Η επικύρωση της συμφωνίας εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε., κατά τη χθεσινή συνεδρίαση του Ευρωκοινοβουλίου, ολοκληρώνει και τυπικά μια διαδικασία που συνιστά πλήγμα ισχυρότατο στο ευρωπαϊκό ιδεολόγημα. Κάποιοι χαιρέκακα ταυτίζουν την απόφαση εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. με τη μοίρα του σαιξπηρικού Κοριολανού, που εξορισθείς από τη Ρώμη ανέκραξε υπερηφάνως ότι «υπάρχει ένας άλλος κόσμος εκεί έξω», για να επιστρέψει ευτελισθείς και ηττημένος.
Κάποιοι άλλοι καταγγέλλουν ότι οι υποστηρικτές της εξόδου προέβαλαν συνθήματα παραπλανητικά και ανυπόστατα. Αλλά το «ψεύδος» είναι στοιχείο εγγενές εις την πολιτική και το επιζητεί ο λαός, διότι αποτελεί σύντομη έξοδο ονειρική, πριν επανέλθει μετά τις εκλογές εις την προτέρα στυγνή πραγματικότητα. Πίσω όμως από τα «τεχνάσματα», η εκστρατεία εξόδου από την Ε.Ε. εξέφραζε το βασικό χαρακτηριστικό της αγγλικής ιδιοσυστασίας, που δεν είναι άλλο από την απόρριψη κάθε μορφής ξένης συλλογικής κυριαρχίας.
Περίπου δύο αιώνες διήρκεσε ο αγώνας για την κατίσχυση του «εθιμικού δικαίου» έναντι του «θεϊκού δικαίου» που επέβαλε ο Πάπας. Εως ότου ο Ερρίκος Η΄ έλυσε οριστικώς το θέμα όταν απεφάνθη ότι οι βασιλείς της Αγγλίας παλαιόθεν ουδέποτε αναγνώρισαν άλλον ανώτερό τους εκτός από τον Θεό.
Στην παρούσα φάση, η μάχη αφορούσε την κατίσχυση του «εθιμικού δικαίου του βασιλείου» έναντι του «κοινοτικού» και την ανάκτηση της κυριαρχίας από το Κοινοβούλιο. Ηταν μια σύγκρουση σαφώς υποδεέστερη εν σχέσει με εκείνη του Ερρίκου Η΄, διότι η εξουσία του Πάπα, ακόμη και μετά την επανάσταση του Λούθηρου, ήταν τεράστια εν συγκρίσει με του σημερινού κατεστημένου της Ευρώπης.
Ολα αυτά ηχούν και είναι πολύ «εγγλέζικα» και «υπονομευτικά» της «βρετανικής ταυτότητος». Εξ ου και αναμοχλεύεται ο κίνδυνος «αποσχίσεως» της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά όμως κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί εάν δεν υπάρχει ενθάρρυνση από την Ε.Ε. Και δεν θα υπάρξει, διότι θα είναι αιτία πολέμου –με διάφορα μέσα και όχι στρατιωτικά– και θα επηρεάσει άμεσα και την ενότητα της Ισπανίας.
Εξοδος, βεβαίως από την Ε.Ε. δεν σημαίνει απομόνωση της Βρετανίας, αλλά ούτε απρόσκοπτη πορεία στο μέλλον. Η βρετανική κυβέρνηση θα ενισχύσει τους δεσμούς με την Κοινοπολιτεία. Οι Ευρωπαίοι ανησυχούν μήπως το Η.Β. μετατραπεί σε Σιγκαπούρη σε απόσταση αναπνοής από την Ε.Ε. Τα εθνικιστικά κόμματα της Ευρώπης θα λάβουν νέα ώθηση. Αδηλο το μέλλον όλων, αλλά επιτέλους ενδιαφέρον.