Δεν είναι καινούργια η διαπίστωση ότι ο «τεμαχισμός» ή «θρυμματισμός» (fragmentation) της πληροφορίας δεν επιτρέπει τη σωστή πληροφόρηση των πολιτών –ακόμη και εκείνων που ενδιαφέρονται–, ούτε την εξαγωγή αντικειμενικών συμπερασμάτων στη βάση της πραγματικότητας. Είτε το θέλουμε είτε όχι, η παρατήρηση συνοδεύει τη διευκόλυνση της διακίνησης της πληροφορίας με τη βοήθεια της ραγδαίας βελτίωσης της τεχνολογίας. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ισχύει ο ισχυρισμός πως οι απανταχού πολίτες μπορούν τώρα να αντιλαμβάνονται καλύτερα τις εξελίξεις επειδή η πρόσβασή τους στην ειδησεογραφία είναι ευκολότερη.
Ισως να ισχύει και το αντίθετο, καθώς α) η δυνατότητα απευθείας πρόσβασης σε πληθώρα ειδήσεων, ή «ειδήσεων», μάλλον μπερδεύει τον μέσο πολίτη που δεν είναι ειδικός, β) η εσκεμμένη παραπληροφόρηση έχει πλέον μεγαλύτερες δυνατότητες διάδοσης, γ) στη σημερινή εποχή οι εξελίξεις τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, δ) η πολυπλοκότητα της καθημερινότητας, συχνά σε συνδυασμό με τις ανάγκες της επιβίωσης, δεν δίνει χρόνο για άλλους στοχασμούς, ε) η τεχνολογία, μαζί με το αυξανόμενο άγχος και την ανασφάλεια του μέσου ανθρώπου, επιτείνει την τάση απομονωτισμού των ατόμων και αποθαρρύνει τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις και επαφές.
Ασφαλώς δεν είναι εύκολο να υποστηριχθεί ότι ο κόσμος ήταν πολύ καλύτερος κατά τις προηγούμενες δεκαετίες του 20ού αιώνα και σίγουρα δεν ήταν. Ομως στη σημερινή συγκυρία είναι πολλά τα φαινόμενα, τόσο στη διεθνή σκηνή όσο και στην ελληνική, που προκαλούν ανασφάλεια στους ρεαλιστές οπαδούς –διαφοροποιώντας τους από τους ακραίους του «πολιτικά ορθού» ή του «όλα επιτρέπονται και δικαιολογούνται»– της δημοκρατίας και του κοινωνικού φιλελευθερισμού. Που μόνον αν συνδεθούν μεταξύ τους και πλαισιωθούν με αναφορές στην Ιστορία δικαιολογούν την ανησυχία για το παρόν και το μέλλον του δημοκρατικού πολιτεύματος στον πλανήτη.
Η εικόνα του Ντόναλντ Τραμπ, που αγνοεί επιδεικτικά τον θεσμικό ρόλο της Νάνσι Πελόσι ως προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ και αρνείται να ανταλλάξει χειραψία μαζί της, είναι ακόμη μία απόδειξη ότι ουσιαστικά απεχθάνεται τις δημοκρατικές διαδικασίες και το περίφημο καθεστώς των «ελέγχων και των ισορροπιών» που κατέστησε τη χώρα του παράδειγμα και ηγέτιδα του κόσμου. Πρόσφατα πορίσματα που αποκαλύπτουν ότι παγκοσμίως, και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, αυξήθηκε η δυσαρέσκεια προς τη δημοκρατία την τελευταία δεκαετία αποτελούν προτροπή για συναγερμό στους απανταχού δημοκράτες. Τα αποτελέσματα των εκλογών στο κρατίδιο της Θουριγγίας στη Γερμανία και κυρίως η απόπειρα σχηματισμού τοπικής κυβέρνησης με στήριξη του ακροδεξιού/νεοναζιστικού κόμματος της AfD προκαλούν εύλογα ανατριχίλα, με δεδομένες μάλιστα τις μνήμες του παρελθόντος. Και οι σχεδόν ρατσιστικές αντιδράσεις που προκαλεί ο φόβος του νέου κορωνοϊού στη θέα Ασιατών είναι ακόμη ένα βήμα προς τα πίσω.
Ολα αυτά δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα. Συμβαίνουν ταυτόχρονα, όπως και η δυσαρέσκεια που αισθάνεται το 26% των Αγγλων όταν ακούν ανθρώπους να μιλούν δίπλα τους άλλη γλώσσα, η φτώχεια μέσα στην οποία ζουν 14 εκατομμύρια Βρετανών, το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πάμπλουτων και του υπόλοιπου πληθυσμού σε όλη τη Δύση, όπως επισημαίνουν νέα ευρήματα έρευνας του ΟΟΣΑ. Μάλλον επίσης δεν είναι τυχαίο ότι συνυπάρχουν σήμερα στη λεγόμενη Δύση αυταρχικοί ηγέτες σαν τον Ερντογάν στην Τουρκία, τον Πούτιν στη Ρωσία, τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Ντούντα στην Πολωνία, τον Μπολσονάρο στη Βραζιλία, που τυγχάνουν μεγάλης αποδοχής και γι’ αυτό εκλέχτηκαν με δημοκρατικές διαδικασίες. Εξάλλου, στην ίδια κατηγορία ανήκει ουσιαστικά και ο αυταρχικών τάσεων Τραμπ…
Είναι φανερό ότι οι ερμηνείες στις περισσότερες περιπτώσεις δεν σχετίζονται απλώς με την Ιστορία, αλλά πιθανότατα εκεί βρίσκεται και η αφετηρία τους. Η βρετανική κοινωνία ήταν πάντα ιδιαιτέρως ταξική και σχεδόν ποτέ οι χαμηλότερες τάξεις δεν ζούσαν αξιοπρεπώς. Ο αυταρχισμός ήταν μόνιμα βασικό συστατικό της διακυβέρνησης στην Τουρκία, στη Ρωσία, στην Ουγγαρία, στην Πολωνία (και πριν από το κομμουνιστικό καθεστώς), στην Αυστρία, όπου στην κυβέρνηση συμμετέχουν οι ακροδεξιοί, ποτέ δεν έγινε αποναζιστικοποίηση, η Θουριγγία ήταν προπύργιο του ναζισμού πριν περάσει στην Ανατολική Γερμανία και είναι γνωστό το δικτατορικό ιστορικό της Βραζιλίας. Οι ΗΠΑ δεν έχουν τέτοια ιστορία, αλλά η ερμηνεία της σημερινής κατάστασης απαιτεί ολόκληρο βιβλίο.
Δημοκράτες όλου του κόσμου, ανησυχείτε.