«Δεν με προσέχεις!», «Αφησέ με να τελειώσω!», «Δεν είπα αυτό!». Αυτές είναι κάποιες από τις πιο κοινές εκφράσεις σε στενές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι όσο πιο οικεία νιώθουμε για κάποιον τόσο λιγότερο ακούμε αυτά που μας λέει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «προκατάληψη εκ του σύνεγγυς επικοινωνίας» και έχει την ικανότητα να υποσκάψει και να δώσει τέλος σε μακροχρόνιες σχέσεις.
Η οικειότητα δημιουργεί έτσι υποσυνείδητη τάση σίγασης όσων μας λέει κάποιος οικείος μας, εξαιτίας της –συνήθως εσφαλμένης– πεποίθησης ότι γνωρίζουμε τι θα μας πει. Οι άνθρωποι, όμως, αλλάζουν διαρκώς, χάρη στα ερεθίσματα και στις καθημερινές μας συνομιλίες. Η προκατάληψη της εκ του σύνεγγυς επικοινωνίας εκδηλώνεται όταν ένα ζευγάρι νιώθει ότι δεν μπορεί πια να επικοινωνήσει ή όταν τα παιδιά τους κάνουν αδιανόητα γι’ αυτούς πράγματα.
«Για να συνειδητοποιήσει κανείς τι ακριβώς εννοεί ο σύντροφός του, θα πρέπει να επιβεβαιώσει ότι αυτό είναι το πραγματικό νόημα της συζήτησης. Αυτό είναι κάτι που δεν κάνουμε με τους οικείους μας, υποθέτοντας ότι γνωρίζουμε ακριβώς τι εννοούν», λέει ο Νίκολας Επλι, καθηγητής Ψυχολογίας στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών Μπουθ του Σικάγο.
Η συγκεκριμένη «προκατάληψη» δεν μας εμποδίζει μόνο να αφουγκραστούμε τι μας λέει ακριβώς ο σύντροφός μας, αλλά μας κάνει κάποιες φορές να κρατάμε μυστικά και πληροφορίες ο ένας από τον άλλο. Σε ενδελεχή μελέτη 38 μεταπτυχιακών φοιτητών, ο Κοινωνιολόγος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Μάριο Λούι Σμολ, διαπίστωσε ότι στο ήμισυ των περιπτώσεων, οι άνθρωποι εκμυστηρεύονται τις πιο επείγουσες ανησυχίες τους σε ανθρώπους, με τους οποίους δεν έχουν τόσο στενό σύνδεσμο, ακόμη και σε ανθρώπους τους οποίους συνάντησαν τυχαία, και όχι σε δικούς τους ανθρώπους, όπως τον σύζυγο, κάποιο μέλος της οικογένειας ή ένα στενό φίλο.
Ο Βρετανός ψυχολόγος Ρόμπιν Ντάνμπαρ υποστηρίζει ότι ο καλύτερος τρόπος διατήρησης των στενών σχέσεων είναι μέσω «καθημερινής συζήτησης». Αυτό περιλαμβάνει απλές ερωτήσεις, όπως «τι κάνεις;», ενώ ο ερωτών οφείλει να ακούει τι του απαντά ο κοντινός του άνθρωπος. Πολύ συχνά, σύζυγοι, γονείς και τα παιδιά τους περιορίζουν τις συζητήσεις τους σε διαδικαστικά θέματα, όπως τι θα φάμε το βράδυ, ποιος θα βάλει πλυντήριο ή τι ώρα θα φύγουμε για προπόνηση. Οι φίλοι, από τη μεριά τους, εκθέτουν συνήθως τις τελευταίες δραστηριότητες ή τα επιτεύγματά τους, αποφεύγοντας να μιλήσουν ειλικρινά για τα συναισθήματά τους, τις ελπίδες και τους φόβους τους.
Σφυγμομέτρηση του 2018 σε 20.000 Αμερικανούς έδειξε ότι το ήμισυ από αυτούς αποφεύγει τις ουσιαστικές συζητήσεις, ενώ αντίστοιχο ποσοστό λέει ότι συχνά νιώθει απομονωμένο όταν βρίσκεται με πολλούς άλλους ανθρώπους. Την ίδια στιγμή, την αποξένωση ενισχύει η τεχνολογία, που απομακρύνει τους ανθρώπους, αντικαθιστώντας τις ανθρώπινες σχέσεις με απρόσωπες συζητήσεις μέσω Διαδικτύου.