Δεν χρειαζόταν να φτάσουμε στη φετινή απονομή των Οσκαρ για να διαπιστώσουμε ότι οι διαταραγμένοι/παρανοϊκοί χαρακτήρες έχουν την τιμητική τους στις πλέον προβεβλημένες κινηματογραφικές παραγωγές. Ξεκινώντας από τον «Τζόκερ», περνώντας από τα «Παράσιτα» του Μπονγκ Τζουν Χο, κάνοντας μια στάση στο «Κάποτε στο… Χόλιγουντ» του Κουέντιν Ταραντίνο, λοξοκοιτώντας τον «Ιρλανδό» του Μάρτιν Σκορσέζε (που μπορεί να μιλάει για τη μαφία στην Αμερική του ’60 αλλά ο κεντρικός ήρωας, ένας εν ψυχρώ εκτελεστής, έχει όλα τα «προσόντα» να ενταχθεί στην ίδια κατηγορία) και καταλήγοντας στο πιο πρόσφατο «Uncut gems» («Ακοπο διαμάντι»), το οποίο προβάλλεται στο Netflix και έχει συζητηθεί ήδη πολύ (δεν περιλαμβάνεται στα Οσκαρ).
Μπορεί να μην είναι πρωτότυπη η επισήμανση, καθώς δύσκολα ο ηθοποιός επιδεικνύει την υποκριτική γκάμα του χωρίς τις παρεκκλίσεις από το «φυσιολογικό» (μεγάλη κουβέντα, γι’ αυτό και τα εισαγωγικά), αλλά η φετινή συσσώρευση (η αναφορά στις διακεκριμένες ταινίες είναι, απλώς, ενδεικτική) δεν θα πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Το συμπυκνώνει με τον καλύτερο τρόπο το ερώτημα του Αρθουρ Φλεκ, του ψυχικά ασθενούς ήρωα, στην αρχή κιόλας του «Τζόκερ» του Τοντ Φίλιπς: «Είναι η εντύπωσή μου ή έχει ξεφύγει η κατάσταση εκεί έξω;», ρωτά την ψυχίατρό του, που εργάζεται στην κοινωνική υπηρεσία του Δήμου της Γκόθαμ Σίτι. Από τους εκατομμύρια θεατές της ταινίας, δύσκολα θα εισέπραττε αρνητική απάντηση. Η απορία/ανησυχία του είναι ειλικρινής, ρεαλιστική και στοχεύει στην καρδιά τού προβλήματος.
Ο κινηματογράφος απορροφά τους κοινωνικούς κραδασμούς και τους μετατρέπει σε σενάριο και εικόνα. «Βλέπει» αυτό που βλέπουμε και είτε το αποτυπώνει με ακρίβεια ντοκουμέντου, χωρίς παραμορφώσεις, είτε του δίνει μια διάσταση συμβολική, επιτρέποντας ευρύτερες ερμηνείες και δυσκολεύοντας τις ταυτίσεις. Παράδειγμα τα «Παράσιτα», όπου οι δύο οικογένειες, οι πλούσιοι που ζουν «επάνω», στην επιφάνεια της γης, και οι φτωχοί που κατοικούν (τρόπος του λέγειν) «κάτω», σε ένα υπόγειο, συναντιούνται μόνο και μόνο για να αποδείξουν ότι η συνύπαρξη είναι αδύνατη. Ακόμη κι όταν, με τεχνάσματα, φαίνεται εφικτή. Αυτή η εκδοχή της κορεατικής κοινωνίας, του τεχνητού παραδείσου και των υπαρκτών υπονόμων, είναι ένα οξύ και κυνικό σχόλιο, που γίνεται βίαιο, πάνω στην ανισότητα η οποία προκαλεί ανατροπές, αναπτύσσει αδιάγνωστες δυναμικές και έχει, πολλές ανεξιχνίαστες, ακόμη, πτυχές.
Το «Ακοπο διαμάντι», η νέα ταινία των αδελφών Σάφντι, έχει ως κεντρικό ήρωα τον Χάουαρντ έναν έμπορο πολύτιμων λίθων στην εβραϊκή «Συνοικία των διαμαντιών» του κεντρικού Μανχάταν. Ο Ράτνερ χρωστάει παντού, σε τοκογλύφους, ενεχυροδανειστές και συμμορίες που καραδοκούν και εμφανίζονται απειλητικά διαρκώς, μιλάει ακατάπαυστα στο κινητό και στους γύρω του, κινείται, χωρίς παύση, μέσα σε κτίρια, δαιδαλώδεις διαδρόμους και δρόμους, εγκλωβίζεται σε σκοτεινές (μόνο) δοσοληψίες και συμπλοκές, λέει διαρκώς ψέματα, τζογάρει λυσσαλέα, είναι εξαρτημένος από τα πάθη του φλερτάροντας ανά πάσα στιγμή με τον θάνατο. Τον προκαλεί. Ταπεινώνεται, τραυματίζεται, αλλά δεν υπάρχουν φρένα στη δική του κούρσα ζωής. Κινείται ανεξέλεγκτα, αποπνέοντας μια νεύρωση που τον καθιστά αντιπαθή, προετοιμάζοντας, με κάθε βήμα του, το επόμενο λάθος. Με τον Ράτνερ δεν ταυτίζεσαι και δεν συμπάσχεις. Οχι γιατί αποκλίνει από κάθε εκδοχή «πολιτικής ορθότητας», αυτό θα ήταν έως και ανακουφιστικό, αλλά γιατί δεν αφήνει κανένα περιθώριο συμπάθειας στον θεατή. Το χάος του και η παράνοιά του προκαλούν ενόχληση και απώθηση. Αναζητεί διαρκώς το χρήμα (ζει πλούσια) και το σεξ όχι για να απολαύσει αλλά από εμμονή, δεν είναι τραγικό πρόσωπο αλλά γελοίο. Ο θόρυβος που επικρατεί στο κεφάλι του, η κακοφωνία της σκέψης του, μεταφέρεται και στους δρόμους της πόλης και στις συναναστροφές του. Η ενέργεια και το στροβίλισμα που αναδίδει ο κινηματογράφος των αδελφών Σάφντι είναι μια άλλη ανάγνωση της απελπισίας και της παράνοιας.
Στην πινακοθήκη των κινηματογραφικών χαρακτήρων, οι διαταραγμένοι, ψυχικά και πνευματικά, καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση. Κυριαρχούν. Το μόνο «λάθος» στη διαπίστωση του Αρθουρ Φλεκ είναι ο προσδιορισμός. Η κατάσταση δεν έχει ξεφύγει «εκεί έξω». Αλλά «εδώ μέσα». Μέσα μας.