Παιδικές αναμνήσεις ζωντανεύουν μαζί με τις ιστορίες από το παρελθόν, αλλά και το μέλλον της πόλης, το οποίο φτιάχνουν ενδιαφέροντες άνθρωποι.
Την πρώτη φορά που οδήγησα στην Ιόνια Οδό, στα τέλη του 2017, δάκρυσα – όσοι κατάγονται από την Ήπειρο ίσως με καταλάβουν. Τέρμα το Αγρίνιο, που τα καλοκαίρια έβραζε από τη ζέστη, τέρμα τα μποτιλιαρίσματα της Αμφιλοχίας, τέρμα και οι στροφές του Μενιδίου. Ο δρόμος που κάποτε φάνταζε δημιούργημα επιστημονικής φαντασίας ήταν πια πραγματικότητα και με οδηγούσε ξεκούραστα, πιο γρήγορα και με ασφάλεια στη γενέτειρα της μητέρας μου. Στα Γιάννενα είχα περάσει όλες τις διακοπές των παιδικών μου χρόνων, με παππούδες και συγγενείς, αλλά λίγο τα γνώριζα ως ενήλικη. Είχα συνηθίσει να τα βλέπω μόνο μέσα από τα μάτια των άλλων, και πάντα αποσπασματικά, χωρίς την περιέργεια και τον ενθουσιασμό του ξένου επισκέπτη, που σαγηνεύεται από τους θρύλους για τον Αλή Πασά, τη Βασιλική και την κυρα-Φροσύνη, από τα στενά του Κάστρου και από τη λίμνη.
Επιστρέφοντας στην πόλη, με την ιδιότητα του ταξιδιωτικού συντάκτη αυτή τη φορά, θέλησα να τη δω με καινούργια μάτια (όπως θα έλεγε και ο Προυστ), αν και γνώριζα εκ των προτέρων ότι θα δυσκολευόμουν να πρωτοτυπήσω στις εξορμήσεις μου. Τα Γιάννενα είναι η ιστορία και οι παραδόσεις τους, οπότε πώς να αποφύγεις μνημεία, μουσεία και παλιές γειτονιές; Επιχείρησα λοιπόν να ξεχωρίσω τα σημεία και τους ανθρώπους που με τον τρόπο τους προάγουν ή ομορφαίνουν τούτο τον τόπο, έναν τόπο που μόλις τώρα αρχίζει να βγαίνει από τη γεωγραφική του απομόνωση και να γίνεται πιο εξωστρεφής.
Η μαγεία της λίμνης
Το Νησί της Παμβώτιδας και τα Γιάννενα από τους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
«Γαλαζοπράσινη και βαθιά, δίπλα στη μικρή πόλη, απλώνεται η λίμνη». Έτσι ξεκινούσε το 1953 ο Γιαννιώτης συγγραφέας Δημήτρης Χατζής το διάσημο βιβλίο διηγημάτων του «Το τέλος της μικρής μας πόλης», κάνοντας σαφή την άρρηκτη σχέση μεταξύ λίμνης και Ιωαννίνων. Πράγματι, τα Γιάννενα δεν θα ήταν αυτά που είναι χωρίς τη γοητευτική Παμβώτιδα, της οποίας ωστόσο τα νερά έχουν πάψει προ πολλού να είναι γαλαζοπράσινα – ή βαθιά. Για χρόνια υπήρξε χωματερή για επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τεράστιες ποσότητες μπάζων να έχουν κατακαθίσει στον βυθό της. Πλέον ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000, αλλά έχει δρόμο ακόμα να διανύσει μέχρι να αποκατασταθεί το φυσικό της περιβάλλον. Τη μέρα που φτάνω στην πόλη, στα νερά της επιπλέουν σκουπίδια μαζί με καλάμια, σπασμένα σε χίλια κομμάτια από τον αέρα των προηγούμενων ημερών. Βλέπω όμως και κύκνους, και σκουφοβουτηχτάρια, και το όρος Μιτσικέλι, κατακόκκινο από τον απογευματινό ήλιο, να καθρεφτίζεται σε αυτά. Έχει μια ιδιαίτερη μαγεία η Παμβώτιδα, και θα το διαπιστώσετε περπατώντας στον ατμοσφαιρικό και γαλήνιο παραλίμνιο πεζόδρομο. Αν σας αρέσει το ποδήλατο, υπάρχει ειδικός ποδηλατόδρομος, ενώ μπορείτε να κλείσετε και ποδηλατάδα με την εταιρεία Bikewise Travel (bikewisetravel.gr) του Λευτέρη και της Χαράς, οι οποίοι διοργανώνουν εκδρομές με ποδήλατα στη λίμνη και στα γύρω χωριά. Σε κάποιο σημείο της διαδρομής, η Χαρά μάλιστα θα σας περιμένει για πικνίκ με τοπικές νοστιμιές και προϊόντα. Αν πάλι σας ενδιαφέρει να μάθετε τα πάντα γύρω από τον ευαίσθητο αυτό υγρότοπο και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αξίζει να επισκεφθείτε το Κέντρο Πληροφόρησης του Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας (lakepamvotis.gr), που βρίσκεται στο Νησί.
Αργυροτεχνίας εγκώμιον
Περίτεχνα δείγματα δουλειάς Ηπειρωτών τεχνιτών στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, στο Κάστρο. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν το Κάστρο με τα λιθόστρωτα σοκάκια του γραφικό. Εγώ πάλι δυσκολεύομαι να βρω γοητεία σε σπίτια ετοιμόρροπα ή ανακαινισμένα, με κακόγουστα κουφώματα, και στα αυτοκίνητα των ντόπιων, παρκαρισμένα ατάκτως δεξιά και αριστερά. Για μένα στο Κάστρο δίνουν χρώμα μονάχα οι δύο ακροπόλεις του με τα υπέροχα τζαμιά τους και ιδιαίτερα η νοτιοανατολική ή Ιτς Καλέ (σ.σ. Εσωτερικό Φρούριο), όπου ο Αλή Πασάς είχε το ανάκτορό του (καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1870). Εκεί βρίσκεται και ένα από τα σύγχρονα κοσμήματα της πόλης, το Μουσείο Αργυροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (piop.gr), που πραγματεύεται την τέχνη της αργυροχοΐας κατά την προβιομηχανική περίοδο και την ιστορία της στην περιοχή της Ηπείρου από τον 15ο αιώνα και έπειτα. Η μόνιμη έκθεσή του στεγάζεται στον υποδειγματικά ανακαινισμένο δυτικό προμαχώνα, ο οποίος σε υποδέχεται με τον ήχο του σφυριού κάποιου τεχνίτη που φιλοτεχνεί ένα αργυρό αντικείμενο στο εργαστήριό του. Κατά την περιήγησή σας στους χώρους της έκθεσης, ποικίλα εποπτικά μέσα θα σας βοηθήσουν να γνωρίσετε τις βασικές παραδοσιακές τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων, ενώ στο δεύτερο επίπεδο θα έχετε την ευκαιρία να δείτε από κοντά χαρακτηριστικά δείγματα της δουλειάς Ηπειρωτών τεχνιτών. Αυτά εκτίθενται σε ειδικά μελετημένες προθήκες, που κρέμονται από την οροφή και φωτίζονται από κάτω με τρόπο που κάνει τα εκθέματα να μοιάζουν ότι ίπτανται στο κενό. Φεύγοντας, κάντε μια στάση στο πωλητήριο του μουσείου και στο συμπαθητικό του καφέ.
Στις εβραϊκές συνοικίες
Οι Εβραίοι κατοίκησαν κυρίως εντός του Κάστρου, γύρω από την (παλιά) συναγωγή, που σώζεται μέχρι σήμερα και λειτουργεί κατά βάση ως μουσείο. Αποτελεί τη μεγαλύτερη και αρχαιότερη ρωμανιώτικη συναγωγή σε όλα τα Βαλκάνια και σίγουρα αξίζει μια επίσκεψη (κατόπιν συνεννόησης, στα τηλ. 6932-767788, 6977-405744). Αξίζει όμως να βγείτε και εκτός Κάστρου, για να περιπλανηθείτε στην παλιά συνοικία Κουρμανιό (απέναντι από την Κεντρική Πύλη), όπου κατοικούσαν οι πιο εύποροι Εβραίοι, και να θαυμάσετε μερικά χαρακτηριστικά δείγματα κατοικιών τους. Στην όμορφη οδό Σούτσου θα συναντήσετε και το αξιόλογο Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή (τηλ. 26510-36517), που εκτός από περιοδικές εκθέσεις φιλοξενεί και μια πλούσια βιβλιοθήκη, για όσους θέλουν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους πάνω στην ιστορία της πόλης και την εβραϊκή κοινότητα.
Ιστορίες από την παλιά αγορά
Ανακαλύπτοντας τις λαϊκές γειτονιές του Ιστορικού Κέντρου. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
Το 1869, η αγορά των Ιωαννίνων πυρπολήθηκε από τον διοικητή της πόλης Ρασήμ Πασά, προκειμένου η περιοχή να ρυμοτομηθεί. Έναν χρόνο αργότερα, στη θέση της ανεγέρθηκε η νέα αγορά στη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, με τις στοές της επί της κεντρικής (σημερινής) οδού Ανεξαρτησίας, όπου είχαν τα μαγαζάκια τους πολλοί Εβραίοι, και τα δίπατα κτίριά της, που στον όροφο φιλοξενούσαν την κατοικία και στο ισόγειο το μαγαζί. Μετά από περίπου έναν αιώνα ακμής, η αγορά σήμερα παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης, απαξιωμένη από την πλειονότητα των ντόπιων, που πλέον ψωνίζουν δυτικότερα, γύρω από την οδό Τρικούπη. Τα περισσότερα μαγαζιά έχουν κλείσει και ιδίως το μεσημέρι, οπότε η ανάπαυλα τηρείται ευλαβικά και τα ελάχιστα εναπομείναντα μαγαζάκια της περιοχής κλείνουν και αυτά, σε πιάνει θλίψη. Η περιοχή ξαναζωντανεύει αργά το απόγευμα προς το βράδυ, όταν τα δεκάδες καφέ, μπαρ και μεζεδοπωλεία που στεγάζονται στα στενάκια και στις στοές «πιάνουν δουλειά» και πλημμυρίζουν από ντόπιους. Αξίζει, πάντως, μια βόλτα στην περιοχή και το πρωί, για μια γεύση τού πώς ήταν κάποτε η πόλη και –γιατί όχι– για να πιάσετε κουβέντα με τους παλιούς και τους νέους μαγαζάτορες, που αγαπούν την περιοχή και πολύ θα ήθελαν να τη δουν να ακμάζει εκ νέου. Μεταξύ αυτών και η Ράνια Πιτένη με τον σύζυγό της Βαγγέλη Γκόγκο, που αναβιώνουν την τέχνη του παππού της Αριστοτέλη, τη μαχαιροποιία, κατασκευάζοντας εκτός από μαχαίρια (τόσο άριστα φτιαγμένα, που μπορούν να σταθούν μέχρι και σε εστιατόριο πεντάστερου ξενοδοχείου) και άλλα χειροποίητα κοπτικά εργαλεία, όπως ψαλίδια αιγοπροβάτων. Στο υπέροχα ανακαινισμένο κατάστημά τους Τέλης (Ζάππα 1, telisgiannena.gr) θα βρείτε δεκάδες αντικείμενα για σας και για δώρο.
Η Μονή Φιλανθρωπινών
Η τοιχογραφία των επτά σοφών στη Μονή Φιλανθρωπινών αποδίδεται στους αδελφούς Γεώργιο και Φράγκο Κονταρή, αγιογράφους του 16ου αιώνα. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
Στο Νησί (nisi-ioanninon.gr), που κατοικείται εδώ και αιώνες και διατηρεί ακόμα τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, βρίσκεται η τρίτη μεγαλύτερη μοναστική κοινότητα στην Ελλάδα (μετά το Άγιον Όρος και τα Μετέωρα), με επτά μονές. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε τη σημαντικότερη εξ αυτών, τη Μονή Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών, που ιδρύθηκε το 1292 από την ομώνυμη βυζαντινή οικογένεια. Οι τοιχογραφίες της, που φιλοτεχνήθηκαν στο καθολικό της τον 16ο αιώνα, σώζονται μέχρι σήμερα και αποτελούν το πιο αξιόλογο σύνολο μεταβυζαντινών τοιχογραφιών της Ηπείρου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, λόγω θεματολογίας, η τοιχογραφία αριστερά της εισόδου με τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
Μια συλλογή για τον Αλή Πασά
Άλλη μία επισκέψιμη μονή του Νησιού είναι αυτή του Αγίου Παντελεήμονος, την οποία ο Αλή Πασάς είχε μετατρέψει σε εξοχική κατοικία και όπου τελικά δολοφονήθηκε το 1822 από τους στρατιώτες του Χουρσίτ Πασά, που του είχαν στήσει παγίδα. Εκεί λειτουργεί από το 2012 το Μουσείο Αλή Πασά και Επαναστατικής Περιόδου (museumalipasha.gr), ένα από τα ωραιότερα μουσεία της πόλης των Ιωαννίνων, το οποίο έφτιαξε και συνεχίζει να επιμελείται με πολλή αγάπη και μεράκι ο συλλέκτης Φώτης Ραπακούσης. Τα εκθέματα του μουσείου είναι ως επί το πλείστον ηπειρώτικα κειμήλια που σχετίζονται με τον Αλή Πασά, αλλά και τη δράση των Ελλήνων για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, τα οποία ο Ραπακούσης είχε θέσει ως στόχο ζωής ήδη από το 1980 να περισυλλέξει, να διασώσει και να «επαναπατρίσει», όπως λέει χαρακτηριστικά, προκειμένου να μπορέσει κάποια στιγμή να τα εκθέσει σε ένα μουσείο.
Σύγχρονη τέχνη στο Ελληνικό
«Μάθημα στην τάξη» του Θεόδωρου Παπαγιάννη. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
Μισή ώρα από τα Γιάννενα, με κατεύθυνση προς Τζουμέρκα, βρίσκεται το Ελληνικό Ιωαννίνων, πατρίδα του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη, ο οποίος θέλησε να φέρει ξανά ζωή σε έναν τόπο που ένιωθε ότι αργοπέθαινε. Το κατάφερε δημιουργώντας εντός του Δημοτικού Σχολείου όπου έμαθε τα πρώτα του γράμματα (και που τώρα έχει μόνο έξι μαθητές) το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» (theodoros-papagiannis.gr). Σε αυτό δώρισε γλυπτά του με θέμα την Ήπειρο και την ιστορία της. Συγκεκριμένα, τους ευεργέτες και τους ξενιτεμένους της, τους μάστορες και τους βοσκούς της, τους ανθρώπους του μόχθου, αλλά και του πνεύματος, τις μάνες και τους δασκάλους της. Ιδιαίτερα συγκινητική η κατάλευκη, ονειρική τάξη με τον δάσκαλο, αλλά και τα τοτεμικά «Φαντάσματα», που φιλοτέχνησε από τα αποκαΐδια του καμένου Πολυτεχνείου στην Αθήνα (μετά τα γεγονότα του 1994), αποτίνοντας φόρο τιμής στους Ηπειρώτες ευεργέτες που το έχτισαν. Εξίσου συγκινητικά τα συμπόσια γλυπτικής που ο Παπαγιάννης διοργανώνει κάθε καλοκαίρι, προσκαλώντας γλύπτες να δουλέψουν τα έργα τους στο προαύλιο του σχολείου, παρουσία των περαστικών, βάζοντας έτσι την τέχνη στη ζωή των πολιτών. Όλα τα έργα κατόπιν εκτίθενται κατά μήκος του κεντρικού δρόμου που διασχίζει το χωριό, την «Ιερά Οδό» όπως την αποκαλεί, και ο οποίος καταλήγει στην Ιερά Μονή Τσούκας.
Η θέα από την Ιερά Μονή Τσούκας
Τα βουνά των Τζουμέρκων όπως φαίνονται από την Ιερά Μονή Τσούκας. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
Αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου, η μονή ιδρύθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, το 1190 και απέκτησε τη σημερινή της μορφή το 1779. Έχαιρε μεγάλου σεβασμού ακόμα και από τον ίδιο τον Αλή Πασά και υπήρξε τόσο σημαντική ως προσκύνημα, που πολλοί την αποκαλούν «Παναγιά της Τήνου της Ηπείρου». Σήμερα λειτουργεί για ιδιωτικές λειτουργίες, παρακλήσεις και τάματα, τα οποία οι πιστοί κάνουν παραδοσιακά με τη λεγόμενη «ζώστρα» (σχοινί πολλών μέτρων που βουτιέται σε κερί) με την οποία ζώνουν, κυριολεκτικά, την εκκλησία. Στην πίσω πλευρά της μονής έχει διαμορφωθεί ειδικό μπαλκόνι, από το οποίο θα απολαύσετε τη μαγευτική θέα προς τα Τζουμέρκα και τη χαράδρα του Αράχθου.
• Ευχαριστούμε τη Μητρόπολη Ιωαννίνων που μας παραχώρησε την άδεια για τη φωτογράφιση των μονών.
• Τα Γιάννενα απέχουν από την Αθήνα περίπου 400 χλμ. μέσω της Ιόνιας Οδού, τα οποία καλύπτονται το πολύ σε 4 ώρες. Το κόστος για διόδια και βενζίνη υπολογίζεται στα 180 ευρώ με την επιστροφή. Από τη Θεσσαλονίκη απέχουν περίπου 260 χλμ. μέσω της Εγνατίας Οδού, τα οποία καλύπτονται σε περίπου 2½ ώρες και το κόστος υπολογίζεται στα 70 ευρώ με την επιστροφή.
ΔΙΑΜΟΝΗ
• Το Lake Spirit Boutique Hotel & Spa (Χατζή Πελλερέν 3Α, τηλ. 26510-25250, lakespirit.gr, από 85 ευρώ με πρωινό) βρίσκεται 250 μέτρα από την κεντρική πλατεία και διαθέτει 10 δωμάτια με σύγχρονες ανέσεις, εστιατόριο-μπιστρό, συνεδριακή αίθουσα 50 ατόμων, μικρό γυμναστήριο και αίθουσα ευεξίας με σάουνα, τζακούζι και θεραπείες μασάζ, ενώ προσφέρει και δωρεάν θέση στάθμευσης στο στεγασμένο πάρκινγκ της πλατείας. Το Hotel Antique (Νεοπτολέμου 8, τηλ. 26510-39999, hotelantique.gr, από 99 ευρώ με πρωινό) βρίσκεται στο Ιστορικό Κέντρο και στεγάζεται σε ανακαινισμένο νεοκλασικό του 1850. Διαθέτει 12 άνετα δωμάτια, κάποια εκ των οποίων βλέπουν σε μια όμορφη εσωτερική αυλή. Το Hotel Du Lac Congress Center & Spa (Κ. Παπούλια και Ίκκου, τηλ. 26510-59100, hoteldulac.gr, από 115 ευρώ με πρωινό), που προσφέρεται για συνέδρια και εκδηλώσεις, βρίσκεται 1 χλμ. από το κέντρο της πόλης, δίπλα στη λίμνη, και διαθέτει 168 δωμάτια, spa, συνεδριακό κέντρο, εστιατόριο, μπαρ και πάρκινγκ.
ΦΑΓΗΤΟ – ΠΟΤΟ
Το Κόφι Microroastery έχει γίνει το νέο αγαπημένο στέκι στην πόλη. (Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ)
• Στο ξεχασμένο από τον χρόνο Select (Κεντρική Πλατεία 2) του 1965, για την μπουγάτσα της κυρίας Βασιλικής (μπορείτε να παραγγείλετε μισή και μισή). Στο Κόφι Microroastery (Στρατηγού Κατσιμήτρου 4) για –μεταξύ άλλων– specialty καφέ φίλτρου από την Κένυα, που παρασκευάζεται με χειρουργική επιμέλεια μπροστά στα μάτια σας. Στον παιχνιδιάρικο και παραμυθένιο Σαλίγκαρο (Ανεξαρτησίας 70-72, Στοά Αλιέως) για καφέ, ζεστή σοκολάτα, χειροποίητα λικέρ και γλυκά. Στο μποέμικο καφέ-μπαρ Σκάλα (Εθνικής Αντιστάσεως 50), στην ιστορική ομώνυμη συνοικία πλάι στο Κάστρο. Στη φιλόξενη Μετσοβίτικη Φωλιά (Αβέρωφ 101) για τίμιο, πεντανόστιμο μετσοβίτικο κοντοσούβλι. Στη δημοφιλή Πρεσβεία (Κ. Καραμανλή 17) για εκλεπτυσμένα και γευστικά πιάτα. Στο Σούζη Τρως (Γιοσέφ Ελιγιά 13) για καλό κρέας. Στην καντίνα Foo Foo (στο παραλίμνιο Δημοτικό Πάρκινγκ δίπλα στα παλιά σφαγεία) για ανεπανάληπτα μπέργκερ και σούπα ημέρας (κάντε τηλεφωνική παραγγελία στο τηλ. 6980-562890, γιατί η αναμονή είναι μεγάλη). Στο μπαρ Route 66 (Ανεξαρτησίας 49, Στοά Λιάμπεη) για ποιοτικά ποτά και καλή (ροκ κυρίως) μουσική. Μη φύγετε χωρίς τα περίφημα λουκούμια του Βελογιάννη (Ανεξαρτησίας 133), με την ασύγκριτη βελούδινη σύστασή τους, και τα μετσοβίτικα τυριά του Μπούμπα στο Παραδοσιακό Παντοπωλείο (Αβέρωφ 75) –μετσοβόνε και ριγανάτο, μεταξύ άλλων– όλα δικής τους παραγωγής, που τα πουλούν και σε μικρές συσκευασίες, κατάλληλες για δώρο.