Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης

6' 19" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το «Κ» ξεναγήθηκε στο αρχείο της ΧΑΝΘ, όπου φυλάσσονται εντυπωσιακά ντοκουμέντα για την πόλη και τις δράσεις της οργάνωσης, που το 2021 θα συμπληρώσει 100 χρόνια ζωής.

Το φθινόπωρο του 1921, ο Αμερικανός Ιούλιος Έιμος, ο πρώτος γενικός διευθυντής της νεοσύστατης τότε Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων Θεσσαλονίκης (ΧΑΝΘ), συντάσσει με προσοχή την επιστολή του με παραλήπτη την Παγκόσμια  Ένωση των ΧΑΝ στη Γενεύη. Το γράμμα του συνοδεύεται από μια έκθεση απολογισμού και την έκκλησή του για συνέχιση αποστολής βοήθειας, την οποία εκφράζει με έναν στίχο της Αγίας Γραφής: «Ελάτε στη Μακεδονία και βοηθήστε μας».

Σχολαστικός στην τήρηση αρχείου, ο Έιμος θα φυλάξει ένα αντίτυπο της επιστολής και της έκθεσης στο γραφείο του και θα τα βάλει σε ένα λεύκωμα με καφέ δερμάτινο εξώφυλλο, το οποίο θα εμπλουτίσει με φωτογραφίες από τις στιγμές της ΧΑΝΘ. Περίπου εκατό χρόνια μετά και με ξεθωριασμένο πλέον το καφέ του χρώμα, το λεύκωμα αυτό θα ανοίξει μπροστά στα μάτια μου.

Η ΖΩΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης-1

Από αριστερά προς δεξιά: Οι Κωνσταντίνος Πλαστήρας, Ελευθερία Θεοδωρούδη, Κίμων Δημητρίου, Αντώνης Γώδης και Στάθης Αμανατίδης είναι κάποια από τα μέλη της δραστήριας Επιτροπής Ιστορικού Αρχείου. (Φωτογραφία: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ)

Στην αρχή της Τσιμισκή, στην αίθουσα της σημερινής ΧΑΝΘ, ο αρχειονόμος και μέλος της Επιτροπής Αρχείου, Στάθης Αμανατίδης, φορώντας τα λευκά του γάντια, θα το ακουμπήσει με ευλαβική προσοχή πάνω σε ένα τεράστιο ξύλινο τραπέζι. Δίπλα του θα αρχίσει να παρατάσσει το ένα λεύκωμα μετά το άλλο. Καθένα από αυτά κρύβει και ένα ιστορικό διαμάντι: ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη όταν ακόμη ο Λευκός Πύργος περιτριγυριζόταν από χαμηλά κτίσματα, από πρόσφυγες να μαγειρεύουν στο πλακόστρωτο αλλά και από στρατιώτες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου να παίζουν μπέιζμπολ και μπιλιάρδο.

«Εδώ είναι η ζωή της Θεσσαλονίκης», λέει ο κ. Αμανατίδης, εξηγώντας μου ότι μέσα στην τεράστια αυτή βιβλιοθήκη που πιάνει απ’ άκρη σ’ άκρη όλο το δωμάτιο φυλάσσεται ένας αρχειακός πλούτος που κρύβει, εκτός από σπάνιο φωτογραφικό υλικό και αρχεία από τις αρχές του 21ου αιώνα, αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις κτιρίων, έντυπα που εξέδιδαν οι ίδιοι οι νέοι της οργάνωσης, μπομπίνες με κατασκηνωτικές βραδιές από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 αλλά και μητρώα κατασκηνωτών.

Σκεπτόμενη πόσο κρίμα είναι όλος αυτός ο θησαυρός που αντικρίζω να βρίσκεται μακριά από τα μάτια του κόσμου, περίκλειστος σε ξύλινα ράφια και κλειδωμένους ηλεκτρονικούς φακέλους, με αιφνιδιάζει η αποφασιστική φωνή του κ. Αμανατίδη: «Σκοπός μας είναι να ανοίξουμε το αρχείο στον ερευνητή, στον κόσμο της Θεσσαλονίκης, γιατί η ΧΑΝΘ είναι η σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης!».

ΟΤΑΝ ΗΡΘΑΝ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ

Η ιστορία της ΧΑΝΘ ξεκινάει μόλις λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Ο Κωνσταντίνος Πλαστήρας, επικεφαλής της Επιτροπής Αρχείου και διδάκτωρ φιλολογίας, γνωρίζει καλά την ιστορία της οργάνωσης. Όπως περιγράφει, η αμερικανική ΧΑΝ έρχεται το 1918 στη Θεσσαλονίκη, όπου στον Μεγάλο Πόλεμο χτυπούσε η καρδιά του Μακεδονικού Μετώπου, εξυπηρετώντας τους σκοπούς του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον για άνοιγμα της πολιτιστικής διπλωματίας στην ανατολική Μεσόγειο. Φτάνοντας, δημιουργεί τα «σπίτια του στρατιώτη», τα οποία προσφέρουν ψυχαγωγία και άλλες διευκολύνσεις στους στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων. Η αμερικανική ΧΑΝ, όμως, δεν σταματάει εκεί. Με ζήλο, οι πρώτοι Αμερικανοί προσφέρουν τη βοήθειά τους και στην κοινωνία της πόλης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το έργο τους στο προσφυγικό.

«Το πνεύμα των Αμερικανών που έρχονται είναι καθαρά ιεραποστολικό. Είναι ένα κίνημα μισιονάριων που βλέπουν ότι πάνε σε έναν τόπο που προσπαθούν να αναδείξουν», σημειώνει ο κ. Πλαστήρας. Η Θεσσαλονίκη αγκαλιάζει την προσπάθεια αυτή, και έτσι, μόλις τρία χρόνια μετά, το 1921, δημιουργείται το ελληνικό σωματείο. Ως ΧΑΝΘ πλέον, συστήνει στην κοινωνία της πόλης κάθε καινοτομία που εφάρμοσε πρώτη η Αμερική στον τομέα της νεολαίας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων και γίνεται ένας φάρος πρωτοπορίας. Η οργάνωση φέρνει τον αθλητισμό στους «μοντέρνους Έλληνες» και τη γνώση στους «απογόνους του Αριστοτέλη», όπως χαρακτηρίζουν οι Αμερικανοί τους λιλιπούτειους Θεσσαλονικείς σε ένα από τα λευκώματά τους.

Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης-2

Νέοι της εποχής μαθαίνουν δισκοβολία στο γήπεδο της οργάνωσης το 1935.

Η ΧΑΝΘ φέρνει στην πόλη τα άγνωστα μέχρι τότε μπάσκετ και βόλεϊ, μαζί με τετραδιάκια με τους κανονισμούς, και διοργανώνει τα πρώτα πρωταθλήματα καλαθοσφαίρισης. Είναι αυτή που δημιουργεί το πρώτο ανοιχτό γήπεδο μπάσκετ και στίβου στην πόλη, από όπου θα περάσουν αμέτρητοι νέοι της εποχής για να παίξουν και να αθληθούν, το πρώτο ιδιωτικό νυχτερινό γυμνάσιο στις τάξεις του οποίου συνωστίζονται οι εργαζόμενοι νέοι, αλλά και τις κατασκηνώσεις, αρχικά στο Πήλιο και έπειτα στη Χαλκιδική, όπου οι έφηβοι μπορούν να ζήσουν στη φύση, να μάθουν το ομαδικό πνεύμα και να λυθούν στα γέλια διοργανώνοντας τις πρώτες τους θεατρικές βραδιές.

Θέλοντας να τιμήσει την ιστορία αυτή, που συμπληρώνει σύντομα 100 χρόνια, η Επιτροπή Αρχείου, μια ομάδα κυρίως από εθελοντές με αγάπη και γνώση για το αντικείμενο, πήρε την εξής γενναία απόφαση: να εμπλουτίσει το υλικό βρίσκοντας τα χαμένα κομμάτια του αρχείου από την προπολεμική περίοδο και έπειτα να το στεγάσει σε έναν καινούργιο, κατάλληλο για συντήρηση τέτοιων τεκμηρίων, χώρο, καθώς στην αίθουσα που φιλοξενείται τώρα φθείρεται μέρα με τη μέρα. Το νέο κέντρο αρχείου θα είναι επισκέψιμο από πολίτες αλλά και Έλληνες και ξένους ερευνητές.

ΚΥΝΗΓΙ ΘΗΣΑΥΡΩΝ

Η μόνη περίοδος που η οργάνωση αναστέλλει τη δράση της είναι από το 1939 έως το 1945, οπότε πρώτα το κτίριό της καταλαμβάνεται από την ΕΟΝ και έπειτα παραμένει ανενεργή λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες κάποιων Χανθιωτών, μέρος του αρχείου χάνεται το διάστημα αυτό.

Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης-3

Ο Ιούλιος Έιμος

Γνωρίζοντας την πρακτική του Έιμος, τα μέλη σκέφτηκαν πως το υλικό που λείπει από τη Θεσσαλονίκη μπορεί να υπάρχει στις άλλες ΧΑΝ με τις οποίες αλληλογραφούσε τότε η Ελλάδα. Έτσι ξεκίνησε ένα κυνήγι θησαυρού που εκτυλίχθηκε σε Βρετανία, Ελβετία και Αμερική και το οποίο πραγματοποίησε εθελοντικά ο Αντώνης Γώδης, μέλος της Επιτροπής, με σπουδές στην Ιστορία. Πρώτη στάση του κ. Γώδη ήταν η Παγκόσμια Ένωση ΧΑΝ στη Γενεύη. «Όταν πήγα στη Γενεύη και τους ρώτησα αν έχουν υλικό, μου απάντησαν “κάτι έχουμε”. Κατέβηκα στο υπόγειο και βγήκα έπειτα από τέσσερις ημέρες. Ήταν τόσο συγκλονιστικό το υλικό, που πήγαινα από νωρίς το πρωί και έφευγα αργά το απόγευμα. Κάθε κιβώτιο που άνοιγα ήταν συγκλονιστικό: υλικό για την καταστροφή της Σμύρνης, φωτογραφικό υλικό για τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα», λέει ενθουσιασμένος. Τα βήματά του τον οδήγησαν έπειτα στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα στις ΗΠΑ, όπου βρήκε 32 κούτες με αρχειακό υλικό –το οποίο θα έρθει ψηφιοποιημένο στη ΧΑΝΘ με τη συμβολή του Γενικού Πρoξενείου των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη και τη μερική χρηματοδότηση της αμερικανικής οργάνωσης Spirit of America–, και τέλος στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, όπου επίσης βρήκε και φωτογράφισε αρχεία για την Ελλάδα.

Ο αιώνας της Θεσσαλονίκης-4

Εκθέσεις απολογισμού με φωτογραφίες από τις δράσεις της ΧΑΝΘ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Ο ίδιος όμως δεν επαναπαύτηκε. Μετά το τέλος των ταξιδιών του, ενεργοποιήθηκε στις ομάδες του Facebook που ασχολούνται με την ιστορία της πόλης και πριν από σχεδόν έναν μήνα ανακάλυψε έναν Θεσσαλονικιό συλλέκτη που του παρέδωσε το ψηφιακό αντίγραφο του λευκώματος του πρώτου διευθυντή της ΧΑΝ, προτού αυτή γίνει ελληνική, το οποίο είχε βρει και αγοράσει σε ένα παλαιοπωλείο. «Αυτό είναι ένα παράδειγμα του τι υπάρχει ακόμη και τι μπορούμε να ανακαλύψουμε», μου εξηγεί.

Αφοσιωμένη στον στόχο της, η ομάδα προχώρησε ακόμα ένα βήμα. Ξεκίνησε πρόσφατα μια μεγάλη εκστρατεία χρηματοδότησης, για να συγκεντρώσει το απαραίτητο ποσό, ώστε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020 το νεοφερμένο και το ήδη υπάρχον ιστορικό υλικό να μεταφερθεί πλήρως οργανωμένο στη νέα του αίθουσα εντός του διατηρητέου της ΧΑΝΘ. Μέχρι σήμερα έχουν ήδη συγκεντρωθεί 35.000 ευρώ από δωρεές.

Όραμα της Επιτροπής είναι το γενέθλιο έτος της ΧΑΝΘ να καταφέρουν να επισκεφτούν οι απόγονοι των Αμερικανών και των Ελλήνων πρωτεργατών το νέο αρχειακό και ερευνητικό κέντρο, ώστε να δουν το έργο που άφησαν στην πόλη οι πρόγονοί τους όταν πριν από έναν αιώνα πήραν την απόφαση να έρθουν στη Μακεδονία και να βοηθήσουν.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή