WALT WHITMAN
Φύλλα χλόης – Aνθολογία
Εισαγωγή, μετάφραση, επίμετρο, χρονολόγιο, σημειώσεις: Ελένη Ηλιοπούλου, Κατερίνα Ηλιοπούλου
εκδ. Κέδρος, σελ. 340
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η αμερικανική ποίηση κρατάει τα σκήπτρα της παγκόσμιας ποίησης. Οχι μόνο τα κρατάει αλλά, κραταιά η ίδια, άθελά της, καθοδηγεί την ποίηση του υπόλοιπου κόσμου με την ίδια φροντίδα που μια μάνα καθοδηγεί το μικρό της στα πρώτα του βήματα. Η Αμερική έχει μπει για τα καλά στην ποίηση ήδη από τον 19ο αιώνα και από τότε φαίνεται να είναι στην πρωτοκαθεδρία. Αμερικανοί ποιητές όπως οι Ραλφ Γουάλντο Εμερσον, Γουόλτ Γουίτμαν, Εντκγκαρ Αλαν Πόε, Εζρα Πάουντ, Τ. Σ. Ελιοτ, Ρόμπερτ Φροστ, Ελίζαμπεθ Μπίσοπ και μερικοί ακόμη άνοιξαν νέες πύλες έκφρασης και μορφής της ποίησης, προκαλώντας μια μικρή επανάσταση. Σήμερα, διακόσια χρόνια από την γέννησή του, ο Γουόλτ Γουίτμαν είναι τρομερά επίκαιρος και έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι τα δημοκρατικά ιδεώδη που περιφρονούνται από τον πρόεδρο της πατρίδας του, είναι πρωταρχικό καθήκον να τα διαφυλάξουμε αν θέλουμε να ζήσουμε σε έναν ελεύθερο κόσμο. Οι καλοί ποιητές είναι πρωτίστως και προφήτες και ο Γουίτμαν με τα «Φύλλα χλόης» του είναι μια ακριβής υπενθύμιση του τι σημαίνει να είναι κανείς προφήτης στον πλανήτη του.
Διαβάζοντας τον Γουίτμαν εμπλουτίζεσαι, γίνεσαι πιο σοφός και η κατανόηση των πραγμάτων γίνεται ευκολότερη. Η ανθρώπινη συνθήκη αποτελεί κινητήρια δύναμη της ποίησής του. Ο απλός αναγνώστης ποίησης δεν γίνεται να μη συγκινηθεί διαβάζοντας τους «Κεκοιμημένους» (προτιμώ αυτό από το «Κοιμώμενους» των μεταφραστριών), ένα ποίημα τόσο δυνατό και τόσο οραματικό που κάνεις την υπόθεση ότι δεν γράφτηκε πριν από τόσα χρόνια για την τότε Αμερική, αλλά σήμερα για τον πλανήτη μας του 21ου αιώνα. Ο Γουίτμαν ήταν ένας ξεδιάντροπα διάσημος αυτοπροβαλλόμενος, που έγραψε ο ίδιος επαινετικά δημοσιεύματα και συνεντεύξεις-φαντάσματα για τα «Φύλλα χλόης» του, τα οποία, όταν πρωτοκυκλοφόρησαν, ξένισαν πολλούς, που τα χαρακτήρισαν άσεμνα και αισχρά.
Το εξώφυλλο του βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Το ποίημά του «Το τραγούδι του εαυτού μου» είναι το τραγούδι της πατρίδας του, ενός έθνους που περιλαμβάνει όλους όσοι το κατοικούν, φυσικά και τους Ινδιάνους, τους μαύρους και τους μετανάστες κυρίως από την Ευρώπη, και των ζώων, αλλά και των προσφύγων και των καταφρονεμένων και αδυνάτων που αναζητούν την ανθρώπινη θαλπωρή.
Ο Γουόλτ ήταν το δεύτερο παιδί μιας πολύτεκνης οικογένειας (είχε οκτώ αδέλφια) που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε φάρμα του Γουέστ Χιλς στο Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας του δύσκολα τα έβγαζε πέρα με τόσα παιδιά και πάλευε για τον επιούσιο με διάφορες δουλειές του ποδαριού. Οταν ο ποιητής ήταν τριών ετών, η οικογένεια μετοίκησε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και στα έντεκά του χρόνια, ο μικρός Γουόλτ εγκατέλειψε το σχολείο για να βοηθήσει την οικογένεια να τα βγάλει πέρα πιάνοντας δουλειά ως τυπογράφος. Ταυτόχρονα ανακάλυπτε μαγεμένος το Μανχάταν. Από τα εφηβικά του χρόνια υπήρξε μανιώδης αναγνώστης, που ξημεροβραδιαζόταν σε βιβλιοθήκες. Το 1835 εργάστηκε ως δάσκαλος σε δημοτικό σχολείο, ενώ παράλληλα ξεκινούσε τη σταδιοδρομία του ως δημοσιογράφος. Την ίδια χρονιά ανέλαβε συντάκτης στην εφημερίδα Daily Eagle του Μπρούκλιν, απ’ όπου όμως τον απέλυσαν μετά δύο χρόνια, για τον φανατισμό του υπερασπιζόμενος την απελευθέρωση των μαύρων και την ελεύθερη χρήση της γης. Κατόπιν ίδρυσε μια εβδομαδιαία εφημερίδα, η οποία δεν μακροημέρευσε: πυρκαγιά κατέστρεψε τα γραφεία της αφού κυκλοφόρησε το πρώτο της φύλλο.
Αναμφίβολα ο Γουίτμαν ήταν ένας ποιητής μεγέθους, πρωτοπόρος, τολμηρός και αντισυμβατικός, απίστευτα σύγχρονος, ο οποίος έκανε υπερβάσεις πρωτόγνωρες για την εποχή του κατά των επικρατούντων κοινωνικών προτύπων. Απεχθανόταν τους μορφωμένους, τους σνομπ, τις αβρότητες, τα σαλόνια και τα χωρίς νόημα φιλικά χτυπήματα στην πλάτη. Ισως και να ήταν αντικοινωνικός και ενδόμυχα πιθανόν να ήθελε να «σώσει» το αμερικανικό έθνος. Με τα σημερινά δεδομένα ήταν ένας περιβαλλοντολόγος, ένας οικολόγος που λάτρευε και προστάτευε τη φύση και τα ζώα. Και αυτό το καταδεικνύει η ποίησή του, ξέχειλη από αδιάκοπες εικόνες βαρυφορτωμένες απ’ το φορτίο της θητείας του στην ελεύθερη ζωή εκεί έξω, στην ομορφιά της απλότητας, στα δάση, στα λιβάδια, στις ανθισμένες πεδιάδες όπου βουίζουν μέλισσες και τζιτζίκια, στους οπωρώνες, στα ατέλειωτα καλαμποκοχώραφα, στα δροσερά φύλλα χλόης. Αν ζούσε σήμερα ο Γουίτμαν δεν θα έγραφε για τον αμερικανικό εμφύλιο, αλλά για έναν κόσμο διχασμένο από ιδεολογίες, αγορές, ολιγαρχίες, μονοπώλια και την αυθαιρεσία της εξουσίας, της όποιας εξουσίας.
Κλείνοντας θα έλεγα ότι, ειδικά σήμερα, κάθε χώρα, κάθε έθνος, χρειάζεται έναν ποιητή σαν τον Γουόλτ Γουίτμαν: είναι απαραίτητος στο να αφυπνίζει τους λαούς και να τους βγάζει από τον λήθαργο της αποχαύνωσης και να τους ταρακουνάει, κηρύσσοντας τον νόμο της ισότητας, γιατί «κάθε μόριο που μου ανήκει ανήκει και σε σένα», ανεξάρτητα αν είσαι άντρας ή γυναίκα, μορφωμένος ή αμόρφωτος, πρόσφυγας ή μετανάστης, φτωχός ή πλούσιος, ανεξάρτητα από το πού έχεις γεννηθεί ή ζεις, γιατί ο ήλιος (πρέπει να) λάμπει για όλους. Να μην παραλείψω να πω ότι η μετάφραση είναι κάτι περισσότερο από τέλεια.