ΡΟΜΠΕΡΤ ΒΑΝ ΓΚΟΥΛΙΚ
Φόνοι στον δρόμο του μεταξιού.
Μια κινεζική αστυνομική ιστορία
μτφρ. Χριστιάννα Σαμαρά, εκδ. Μίνωας, 2019
Τις κινεζικές αστυνομικές ιστορίες του Ολλανδού διπλωμάτη και συγγραφέα Ρόμπερτ βαν Γκούλικ (1910-1967) τις γνώρισε το ελληνικό αναγνωστικό κοινό από τις εκδόσεις Θεμέλιο, όταν αυτές εξέδωσαν την πρώτη ιστορία του, το μακρινό 1989, με τίτλο «Σκελετός στην καμπάνα», ενώ το 1991 κυκλοφόρησε το «Δολοφόνοι και χρυσάφι», τίτλος που παραπέμπει και στην ιστορία που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μίνωας, με τον τίτλο «Φόνοι στον δρόμο του μεταξιού».
Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία, αξίζει να ανατρέξει κανείς στην ιστορία του είδους στην Κίνα και κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Μάο (1949-1977), το αστυνομικό είδος ήταν απαγορευμένο και θεωρούνταν προϊόν του καπιταλισμού, αν και αργότερα, όσοι συγγραφείς ασχολήθηκαν με αυτό, τοποθετούσαν τις ιστορίες τους στην εν λόγω περίοδο, καθώς και στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ιδιαιτέρως στο 1989 και στα γεγονότα που συνέβησαν στην πλατεία Τιενανμέν. Οι συγγραφείς που καταπιάνονται με αυτή την εποχή εξέδιδαν και συνεχίζουν να εκδίδουν τα έργα τους στα αγγλικά, αφού διαμένουν στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ενδιαφέρον έχει, εξάλλου, η ιδιαίτερη περίπτωση του Cheng Xiaoqing (1893-1976), που έγραψε αστυνομικές ιστορίες με ήρωα τον Huo Sang, ο οποίος θεωρείται ο Σέρλοκ Χολμς της Απω Ανατολής. Γνωστό έργο του, μάλιστα, είναι «Ο Σέρλοκ στη Σαγκάη». Αλλωστε, είχε διαφανεί ήδη από την πρώτη στιγμή, όταν μεταφράστηκε στα κινεζικά, το 1896, το έργο του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, ότι οι αναγνώστες γοητεύονταν από τον δυτικό τρόπο γραφής.
Στους «Φόνους στον δρόμο του μεταξιού», η ιστορία ή καλύτερα οι ιστορίες διαδραματίζονται το έτος 663 μ.Χ., όταν ο Δικαστής Τι διορίζεται επίτροπος στην περιφέρεια του Πενγκ-λάι, για να εξιχνιάσει τη δολοφονία του προκατόχου του. Η υπόθεση περιπλέκεται όταν εξαφανίζεται ο προϊστάμενος των υπαλλήλων του δικαστηρίου, αλλά και η σύζυγος ενός πλοιοκτήτη. Μια ιερόδουλη μεταφέρει ένα αινιγματικό μήνυμα, το οποίο της είχε εμπιστευθεί ο δολοφονημένος επίτροπος, στον Δικαστή Τι, ενώ οι υποψίες για λαθρεμπόριο όπλων από την Κίνα προς την Κορέα αποδεικνύονται αβάσιμες. Κάτι άλλο πιο περίπλοκο συμβαίνει, που χρειάζεται να εξιχνιαστεί και γι’ αυτόν τον σκοπό οι τρόποι που θα χρησιμοποιηθούν από τον δαιμόνιο ντετέκτιβ αποδεικνύονται αποτελεσματικοί, καθώς στηρίζονται στην παρατηρητικότητά του και στον σύνθετο συνδυασμό στοιχείων.
Ο Δικαστής Τι, που είναι ιστορικό πρόσωπο και υπήρξε επιτυχημένος ντετέκτιβ και ανώτερος αξιωματούχος της δυναστείας Τανγκ (618-907 μ.Χ.), διαλευκαίνει τρεις ή περισσότερες, συχνά, εγκληματικές ενέργειες ταυτοχρόνως, χαρακτηριστικό που διατηρεί στην ιστορία του ο συγγραφέας. Μάλιστα, στο υστερόγραφό του, υποστηρίζει ότι αυτό το στοιχείο, αλλά και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ερευνητής για να εξιχνιάσει το μυστήριο, καθιστούν την κινεζική αστυνομική μυθιστοριογραφία πιο ρεαλιστική από τη δυτική. Φαίνεται, όμως, ότι κάποια στοιχεία ανάμεσα στο δυτικό και στο ανατολικό είδος είναι κοινά, όπως η προτίμηση στα δηλητήρια, αλλά και στις ανατροπές και στο σασπένς.
Διπλωμάτης στο Τόκιο
Η γνωριμία του συγγραφέα με το αστυνομικό μυθιστόρημα της Κίνας του 18ου αιώνα έγινε στις αρχές της δεκαετίας το 1950, όταν υπηρετούσε ως διπλωμάτης στο Τόκιο, όπου μετέφρασε από τα κινεζικά ένα μυθιστόρημα του 18ου αιώνα. Ο βασικός χαρακτήρας του έργου αυτού στηριζόταν στην προσωπικότητα του Δικαστή Τι και έτσι, χάρη σε αυτή τη μετάφραση, το ενδιαφέρον του στράφηκε ολοκληρωτικά προς την κινεζική αστυνομική μυθοπλασία. Πολλά περιστατικά, εξάλλου, στο έργο «Φόνοι στον δρόμο του μεταξιού» προέρχονται από τις πρωτότυπες κινεζικές ιστορίες του δικαστή, οι οποίες εντάσσονται με δεξιοτεχνία και πρωτοτυπία σε αυτό.
Η γραφή του Ρόμπερτ βαν Γκούλικ είναι απλή και κομψή, μιας και ακολουθεί την κινεζική τεχνοτροπία και ζωντανεύει ολόκληρη την εποχή του κινεζικού μεσαίωνα, αναπαριστώντας τις κοινωνικές σχέσεις, την οργάνωση της κινεζικής κοινωνίας, το κινεζικό δίκαιο, το αρχαίο κινεζικό σύστημα, που λειτουργούσε άκρως ικανοποιητικά. Ο Ρόμπερτ βαν Γκούλικ υιοθέτησε τη συνήθεια των συγγραφέων της Δυναστείας των Μινγκ, οι οποίοι περιγράφουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων του 16ου αιώνα, αν και το σκηνικό των ιστοριών τοποθετείται πολλούς αιώνες νωρίτερα.
Οταν περιγράφεται το θρησκευτικό τελετουργικό στο βουδιστικό μοναστήρι, όλα φαίνονται οικεία σε εμάς, καθώς το προσκύνημα στους αγίους, όπως και ο αγιασμός, είναι στοιχεία και της ορθόδοξης, κυρίως, χριστιανικής παράδοσης. Εντυπωσιακή είναι και η σκηνή στην οποία παρουσιάζεται ο κλίβανος αποτέφρωσης των νεκρών σε ναό.
Οι έντεκα εικόνες που σχεδιάστηκαν, σύμφωνα με την κινεζική τεχνοτροπία, από τον Ρόμπερτ βαν Γκούλικ, κοσμούν και εμπλουτίζουν το βιβλίο.