέλλοντος αφορά ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα πιθανών προβλημάτων που μπορεί να προέρχονται από πολιτική, οικονομική, κοινωνική –ακόμα και περιβαλλοντική– αστάθεια στο εγγύς της Ελλάδας περιβάλλον, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας. Ο κατάλογος των δυνητικών προκλήσεων και απειλών ασφαλείας είναι μακρύς και λίαν καταθλιπτικός (η απαρίθμηση δεν γίνεται υποχρεωτικά με σειρά σοβαρότητας της απειλής): «Συμβατικής φύσης» εξωτερικές απειλές, ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές, κλιματική αλλαγή, εσωτερική και διεθνής τρομοκρατία, οργανωμένο έγκλημα, πανδημίες, εμπορικοί πόλεμοι, φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, ενεργειακή ασφάλεια, τρωτότητα κρίσιμων υποδομών, οικονομικές ανισότητες και κοινωνικοί αποκλεισμοί, βίαιη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων και κοινωνικών ομάδων που πλήττονται από τις τεχνολογικές και ευρύτερες γεωοικονομικές εξελίξεις, ασφάλεια μεταφορών, ασφάλεια και βασικά δικαιώματα του εκτός συνόρων ελληνισμού και ορθόδοξης θρησκευτικής παρουσίας κ.ά.
Αν και όλες οι αναφερθείσες προκλήσεις και απειλές προκαλούν διαφόρων βαθμών ανησυχίες, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον ανατολικό μας γείτονα. Οι τουρκικές φιλοδοξίες για ανάδειξη σε περιφερειακή δύναμη στην Κεντρική Ασία και στη Μέση Ανατολή (και ηγέτιδα του «σουνιτικού κόσμου») πιθανόν να μη μας απασχολούσαν ιδιαίτερα, αν η τουρκική εξωτερική πολιτική στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (και ιδιαίτερα σε ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα τα ελληνικά συμφέροντα, όπως η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών) δεν χαρακτηριζόταν από σουρεαλιστική ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, λογική μηδενικού αθροίσματος και έντονη επιθετικότητα, με αποτέλεσμα η Τουρκία να έχει μετατραπεί σε παράγοντα αστάθειας σε μια περιοχή ζωτικής σημασίας για την ελληνική ασφάλεια. Ως αποτέλεσμα αυτών, μεγάλο μέρος της δραστηριότητας του ελληνικού μηχανισμού εθνικής ασφαλείας επικεντρώνεται στις προσπάθειες εξισορρόπησης της τουρκικής απειλής.
Η αποτελεσματική διαχείριση των πιθανών προκλήσεων και απειλών για την εθνική ασφάλεια της χώρας απαιτεί α) εθνική συναίνεση (οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης σε κρίσιμα εθνικά θέματα είναι εξαιρετικά σημαντικοί) και β) αποτελεσματική συνεργασία των συναρμόδιων υπουργείων και των υπαγομένων σε αυτά υπηρεσιών και φορέων: Υπουργεία Εξωτερικών, Εθνικής Αμυνας και Προστασίας του Πολίτη, αλλά και Εθνικής Οικονομίας, Ενέργειας, Εσωτερικών, Παιδείας κ.λπ. Βασικός στόχος της δημιουργίας της θέσης του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας στον πρωθυπουργό είναι η προετοιμασία για μετεξέλιξη σε ένα Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), με βασική αποστολή τον συντονισμό των ανωτέρω υπουργείων και φορέων σε θέματα στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων. Προωθώντας τη βέλτιστη χρήση της «εργαλειοθήκης» εθνικών συντελεστών ισχύος, διευκολύνοντας συνεργασίες και συνέργειες, το ΣΕΑ στοχεύει στην αποτελεσματικότερη επικοινωνία και συνεργασία των εμπλεκομένων υπηρεσιών και στη μεγιστοποίηση των οφελών για την εθνική ασφάλεια της χώρας. Υπό το πρίσμα των παραπάνω, το ΣΕΑ φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος.
Ιδιαίτερα όσον αφορά τη διαχείριση κρίσεων, η ταχύτητα των εξελίξεων και η ανάγκη για άμεση αντίδραση σε περιπτώσεις κρίσεων καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη και αποτελεσματική λειτουργία ενός κεντρικού –και ευέλικτου– μηχανισμού, με άμεση πρόσβαση σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς τόσο σε επίπεδο χειριστών, όσο και σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας και με βασικές αποστολές τον έγκαιρο εντοπισμό μιας κρίσης, την επεξεργασία σεναρίων δράσης/αντίδρασης και τον αποτελεσματικό συντονισμό των εμπλεκομένων υπηρεσιών.
Βασική δραστηριότητα του ΣΕΑ θα αποτελέσει η ετοιμασία, σε συνεργασία με άλλους εμπλεκόμενους φορείς, μιας στρατηγικής εθνικής ασφαλείας, κεντρικά συστατικά στοιχεία της οποίας θα αποτελέσουν η πολιτική εθνικής άμυνας (υπουργείο Εθνικής Αμυνας), η στρατηγική εσωτερικής ασφαλείας (υπουργείο Προστασίας του Πολίτη) και οι γενικές κατευθύνσεις εξωτερικής πολιτικής (υπουργείο Εξωτερικών). Στο πλαίσιο αυτό, προτεραιότητες θα αποτελέσουν ο καθορισμός των ζωτικών εθνικών συμφερόντων, η αξιολόγηση και ιεράρχηση απειλών, η εκτίμηση τρωτότητας της χώρας και η αναζήτηση πειστικών απαντήσεων στις διάφορες προκλήσεις, καθώς και τρόπων αύξησης της ανθεκτικότητας (resilience), ενώ κεντρικός στόχος θα είναι η αξιοποίηση στον βέλτιστο βαθμό κάθε συντελεστή εθνικής ισχύος. Επιπλέον, σε εποχές ευρύτατων και ταχύτατων αλλαγών, τεχνολογικής, πολιτικής, οικονομικής ή άλλης φύσης, είναι εξαιρετικά χρήσιμη η περιοδική επανεξέταση βασικών ζητημάτων, παραδοχών και πολιτικών έτσι ώστε είτε να επαληθεύεται η συνεχιζόμενη εγκυρότητά τους είτε να διαπιστώνεται η ανάγκη αλλαγής, και σε αυτή τη διαδικασία φιλοδοξεί να συνεισφέρει το ΣΕΑ.
Στους βασικούς στόχους περιλαμβάνονται ακόμη η διαρκής ενημέρωση πολιτικών κομμάτων και, φυσικά, του Κοινοβουλίου και η συμμετοχή, στο μέτρο του δυνατού, σε ένα δημόσιο διάλογο για κρίσιμα ζητήματα που άπτονται της εθνικής ασφάλειας της χώρας. Επιπλέον, το ΣΕΑ θα αποτελέσει έναν εξωστρεφή θεσμό, που θα προσπαθήσει να μεγεθύνει το περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές ίχνος της χώρας. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας θα πρέπει να παραμείνει ένας μικρός και ευέλικτος θεσμός, η χρησιμότητα του οποίου συναρτάται από την υψηλής ποιότητας στελέχωσή του, τον state of the art τεχνολογικό εξοπλισμό και την αποτελεσματική συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς στον χώρο της εθνικής ασφάλειας.
Ελπίδα μας είναι ότι το ΣΕΑ θα αποτελέσει ένα εκ των βασικών θεσμικών εργαλείων για την προστασία των συμφερόντων και της ασφάλειας της χώρας από πολύμορφες απειλές, έτσι ώστε να παραμείνει η Ελλάδα δημοκρατική χώρα, με κράτος δικαίου, πολιτική, οικονομική και κοινωνική σταθερότητα, καθώς και ένας παράγοντας σταθερότητας και πάροχος ασφαλείας στους κόλπους μιας ισχυρής, ενοποιημένης Ευρώπης.
* Ο κ. Αλέξανδρος Διακόπουλος είναι σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας και ο κ. Θάνος Ντόκος αναπληρωτής σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας.