Για τη μεταμόρφωση της πλατείας Ομονοίας έχει αρχίσει ήδη συζήτηση λόγω των διαρροών φωτογραφικού υλικού της παρούσας κατάστασής της. Το πρώτο μεγάλο και αιχμηρό θέμα που τίθεται όμως είναι: ακόμη και αν αποδειχθεί επιτυχημένο το αποτέλεσμα, δικαιώνεται η διαδικασία;
Η διαμόρφωση του δημόσιου χώρου σήμερα ανά τον κόσμο, σύμφωνα με την τρέχουσα αντίληψη, πλέον απαιτεί ανοικτές συμμετοχικές διαδικασίες, συναινέσεις και κυρίως μελέτη όλων των κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων που καθορίζουν τη χρήση του. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι καρπός ενός πολύπλευρου μεθοδικού διαλόγου, στον οποίο συμμετέχουν έγκυροι τεχνοκράτες διαφόρων ειδικοτήτων, καθώς και φορείς που δικαιούνται να έχουν λόγο ως χρήστες της πλατείας. Η τελική επιλογή βεβαίως αποτελεί ευθύνη της δημοτικής αρχής, αλλά ο διάλογος που έχει προηγηθεί αποτελεί μια εγγύηση ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είναι το καλύτερο δυνατό.
Αρα, τίθεται το εύλογο ερώτημα πώς αποφασίστηκε η διαμόρφωση της πλατείας Ομονοίας σήμερα.Το επτασφράγιστο μυστικό ως προς το νέο σχέδιο μπορεί άραγε να απαντήσει στις απαιτήσεις της εποχής και των πολιτών; Η επιστροφή στις τρυφερές αναμνήσεις του ’60 άραγε αρκεί; Σήμερα, ποιον στόχο εξυπηρετεί ένα, σίγουρα εντυπωσιακό, σιντριβάνι; Μήπως μόνον επικοινωνιακό;
Ας θυμηθούμε ότι η πλατεία Ομονοίας έχει, καλώς ή κακώς προ πολλού, απολέσει τον κυκλικό χαρακτήρα της. Η μέχρι σήμερα χρήση της, αλλά και η μελέτη των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, έχουν δείξει ότι εξυπηρετεί έναν μετακινούμενο πληθυσμό, ο οποίος, όπως συμβαίνει στις κεντρικές πλατείες των μεγάλων δυτικών πόλεων, επιδιώκει συνήθως να χρησιμοποιεί τις πλατείες με διάφορους τρόπους.
Ποια θα είναι, λοιπόν, η βιωσιμότητα αυτού του σχεδίου, όταν τελικά θα διακοπεί ουσιαστικά η διέλευση του μετακινούμενου κόσμου από τις γύρω μεγάλες οδικές αρτηρίες; Το σιντριβάνι του ’60 δεν ήταν προσβάσιμο στους ανθρώπους, προσέφερε μια «εικόνα». Η πλατεία εδώ και πολλά χρόνια είναι τόπος που προσφέρεται για χρήση. Σήμερα η πλατεία αλληλοτροφοδοτείται από την περιβάλλουσα περιοχή. Δεν μπορούμε συνεπώς να καταργήσουμε την τοπική της διάσταση στο όνομα μιας νοσταλγικής εικόνας, που αναφέρεται σε κάτι που δεν υπάρχει.
Ισως ο κόσμος δεν γνωρίζει πως η πλατεία είχε αποτελέσει αντικείμενο μελέτης και σχεδιασμού τα τελευταία δύο χρόνια περίπου. Επελέγη από τη διοίκηση Καμίνη να γίνουν διορθωτικές παρεμβάσεις και όχι ανακατασκευή, μιας και η τότε κυβέρνηση είχε άλλα μεγαλεπήβολα σχέδια (βλέπε Εταιρεία Ανάπλαση Α.Ε.), τα οποία θα εμπόδιζαν οιαδήποτε ανακατασκευή, πέραν των ορίων του διαγωνισμού του 1998, ο οποίος ως γνωστόν δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Ο Δήμος Αθηναίων, λοιπόν, συγκέντρωσε όλη τη γνώση και την εμπειρία σε μια ομάδα καθηγητών του Πολυτεχνείου, αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων με τεράστια εμπειρία και έργο στον δημόσιο χώρο, και νέων βραβευμένων αρχιτεκτόνων, που αφιλοκερδώς προσέφεραν τις υπηρεσίες τους και ακολούθησε την «άλλη» διαδικασία.
Αυτή είχε δουλειά, και απαιτήθηκε πολύς χρόνος για να διερευνηθεί πολλαπλώς η υφιστάμενη κατάσταση της πλατείας, να εξεταστεί ο πλήρης φάκελος του μη ολοκληρωμένου διαγωνισμού και να λυθούν τα σοβαρά τεχνικά και διαδικαστικά θέματα που αποτελούσαν τις πληγές της πλατείας (σωρεία απαξιωμένων και κατεστραμμένων στοιχείων, έλλειψη αποχέτευσης, συστήματος απορροής των ομβρίων, επίστρωση με ακατάλληλα υλικά που επιβάρυναν θερμικά την περιοχή κ.ά.). Εγινανσυνεννοήσεις με αρμόδιους φορείς, με την Αττικό Μετρό Α.Ε., με την Α΄ δημοτική κοινότητα, με ειδικούς σε κάθε επιμέρους θέμα που ανέκυπτε, ώστε να διασφαλιστεί η αποπεράτωση του έργου, κατά το δυνατόν χωρίς ενστάσεις. Παράλληλα, επελέγη η λύση της αναζήτησης χορηγού, ο οποίος βρέθηκε και άρχισε να λειτουργεί ως συμβαλλόμενος εταίρος με τις υπηρεσίες του δήμου. Εγιναν για πρώτη φορά συνολικές αποτυπώσεις, συγκεντρώθηκε τεχνικό υλικό που αφορούσε την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας και των υπολοίπων τεχνικών ζητημάτων που απαιτούνταν για να καταλήξουμε σε ένα βιώσιμο σχέδιο. Στη συνέχεια ολοκληρώθηκαν οι αδειοδοτήσεις και άρχισαν οι κατασκευαστικές εργασίες υπό την επίβλεψη του δήμου, όπως προσεκτικά ξηλώματα, στεγανοποιήσεις, μηχανολογικές προβλέψεις, επιστρώσεις με ψυχρές πλάκες, αποχετεύσεις, δημιουργία τουαλετών κ.λπ.
Κυρίως όμως σχεδιάστηκε μια πλατεία, συνεπής με τον αρχικό σχεδιασμό, όπου όμως είχαν αρθεί όλα τα επιβαρυντικά στοιχεία, όπως η δημιουργία έντονου θερμικού φαινομένου τους καλοκαιρινούς μήνες, σκιαζόμενη διαδρομή διέλευσης πεζών μέσα στην πλατεία, προσθήκη πρασίνου, κατασκευή για πρώτη φορά δημόσιων τουαλετών σε υπάρχον κτίσμα της πλατείας και επαναφορά και ενίσχυση του υγρού στοιχείου. Σε όλα αυτά, επαναλαμβάνω, οι υπηρεσίες του δήμου ήταν παρούσες και είχαν αναλάβει σε απευθείας επαφή με τον χορηγό την επίβλεψη του έργου, που έμελλε να ολοκληρωθεί λίγο μετά τις εκλογές του Μαΐου.
Ομως τα πράγματα άλλαξαν, γιατί ζούμε στην Ελλάδα όπου η αλλαγή ηγεσίας λειτούργησε ανασχετικά, ακόμη και στον δήμο, όπου η παράδοση και παραλαβή πραγματοποιήθηκε υπό τις πλέον πρόσφορες συνθήκες. Λειτούργησε ανασχετικά ακόμη και σε έργα αυτής της εμβέλειας και αυτής της ωριμότητας, προτού μάλιστα η νέα διοίκηση αναλάβει τυπικά την εξουσία. Δηλαδή η υποδομή ήταν πανέτοιμη, τώρα απλώς άλλαξε το φουστάνι της πλατείας. Πραγματικά, μακάρι να μπορέσει το «φουστάνι-σιντριβάνι», όπως αυτό σχεδιάστηκε εν κρυπτώ, να εφαρμόσει στο ιδιαίτερο σώμα της σημερινής Ομόνοιας. Ομως, πώς μπορεί να κρύψει το αλλαγμένο πλέον κορμί της, με ένα σιντριβάνι, το οποίο εμφανώς δημιουργείται, κυρίως για να τη βλέπει κανείς από ψηλά, μιας και δεν θα μπορεί ουσιαστικά να τη διασχίσει ούτε να την κυκλώσει;
Οποιοι αποζητούν το σιντριβάνι, το θυμούνται ως σύμβολο μιας αναδυόμενης Αθήνας της δεκαετίας του ’60. Είμαστε άραγε εκεί ακόμα;
* Η κ. Μαρία Λογοθέτη είναι πρέσβειρα σύμβουλος ε.τ., πρώην διευθύντρια του γραφείου δημάρχου Αθηναίων, πρώην πρόεδρος της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής προβολής του Δήμου Αθηναίων (ΕΑΤΑ).