ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΠΟΝΑΚΗΣ
ΑΓΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
Κρίση είναι θα περάσει – Ενα θεατρικό έργο για την επιληψία
εκδ. Πόλις, σελ. 97
Θυμάμαι ακόμα με λεπτομέρειες, καλύτερα και από σημαντικά θεωρητικά βιβλία, πριν από αρκετά χρόνια που είχε κυκλοφορήσει ένα κόμικ στα ελληνικά για την εφηβική σχιζοφρένεια, μια δύσκολη και απειλητική νόσο που και μόνο στο άκουσμά της προκαλούνται αισθήματα τρόμου. Διαβάζοντάς το με τη ζωντάνια και το ενδιαφέρον που σου προκαλεί κάθε κόμικ, συνειδητοποιούσα την εξυπνάδα του εγχειρήματος. Οι δημιουργοί είχαν ανακαλύψει έναν εξαιρετικό τρόπο να μιλήσουν για κάτι που δεν είναι εύκολο να συζητήσεις. Τα σκίτσα, η αίσθηση και τα παιχνίδια του νου είχαν αναπαρασταθεί με οικείο τρόπο, προτείνοντας μάλιστα και σοβαρούς και υπεύθυνους τρόπους αντιμετώπισης.
Θεωρούσα και θεωρώ μεγάλη συμβολή κάθε μορφής τέχνης όταν σε φέρνει κοντά με κάτι που σε φοβίζει. Η ψυχική νόσος αλλά και διάφορες νευρολογικές νόσοι προκαλούν πάντα φόβο, διότι συμβαίνουν εκεί όπου δεν το περιμένεις. Ολοι λίγο πολύ είμαστε εκτεθειμένοι στα παιχνίδια της ψυχής και του μυαλού μας. Με την ίδια χαρά διάβασα και το θεατρικό έργο του νευρολόγου Αναστασίου Μπονάκη και του ηθοποιού Αγη Εμμανουήλ για την επιληψία. Η ιδέα είχε δοθεί πιο παλιά με συμμετέχοντα έναν άλλο εξαιρετικό ηθοποιό και χημικό, τον Πέτρο Αλατζά ο οποίος μαζί με τον Α. Μπονάκη είχαν συστήσει τη μη κερδοσκοπική εταιρεία «Επιστήμη-Τέχνη-Κοινωνία».
Στόχος της εταιρείας ήταν ακριβώς αυτός, να μεταφέρουν γνώσεις που σχετίζονται κυρίως με τη λειτουργία του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας την τέχνη. Ηδη είχαν δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ και μια θεατρική παράσταση για τη διεργασία του ύπνου. Δυστυχώς λίγο πριν από την υλοποίηση του παρόντος θεατρικού ο Π. Αλατζάς πέθανε και ο Αγης Εμμανουήλ κλήθηκε να ολοκληρώσει το κείμενο.
Το κείμενο απευθύνεται σε θεατρική μορφή, με ζωντανούς και άμεσους διαλόγους ανάμεσα στα «προσωποποιημένα» μέρη του εγκεφάλου που δίνουν μάχη και συγκρούονται κάθε φορά που ο άνθρωπος βιώνει μια κρίση επιληψίας. Με εύληπτο, αναπαραστάσιμο τρόπο οι έφηβοι, διαβάζοντας και κυρίως δραματοποιώντας το κείμενο στη σκηνή, έχουν μια σπουδαία δυνατότητα: να μάθουν τα μέρη από τα οποία αποτελείται ο εγκέφαλός τους και να δουν ποιες λειτουργίες αυτά επιτελούν. Και κυρίως τι συμβαίνει σε μια επιληπτική κρίση. Τι πλήττεται, τι προσπαθεί να συγκρατήσει ο εγκέφαλος και τι βιώνει ο άνθρωπος κατά τη διάρκειά της. Λέξεις όπως μετωπιαίος λοβός, συνδεσμικός νευρώνας, γλουταμικό κ.λπ. γίνονται οικείες καθώς πρωταγωνιστούν στη ζωή μας αλλά και στη σκηνή.
Aυτοπροσωπογραφία του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, ο οποίος ήταν επιληπτικός.
Η επιληψία είναι παμπάλαια νόσος. Ευρήματά της υπάρχουν στην αρχαιότητα, σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς, στην εκκλησιαστική ζωή και στις αναπαραστάσιμες μορφές τέχνης, όπως είναι η ζωγραφική και η γλυπτική. Σε γενικές γραμμές μια επιληπτική κρίση συνοδεύεται από απώλεια συνείδησης, παύση ομιλίας, πτώση, σπασμούς στο σώμα, σάλια που βγαίνουν από το στόμα κ.λπ. Δεν είναι όμως όλες οι κρίσεις ίδιες. Δεν είναι όλες τις ίδιας έντασης και βαρύτητας. Υπάρχουν επιληπτικές κρίσεις πιο απλές στην έκφρασή τους, όπως όταν αφαιρείται κάποιος για λίγο ή τινάζει ρυθμικά το χέρι του ή ακόμα και μεμονωμένα τινάγματα, ή όταν βλέπουμε σχήματα, χρώματα, εικόνες κ.λπ.
Συνήθως δεν απειλείται η ζωή του επιληπτικού, ο κίνδυνος σχετίζεται με το μέρος όπου μπορεί να βρεθεί και μη χτυπήσει κατά τη διάρκεια κάποιας πτώσης ή απώλειας συνείδησης. Αυτή καθαυτή η κρίση δεν είναι απειλητική για τη ζωή. Η εφηβεία είναι μια δύσκολη περίοδος, μια περίοδος έξαρσης και έντασης, όπου είναι πιθανό κάποιος άνθρωπος να νοσήσει για διάφορους λόγους από επιληψία.
Πολλοί κατέφυγαν στην τέχνη για να στεγάσουν τη νόσο τους, αλλά και πρόσωπα ηγετικά υπήρξαν επιληπτικοί. Στους διάσημους επιληπτικούς περιλαμβάνονται πρόσωπα από την προχριστιανική περίοδο, όπως ο προφήτης Βαρλαάμ, από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Ναπολέων, ο Ντοστογιέφσκι, ο Βαν Γκογκ κ.ά.
Με μια πιο προσεκτική ματιά στις αναφορές συγγενικών τους προσώπων, τις μαρτυρίες ιατρών της εποχής και τη βιογραφία τους, ο κατάλογος με τους διάσημους επιληπτικούς δεν είναι τόσο μεγάλος όσο παρουσιάζεται. Πιο συγκεκριμένα, ο Πυθαγόρας, ο Αριστοτέλης, ο Αννίβας, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Ισαάκ Νεύτωνας, ο Ρουσό, ο Τσαϊκόφσκι, ο Μπετόβεν, o λόρδος Βύρων, ο Πόε, o Ντίκενς, o Φλομπέρ, o Τολστόι κ.ά δεν είχαν επιληψία. Φαίνεται όμως ότι αρκετοί από αυτούς είχαν βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό, σοβαρά προβλήματα υγείας και υπέφεραν από ψυχογενείς κρίσεις, πόνο, εξάντληση, παραισθήσεις ή κρίσεις αλκοόλ. (Πηγή: Archives of medicine)