JOHN EDGAR WIDEMAN
Γράφοντας για να σώσω μια ζωή.
Ο φάκελος Λούις Τιλ
μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου
εκδ. Πόλις, 2020, σελ. 344
Το 1981, στο Mόμπαϊλ της Aλαμπάμας, ο 19χρονος μαύρος Mάικλ Nτόναλντ απήχθη και δολοφονήθηκε άγρια από την Kου Kλουξ Kλαν. Αυτό θεωρείται πως ήταν το τελευταίο «παραδοσιακό» λιντσάρισμα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ. Παραδόξως, βγήκε κάτι θετικό από αυτό: την ίδια χρονιά, όχι πολύ μακριά, στο Mοντγκόμερι, πρωτεύουσα της Aλαμπάμας, ιδρύθηκε ο μη κυβερνητικός, μη κερδοσκοπικός οργανισμός Southern Poverty Law Center (SPLC) από δύο δικηγόρους, τους Mόρις Nτις και Tζο Λέβιν. Αφορμή είχε σταθεί ο φόνος του Ντόναλντ.
Το SPLC μήνυσε τους Hνωμένους Iππότες της Kλαν για τον φόνο του Ντόναλντ και με τη μήνυση αυτή διαλύθηκε σχεδόν όλη η οργάνωση καθώς υποχρεώθηκε να καταβάλει 65.000 δολάρια ως αποζημίωση, ενώ τα μέλη της υποχρεώθηκαν να υπογράψουν ότι ποτέ ξανά δεν θα σχημάτιζαν κάποια ομάδα.
Οταν το 2006 βρέθηκα στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμας και επισκέφθηκα τα γραφεία του SPLC, ο δημοσιογράφος Μαρκ Πότοκ, διευθυντής του επίσημου περιοδικού του ιδρύματος, μου είπε κάτι απίστευτο: «Η ίδια η μητέρα του Nτόναλντ πήγε να παραλάβει τα 65.000 δολάρια από τα γραφεία της οργάνωσης!». Αμέσως μετά, όμως, πρόσθεσε μελαγχολικά: «Να κάτι που δεν συνέβη με το λιντσάρισμα του Εμετ Τιλ, το 1955».
Αυτή πρέπει να ήταν η πρώτη φορά που άκουγα το όνομα του 14χρονου Εμετ Τιλ, ο οποίος, τον Ιούλιο του 1955, ταξίδεψε από το Σικάγο στο Μισισίπι για να περάσει λίγο χρόνο με τον θείο του και φέρεται να σφύριξε σε μια λευκή γυναίκα.
Αυτό ήταν· ομάδα ντόπιων απήγαγε το αγόρι και το σκότωσε αφού το βασάνισε. Δικαστήριο και ένορκοι αθώωσαν τους δολοφόνους του παιδιού. Οταν η σορός του Τιλ επέστρεψε στο Σικάγο, το πρόσωπό του ήταν ένας άμορφος πολτός. Η μητέρα του δέχθηκε να δημοσιευθούν φωτογραφίες του παραμορφωμένου νεκρού παιδιού της στο περιοδικό Jet για να δει όλη η Αμερική τι είχε συμβεί.
Αυτή τη φωτογραφία είδε το 1955 ο επίσης 14χρονος τότε μαύρος του Πίτσμπουργκ Τζον Εντγκαρ Γουάιντμαν και τον στοίχειωσε διά βίου: θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν αυτός στη θέση του. Ή οποιοδήποτε άλλο μαύρο αγόρι στον αμερικανικό Νότο.
Στο εκπληκτικό «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή», ο αναγνώστης νομίζει πως θα διαβάσει το χρονικό του θανάτου του συνομήλικου τότε με τον συγγραφέα Εμετ. Ωστόσο, ουσιαστικό θέμα του βιβλίου είναι ο πατέρας του Εμετ, ο Λούις Τιλ, η υπόθεση του οποίου αναφέρθηκε στη δίκη για τον φόνο του Εμετ ως περίπου αποδεικτικό στοιχείο για την ενοχή του Εμετ ως… επίδοξου βιαστή: ο στρατιώτης Λούις Τιλ, λοιπόν, στα 23 του το 1944 είχε απαγχονιστεί στην εμπόλεμη Ιταλία, αφού καταδικάστηκε από αμερικανικό στρατοδικείο για τον βιασμό δύο Ιταλίδων και τον φόνο άλλης μιας γυναίκας.
Ο Γουάιντμαν επιδίδεται σε μια σχολαστική, ψυχοφθόρο έρευνα της υπόθεσης Λούις Τιλ για να εντοπίσει απίστευτες δικονομικές ανακολουθίες, αντιφάσεις, κενά και αστοχίες.
Ομως, προσοχή: δεν επιθυμεί να εξιδανικεύσει τον Λούις Τιλ. Ο τελευταίος δεν ήταν το «καλύτερο παιδί». Πέρα από το ότι κακοποιούσε τη γυναίκα του, και μητέρα του Εμετ, ήταν ανακατεμένος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τα φρικτά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τη νύχτα της 27ης Ιουνίου του 1944 στην Ιταλία. Ομως δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ήταν μεταξύ των ενόχων. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το στρατοδικείο τον καταδίκασε αβασάνιστα μόνο και μόνο επειδή ήταν μαύρος. Είναι αυτό που ο συγγραφέας ορίζει στο βιβλίο του ως «έγκλημα ύπαρξης». Και μόνο που υπήρξε ως μαύρος, ήταν εξ ορισμού ένοχος. Κάπως έτσι, πατέρας και γιος (Λούις και Εμετ), στέκονται στον θάνατό τους κατοπτρικά, ο ένας απέναντι στον άλλο.
Ο δεκατετράχρονος Εμετ Τιλ την εποχή που δολοφονήθηκε άγρια επειδή σφύριξε σε μια λευκή γυναίκα. Το πρόσωπό του παραμορφώθηκε φρικτά από τα βασανιστήρια, προτού τον πυροβολήσουν στο κεφάλι.
Παρά τον έκδηλο, απελπισμένο θυμό που διατρέχει το «Γράφοντας…», το βιβλίο απέχει έτη φωτός από ένα εύκολο, καταγγελτικό αντιρατσιστικό φυλλάδιο. Αντίθετα, πρόκειται για ένα αριστοτεχνικά δεμένο υβριδικό πεζό, σύνθετο, πολυπρισματικό, ο πυρήνας του οποίου αποτελείται από τη δημόσια ιστορία μα και από το βαθύτερο οικογενειακό παρελθόν του συγγραφέα. Ή, αλλιώς, είναι ένα καταιγιστικό non-fiction novel με σελίδες καθηλωτικής «ροής της συνείδησης», όπου η σχέση πατέρων και γιων (αλλά και μανάδων και γιων) μπαίνει στο μικροσκόπιο με έναν τρόπο σπαρακτικό, θρηνητικό, στοχαστικό, εξομολογητικό.
Ειδικά οι τελευταίες σελίδες, όπου ο συγγραφέας επισκέπτεται τον τάφο του Λούις Τιλ στη Βρετάνη, είναι ό,τι καλύτερο έδωσε τα τελευταία χρόνια η αμερικανική πεζογραφία. Το «Γράφοντας…» δεν είναι μόνον ένα συγκλονιστικό «μάθημα αμερικανικής ιστορίας»· είναι λογοτεχνία υψηλή, συγκινητική, σοκαριστική.