«Εχω την εντύπωση ότι δίδεται έμφαση μόνον στην αναδιοργάνωση της Πολιτικής Προστασίας με σχεδόν αποκλειστική εστίαση στην καταστολή», τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής Γιόχαν Γκέοργκ Γκόλνταμερ, επικεφαλής του Διεθνούς Παρατηρητηρίου για τις πυρκαγιές στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και της ανεξάρτητης επιτροπής που κλήθηκε μετά την τραγωδία στο Μάτι από την τότε κυβέρνηση να αναλύσει τα αίτια των δασικών πυρκαγιών και να προτείνει μέτρα για την καταπολέμησή τους. Μιλήσαμε με τον καθηγητή Γκόλνταμερ ενώ οι πυρκαγιές στην Αυστραλία βρίσκονταν σε ύφεση και αφού είχε δοθεί σε διαβούλευση το σχέδιο για τη νέα δομή Πολιτικής Προστασίας στην Ελλάδα.
– Βρίσκεται το ν/σ για την Πολιτική Προστασία στην κατεύθυνση την οποία είχατε προτείνει;
– Δεδομένου ότι το σχέδιο νόμου είναι στα ελληνικά, μου έχει σταλεί ένα περίγραμμά του στα αγγλικά και συζήτησα τις κατευθύνσεις του με τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής. Εχω την εντύπωση ότι δίδεται έμφαση μόνον στην αναδιοργάνωση της Πολιτικής Προστασίας με σχεδόν αποκλειστική εστίαση στην καταστολή. Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιεσδήποτε σε βάθος προβλέψεις για κοινές και συντονισμένες διατομεακές προσεγγίσεις στον σχεδιασμό της πρόληψης των πυρκαγιών και στη δημόσια ενημέρωση και ευαισθητοποίηση. Οι κρίσιμες παράμετροι του φαινομένου, όπως η διαχείριση του δάσους, τα μέτρα πρόληψης, η αποκατάσταση των καμένων περιοχών, η γεωργία και η κτηνοτροφία, η περιφερειακή και αστική ανάπτυξη, η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών δεν προβλέπονται στο σχέδιο νόμου.
– Ακολούθησαν οι ελληνικές αρχές τις συστάσεις σας;
– Το πόρισμα της ανεξάρτητης επιτροπής παρουσιάστηκε σε όλα τα πολιτικά κόμματα, καθώς η προσπάθειά μας από την αρχή προοριζόταν να είναι διακομματική και χωρίς αποκλεισμούς. Η κύρια ιδέα της πρότασής μας ήταν η ίδρυση μιας ανεξάρτητης υπηρεσίας – του Οργανισμού Διαχείρισης Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου (ΟΔΙΠΥ). Ο οργανισμός αυτός θα λειτουργούσε επιτελικά και συνεργατικά με τους άλλους αρμόδιους φορείς έχοντας ρόλο συμβουλευτικό, συντονιστικό και επιτελικό σε θέματα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη χώρα και την αποστολή να σχεδιάζει και να παρακολουθεί το επιχειρησιακό έργο της διαχείρισης των πυρκαγιών.
Χωρίς έναν τέτοιο μηχανισμό δεν θα είναι δυνατό να επιτευχθεί ούτε η συνεχής και ουσιαστική προσπάθεια για την πρόληψη ούτε το απαραίτητο κλίμα και πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς.
Πριν από τις εκλογές του καλοκαιριού επιτεύχθηκε ένα ορόσημο του πορίσματος – η υπογραφή της κοινής υπουργικής απόφασης τον Μάιο του 2019, η οποία ρυθμίζει τη συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ της Δασικής Υπηρεσίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας σχετικά με την πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών.
Η νέα κυβέρνηση επικεντρώνει τις προσπάθειές της στην ενίσχυση των δομών της Πολιτικής Προστασίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Η επιτροπή μου δεν μπόρεσε να εντοπίσει μέτρα ή ανακοινώσεις που να δείχνουν αλλαγές προς την κατεύθυνση των προτάσεών μας για μια ολιστική και ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση των πυρκαγιών.
Εν τω μεταξύ, η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει ότι η προσέγγιση που προτείνουμε για την Ελλάδα πρέπει να εφαρμοστεί σε άλλα μέρη του κόσμου. Το 2018 η κυβέρνηση της Πορτογαλίας ίδρυσε τον Οργανισμό Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Πυρκαγιών, ο οποίος έχει ένα έργο παρόμοιο με τον προτεινόμενο ΟΔΙΠΥ. Τον Νοέμβριο του 2019, η 7η Διεθνής Διάσκεψη για τις Δασικές Πυρκαγιές, η οποία διεξήχθη στο Campo Grande της Βραζιλίας και παρακολουθήθηκε από ειδικούς σε θέματα πυρκαγιών από όλο τον κόσμο, δημοσίευσε το «Ανακοινωθέν του Campo Grande: Δημιουργία βιώσιμων και ανθεκτικών στις πυρκαγιές τοπίων και κοινωνιών». Αυτό το ανακοινωθέν κινείται σε πλαίσιο σχεδόν ταυτόσημο με εκείνο των προτάσεών που παρουσιάσαμε στην έκθεσή μας. Και την προηγούμενη εβδομάδα, ο εκπρόσωπος της επιτροπής μας και εγώ συμμετείχαμε σε μια συνάντηση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Οι συμμετέχοντες αντιπρόσωποι συμφώνησαν ότι η μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς μέσω της πρόληψης πρέπει να λάβει μεγαλύτερη προτεραιότητα από τις προσπάθειες καταστολής και κατάσβεσής τους.
Η Αυστραλία
Αφορμή της επαφής μας στάθηκαν οι τεράστιες δασικές πυρκαγιές της Αυστραλίας, τα δάση της οποίας πάντα καίγονταν. «Τα φυσικά τοπία της Αυστραλίας», λέει ο καθηγητής Γκόλνταμερ, «με τους διάφορους τύπους δασών, θάμνων και λιβαδιών, έχουν εξελιχθεί από κοινoύ με τις πυρκαγιές. Οι ιθαγενείς Αβορίγινες χρησιμοποιούσαν τη φωτιά από χιλιάδες χρόνια πριν, για να διατηρήσουν τη βλάστηση ανοικτή και κατάλληλη για το κυνήγι τους που τους έδινε τροφή. Κάτω από ήπιες ξηρές καιρικές συνθήκες, οι καμένες περιοχές γρήγορα επανακάμπτουν με νέα βλάστηση από χόρτα και θάμνους, που αποτελούσαν τροφή για τα άγρια είδη πανίδας. Κατά συνέπεια, ο κίνδυνος πυρκαγιών ήταν χαμηλός, επειδή η βιομάζα και η καύσιμη ύλη είχαν ήδη καταναλωθεί και μειωθεί από τις πρώιμες πυρκαγιές που έβαζαν οι Αβορίγινες. Αυτού του τύπου τα οικοσυστήματα προσαρμόζονται σε αυτές τις μέτριας έντασης και συχνές πυρκαγιές και πολλά είδη φυτών αναβλασταίνουν και αναπαράγονται γρήγορα ύστερα από πυρκαγιές. Σήμερα όλες αυτές οι παλαιές πρακτικές έχουν εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό. Παρόμοια με τα τοπία της Νότιας Ευρώπης, όπου έχει εγκαταλειφθεί η εντατική γεωργία και η παραδοσιακή κτηνοτροφία, οι πυρκαγιές τώρα βρίσκουν μεγαλύτερες ποσότητες καύσιμης ύλης και έτσι γίνονται όλο και πιο έντονες και σφοδρές σε σύγκριση με εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια πριν. Και γίνονται όλο και πιο δύσκολες και συχνά είναι αδύνατον να ελεγχθούν από τους δασοπυροσβεστικούς οργανισμούς».
– Τι είναι αυτό που τροφοδοτεί τις δασικές πυρκαγιές σήμερα; Εχει διευρυνθεί η αντιπυρική περίοδος;
– Εκτός από τις αλλαγές στη χρήση γης και στη χρήση της φωτιάς ως παραδοσιακή διαχειριστική πρακτική σε πολλά μέρη του κόσμου, η αλλαγή του κλίματος έχει επιδεινώσει τώρα την κατάσταση. Βιώνουμε πιο σοβαρές και εκτεταμένες ξηρασίες, που συχνά συνδέονται με υψηλές περιόδους καύσωνα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επιμηκύνεται η αντιπυρική περίοδος. Στην Καλιφόρνια, για παράδειγμα, οι πυρκαγιές συνέβαιναν συνήθως μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου. Λόγω όμως των μεταβαλλόμενων καιρικών συνθηκών, η έναρξη των πυρκαγιών γίνεται νωρίτερα και τελειώνει αργότερα μέσα στον χρόνο. Το 2019 οι πυρκαγιές στην Αυστραλία άρχισαν επίσης πολύ νωρίτερα από ό,τι συνήθως – τον Σεπτέμβριο σε σύγκριση με τον Νοέμβριο των προηγούμενων ετών. Και στην Κεντρική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, παρατηρούμε μια παρόμοια τάση. Αυτό σημαίνει ότι η διαχείριση των πυρκαγιών, τα μέτρα δηλαδή για την πρόληψη και καταστολή τους, οφείλουν να λαμβάνονται σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Κοινός στόλος από την Ε.Ε.
Ο καθηγητής Γκόλνταμερ και οι Ελληνες μέλη της επιτροπής για τη διερεύνηση των αιτίων των δασικών πυρκαγιών έχουν συχνά επικρίνει τη «στρατιωτικοποίηση» των μέσων για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Σημαίνει αυτό ότι απορρίπτουν την ιδέα ενός κοινού ευρωπαϊκού αεροπορικού στόλου για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών; «Ολες οι πυρκαγιές ελέγχονται και κατασβένονται στο έδαφος και απαιτούν έναν καλά εκπαιδευμένο και συντονισμένο δασοπυροσβεστικό μηχανισμό που να γνωρίζει τις τοπικές συνθήκες της κάθε περιοχής. Ωστόσο, εξαιρετικά υψηλής έντασης πυρκαγιές μπορεί να απαιτούν υποστήριξη από εναέρια μέσα δασοπυρόσβεσης. Είναι λογικό λοιπόν να δημιουργηθεί ένας κοινός εναέριος στόλος για την υποστήριξη χωρών ανάλογα με τις ανάγκες και όχι το κάθε κράτος-μέλος να αναπτύσσει τον δικό του εναέριο στόλο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, αναπτύσσει νέα σχέδια για την ανταλλαγή εναέριων πόρων και μέσων σε τρεις περιοχές – στη Νότια, Κεντρική και Ανατολική και Βόρεια Ευρώπη. Η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα του κοινού εναέριου στόλου δασοπυρόσβεσης θα εξαρτηθούν από την ανάπτυξη και αποδοχή κοινών επιχειρησιακών κανόνων και πρωτοκόλλων. Η διαλειτουργικότητα μεταξύ των εναέριων και των επίγειων δυνάμεων καταστολής και, κυρίως, των δικαιοδοσιών και των συνόρων των κρατών-μελών της Ε.Ε. και των όμορων χωρών τους πρέπει να έχουν την υψηλότερη προτεραιότητα για την επιτυχή λειτουργία αυτής της προσπάθειας. Ακόμη όμως δεν έχουμε φθάσει σε αυτό το σημείο και χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια.