Προτού η Ελλάδα κινδυνεύσει να βρεθεί εκτός της Ευρωζώνης το 2015, ο Αλέξης Τσίπρας έκανε τη διάσημη κωλοτούμπα του. Επί του παρόντος, ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον δείχνει ελάχιστα σημάδια υποχώρησης στη φιλόδοξη ατζέντα του για το Brexit, παρότι πολλοί εικάζουν πως πρόκειται για ένα ριψοκίνδυνο στοίχημα. Αν υπάρχει μια αναλογία μεταξύ των δύο περιπτώσεων, η διαφορά έγκειται στο ότι ο Μπόρις Τζόνσον πιστεύει πως έχει πολύ ισχυρότερο χαρτί για να παίξει σε αυτό το παιχνίδι πόκερ.
Το Brexit μοιάζει με ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα της εποχής μας. Αποτελεί πρόκληση για όλες τις πλευρές και σίγουρα θα προσφέρει στους κοινωνικούς επιστήμονες πολλή δουλειά για τα επόμενα χρόνια. Σχετικά με το εμπόριο, ο Τζόνσον αμφισβητεί μια ευρέως αποδεκτή ιδέα των οικονομικών: τη «θεωρία της βαρύτητας».
Αυτή αναφέρει πως τα κράτη πραγματοποιούν τις περισσότερες εμπορικές συναλλαγές με τους γείτονές τους, ενώ οτιδήποτε εμποδίζει αυτές τις συναλλαγές οδηγεί σε χαμηλότερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Την περασμένη Τρίτη, ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι επιδιώκει μια εμπορική συμφωνία με την Ε.Ε. των «27» παρόμοια με εκείνη του Καναδά ή της Αυστραλίας. Το μοντέλο του Καναδά είναι μια βασική συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών που καλύπτει τα αγαθά, και όχι τις υπηρεσίες ή τη γεωργία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο προϋποθέτει τελωνειακούς ελέγχους στην είσοδο των εμπορευμάτων στην Ε.Ε. Οι έλεγχοι αυτοί συνεπάγονται καθυστερήσεις και είναι δαπανηρές για τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε περίπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού στην Ευρώπη. Κατ’ επέκταση, αποθαρρύνουν το εμπόριο και τις επενδύσεις.
Εάν η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν συμφωνήσει να υπογράψει με το Ηνωμένο Βασίλειο μια συμφωνία παρόμοια με εκείνη που έκανε με τον Καναδά –ακριβώς επειδή το Λονδίνο θέλει να διατηρήσει το ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα παραβιάζοντας τους κανονισμούς εργασίας, περιβάλλοντος και καταναλωτών της Ε.Ε.– τότε ο Τζόνσον λέει πως θα δεχτεί μια συμφωνία παρόμοια με αυτή της Αυστραλίας. Ας παραμερίσουμε το γεγονός ότι η Αυστραλία δεν έχει ακόμη τέτοια συμφωνία με την Ε.Ε. Η ουσία εδώ είναι ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. θα συνάψουν απλώς μια συμφωνία βασισμένη στους ελάχιστους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Οι ίδιοι οι οικονομολόγοι της κυβέρνησης εκτιμούν πως ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγούσε σε ύφεση μεταξύ του 6% και του 9% μέχρι το 2030. Μια συμφωνία τύπου Καναδά θα ήταν καλύτερη, σύμφωνα με τους οικονομολόγους, αλλά και πάλι αρνητική.
Και τα δύο μοντέλα μπορούν να δικαιολογηθούν μόνον αν πιστεύει κανείς πως το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να αποκομίσει αντισταθμιστικά πλεονεκτήματα αυξάνοντας το εμπόριό του με τον υπόλοιπο κόσμο, αψηφώντας τη γεωγραφία και ανατρέποντας τη «θεωρία της βαρύτητας». Οι επικριτές υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει μεγάλη δυνατότητα για το Ηνωμένο Βασίλειο να κερδίσει περισσότερα από συναλλαγές με χώρες όπως η Αυστραλία – είναι πολύ μικρές και βρίσκονται πολύ μακριά.
Ωστόσο, ένας αβέβαιος παράγοντας είναι ο πρόεδρος Τραμπ. Υπόσχεται στο Ηνωμένο Βασίλειο τη μεγαλύτερη εμπορική συμφωνία στην ιστορία. Το Ηνωμένο Βασίλειο ενδέχεται επίσης να υπογράψει μια συμφωνία με την Κίνα. Το στρατηγικό ερώτημα τότε αλλάζει: τι θα συμβεί αν το σχέδιο του Μπόρις Τζόνσον λειτουργήσει και η χώρα αναπτυχθεί ταχύτερα από ό,τι προβλέπεται; Η οικονομική θεωρία πρέπει να αναθεωρηθεί, και στον πρακτικό κόσμο της πολιτικής, η Ε.Ε. και οι άλλες χώρες θα πρέπει να προσαρμοστούν.
Το δεύτερο μέρος του πειράματος του Τζόνσον αφορά την ίδια τη διαδικασία διαπραγμάτευσης: μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο να είναι ο «Δαβίδ» απέναντι στον «Γολιάθ» της Ε.Ε.; Με οποιοδήποτε αντικειμενικό κριτήριο, πρόκειται για δύο άνισους παίκτες. Οι θεωρίες της διαπραγμάτευσης λένε ότι η ασθενέστερη πλευρά πρέπει να επιδιώκει μια ήπια στρατηγική, προσπαθώντας να κερδίσει την άλλη πλευρά. Ο Βρετανός πρωθυπουργός το έχει ανατρέψει τελείως αυτό, υιοθετώντας μια επιθετική στάση α λα Βαρουφάκη, πιστεύοντας ότι αυτό είναι πιο αποτελεσματικό. Το Λονδίνο πιστεύει ότι η Ε.Ε. των «27» θα είναι διαιρεμένη στον τρόπο ανταπόκρισης, επειδή τα κέρδη και οι ζημίες διαφέρουν αρκετά από χώρα σε χώρα. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, τίποτα δεν ενώνει την Ε.Ε. περισσότερο από το Brexit. Η ενότητα της Ευρώπης στις διαπραγματεύσεις ξεπερνά τις προσδοκίες.
Η τρίτη μεγάλη πτυχή του στοιχήματος του Μπόρις Τζόνσον είναι ο ισχυρισμός του ότι μπορεί να επανενώσει την ίδια τη χώρα. Στις εκλογές, υποσχέθηκε να προχωρήσει πέρα από το Brexit και να διορθώσει τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία. Προτίθεται να επενδύσει περισσότερο στο βρετανικό εθνικό σύστημα υγείας και στις οικονομικά μειονεκτούσες περιοχές της βόρειας Αγγλίας. Λες και η Ρώμη έλυσε ξαφνικά τα προβλήματα του ιταλικού Νότου. Εάν ωστόσο είναι επιτυχής, θα εδραιώσει την εκλογική του νίκη επανασχεδιάζοντας τον πολιτικό χάρτη της χώρας και κερδίζοντας υποστήριξη σε περιοχές που προηγουμένως ψήφιζαν τους Εργατικούς. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ουσιαστική νίκη μιας νέας λαϊκιστικής πολιτικής, έναν επαναπροσδιορισμό της παράταξής του και των ιδεωδών που πρεσβεύει.
Αυτά είναι τρία μεγάλα ρίσκα, και όλα αμφισβητούν τις επικρατούσες αντιλήψεις. Η πιθανότητα είναι ότι ο Μπόρις Τζόνσον θα αποτύχει σε κάθε πτυχή, επιβεβαιώνοντας τη ματαιότητα της λαϊκιστικής πολιτικής. Ετσι, ίσως οδηγηθεί στο να κάνει και τη δική του κωλοτούμπα.
Εχει τη δυνατότητα να την κάνει. Διαθέτει το πολιτικό ύφος για να αρνηθεί γεγονότα και εν συνεχεία να αρνηθεί ότι τα αρνήθηκε, και να ισχυριστεί ότι νίκησε ενώ έχασε. Αλλωστε, πρόδωσε τους συμμάχους του στη Βόρεια Ιρλανδία δίχως δισταγμό.
Ή και πάλι, μπορεί να οδηγήσει τη χώρα σε ένα μέλλον ήττας και απομόνωσης. Κατηγορούμε τις Βρυξέλλες, αλλά παραμένουμε τυφλοί σε ό,τι αφορά το τι θα συμβεί. Τα σενάρια «τι θα γινόταν αν» μπορούν, άλλωστε, πάντα να αμφισβητηθούν.
Αλλά, ανεξάρτητα από την τελική του έκβαση, πρόκειται για ένα πείραμα με διδάγματα προς όλους.
* Ο κ. Κέβιν Φέδερστοουν είναι καθηγητής της έδρας Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και διευθυντής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics.