Τις μεγάλες απειλές συνοδεύουν μεγάλα ψεύδη. Οταν ενσκήπτει μια συμφορά μοιάζει να συγκινεί η διόγκωση του κακού στα όρια του φρικώδους, να τέρπει η μετάλλαξη του κινδύνου σε κακοδαιμονία συντριπτική, να έλκει η μετατροπή του φόβου σε παραλυτικό δέος.
Πλήθος ψευδών ειδήσεων διαδίδονται –και αναπαράγονται γεωμετρικά– σχετικά με τον κορωνοϊό. Οπως διαβεβαιώνουν τα ελληνικά hoaxes, Κινέζος γιατρός δεν άφησε λόγω κορωνοϊού την τελευταία του πνοή μπροστά τα έντρομα μάτια ασθενών και νοσηλευτών σε νοσοκομείο της Γουχάν (το βίντεο προβλήθηκε σε ελληνικό κεντρικό δελτίο ειδήσεων).
Κατέρρευσε σε νοσοκομείο άλλης κινεζικής πόλης, μετά τον άγριο ξυλοδαρμό που υπέστη από συγγενείς ασθενούς. Δεν γέμισαν πτώματα οι δρόμοι της Κίνας – η φωτογραφία στο Διαδίκτυο είναι του 2014 από περφόρμανς στη Φρανκφούρτη. Δεν εξέπνευσε πάνω σε σκαλοπάτια στη Σρι Λάνκα άνδρας προσβεβλημένος από τον κορωνοϊό (βίντεο), λιποθύμησε από υπερκόπωση. Δεν θωρακίζεσαι απέναντι στη λοίμωξη αν καταπίνεις ποσότητες ζεστού νερού κι αν αποστειρώνεις με σεσουάρ χέρια και πρόσωπο… Φαντασιοπληξίες, χάριν διασκέδασης; Οχι μόνο, αλλά και σκόπιμοι συσκοτισμοί, δόλιες αλλοιώσεις, νοθείες, με κίνητρα ιδεολογικά, ρατσιστικά: Π.χ., δεν κρύβουν το ήδη έτοιμο εμβόλιο του ιού. Δεν έχουν πεθάνει 112.000 άνθρωποι στην Κίνα. Δεν κήρυξε η κυβέρνηση της Αυστραλίας απαγορευμένες ζώνες τις κινεζικές συνοικίες.
Η Ιστορία βρίθει από περιόδους κοινωνικοπολιτικού πρωτογονισμού, βαρβαρότητες, ανθρωποσφαγές, ολοκαυτώματα, απερίγραπτης αγριότητας εκτελέσεις πραγματικών ή φανταστικών εχθρών, όμως ο ανθρώπινους νους αρέσκεται να προσθέτει πάνω στη βδελυρότητα επιπλέον φρικωδία, να δημιουργεί σκιάχτρα που εκφεύγουν από τα όρια του υποφερτού. Την άνοιξη του 1917, όταν οι ματωμένοι αριθμοί του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου συνέτριβαν και ο εφιάλτης της άκρας ανάγκης, του ξεριζωμού, του πόνου παρέλυε την Ευρώπη, οι Times και η Daily Mail του Λονδίνου δημοσίευσαν την είδηση ότι οι Γερμανοί, λόγω του βρετανικού ναυτικού αποκλεισμού και της επακόλουθης έλλειψης λίπους στη χώρα, εκχύλιζαν, σε εργοστάσια «Kadaver» (Kadaververwertungsanstalt, μονάδες επεξεργασίας ζωικών αποβλήτων), γλυκερίνη από τα πτώματα δικών τους στρατιωτών αλλά και του εχθρού, προκειμένου να παρασκευάσουν μαργαρίνη και σαπούνι, και χρησιμοποιούσαν ό,τι απέμενε από τις σορούς των πεσόντων για να παράγουν οστεάλευρα για τα γουρούνια. Εξαιτίας των εν λόγω μακάβριων μυθοπλασιών, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αμφισβητήθηκαν έντονα, στην αρχή, οι αναφορές στις πραγματικές πλέον ναζιστικές θηριωδίες.
Στις ιστορίες των ψευδών ειδήσεων πρωτοστατούν παραδείγματα, χαρακτηριστικά της κοινής δίψας για αποτροπιαστικές ιστορίες και μυθιστορηματικά παράδοξα. Σε ένα από τα ενημερωτικά δελτία που εκδόθηκαν το 1654 στην Καταλωνία αποκαλυπτόταν η ύπαρξη ενός επικίνδυνου τέρατος με «πόδια κατσίκας, ανθρώπινο σώμα, επτά χέρια και επτά κεφάλια». Το 1835, η εφημερίδα Νew York Sun δημοσίευσε, με βάση τις υποτιθέμενες παρατηρήσεις ενός επιφανούς αστρονόμου που είχε εγκαταστήσει τηλεσκόπιο στη Νότια Αφρική, σκηνές από τη ζωή στο φεγγάρι: ανθρώπους-νυχτερίδες να πετούν στον σεληνιακό ουρανό, κριάρια με μπλε τρίχωμα να τρέφονται με εξωτικούς καρπούς, ναούς από ζαφείρι να υψώνονται πάνω από πυκνή βλάστηση… (ο αστρονόμος διενεργούσε πράγματι παρατηρήσεις, όμως τότε απαιτούνταν μήνες προκειμένου μια επιστολή να φτάσει στον παραλήπτη· στο μεταξύ η Sun αύξησε την κυκλοφορία της και εδραίωσε τη θέση της στο Τύπο της εποχής). Οι εκδότες τότε υποστήριξαν, όπως κάνουν σήμερα οι κολοσσοί του
Διαδικτύου, ότι εκείνοι ήταν μέσο μετάδοσης ειδήσεων, χωρίς ευθύνη για την ακρίβεια του περιεχομένου τους. Οι καιροί άλλαξαν, η ανάγκη για αξιοπιστία επέβαλε κανόνες που εξυγίαναν τα μέσα ενημέρωσης για περίπου δύο αιώνες, όπως έγραφε προ καιρού ο Economist. Στη σημερινή ηλεκτρονική εποχή η μετάδοση ειδήσεων επανασυνδέεται –καταιγιστικά– με τον μύθο και τα fake news γίνονται και πάλι επικερδής επιχείρηση.
Οι κοινωνίες έλκονται από την υπερβολή, ιδίως σε εποχές κρίσης. Η κατανάλωση μυθοπλασιών, της στίλβης ή της λάσπης που υποτίθεται πώς εκτονώνει και ψυχαγωγεί, δεν κάνει καλύτερο τον κόσμο. Αντίθετα, συντηρεί τη σύγχυση, τον φανατισμό, τη διαστροφή. Τον 19ο αιώνα τα fake news εξέπνευσαν όταν η πραγματικότητα διερευνήθηκε σε βάθος και αναδείχθηκε περισσότερο ελκυστική. Σήμερα, οι μηχανισμοί υποστύλωσης της αλήθειας κατέρρευσαν ως αναξιόπιστοι και το ψεύδος στάθμευσε ξανά στη ζωή μας…