Οπως ο θάνατος είναι το όριο της ζωής, έτσι ο φόβος του θανάτου, ο προπομπός του (είτε ιός, είτε νόμος, είτε πόλεμος) διαμορφώνει τα όρια της ελευθερίας. Η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού που ξέσπασε στην Κίνα τον Δεκέμβριο δείχνει πόσο ευάλωτοι είμαστε, ως άτομα και ως κοινωνίες. Εκεί που ασχολούμασταν με την «υψηλή πολιτική» των διεθνών σχέσεων και τις επιπτώσεις της πολιτικής Τραμπ στην παγκόσμια οικονομία, η ξαφνική εμφάνιση ενός μικροσκοπικού οργανισμού, που φέρεται να γεννήθηκε από τη βίαιη «συνύπαρξη» άγριου ζώου και ανθρώπου στην αγορά μιας κινεζικής πόλης, προκαλεί κάθετη πτώση του παγκόσμιου εμπορίου, ταραχή στις αγορές, τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και τη στέρηση της ελευθερίας πολλών εκατομμυρίων, αλλά και τη διεθνή ανασφάλεια.
Ενώ τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες υπάρχει μια έντονη τάση επιστροφής προς τις διαχωριστικές γραμμές, στα σύνορα και στους δασμούς, με την αναβίωση του εθνικισμού και του προστατευτισμού, ο COVID-19 μας αποδεικνύει πως είμαστε όλοι ίδιοι. Το ίδιο ευάλωτοι ως άτομα, το ίδιο αδύναμοι ως κοινωνίες, όταν ούτε τείχη ούτε δοκιμασμένες συμπεριφορές μπορούν να μας προστατέψουν. Η ραγδαία εξάπλωση του ιού εκτός Κίνας τις τελευταίες ημέρες, με την απότομη άνοδο σε κρούσματα και θανάτους, δείχνει ότι τα μέτρα περιορισμού που εφαρμόστηκαν έως τώρα δεν επαρκούν. Επίσης, δεν υπάρχει εμβόλιο, ούτε θεραπεία. Ούτε είναι γνωστή η συμπεριφορά του ιού: μπορεί στην αρχή τα συμπτώματα να είναι ήπια και ξαφνικά να επιδεινώνονται και να οδηγούν στον θάνατο. Ενώ είμαστε προγραμματισμένοι είτε να σταθούμε και να δώσουμε μάχη ή να τραπούμε σε φυγή, αναγκαζόμαστε να ζούμε με τον φόβο, να βλέπουμε τον θάνατο χωρίς δρόμο διαφυγής.
Ας σκεφτούμε μόνο τον εφιάλτη που έζησαν οι 2.666 επιβάτες και 1.045 μέλη του πληρώματος του κρουαζιερόπλοιου «Diamond Princess», που αναγκάστηκαν να παραμείνουν σε καραντίνα στο πλοίο στη Γιοκοχάμα για πάνω από δύο εβδομάδες, με αποτέλεσμα 634 να νοσήσουν και δύο να πεθάνουν.
Η πολυήμερη συνύπαρξη τόσων ανθρώπων σε περιορισμένο χώρο ίσως επιδείνωσε την κατάσταση. «Είμαστε κλεισμένοι σε ένα κουτί που ήταν ήδη μολυσμένο», σχολίασε ένα μέλος του πληρώματος στους New York Times.
Η ελευθερία μας, όμως, δεν μετριέται μόνο από το εάν είμαστε μεταξύ των δυστυχισμένων που βρίσκονται σε καθεστώς καραντίνας χωρίς να γνωρίζουν πότε θα λήξει, χωρίς να μπορούν να απομακρυνθούν από την άμεση απειλή και τον φόβο. Η ελευθερία αφορά και τη δυνατότητά μας να ταξιδέψουμε, να διασχίσουμε σύνορα, να επιστρέψουμε στη χώρα μας και ας έτυχε να είχαμε περάσει από «ύποπτη» ή «επικίνδυνη» περιοχή. Πάνω από 70 χώρες εφαρμόζουν περιορισμούς σε «επαφές» με την Κίνα, στην οποία ισχύει αυστηρός αποκλεισμός 50 εκατ. ανθρώπων. Εως χθες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε καταγράψει 77.042 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 2.445 θανάτους στην Κίνα, και 1.769 κρούσματα και 17 θανάτους σε άλλες 28 χώρες. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ο κίνδυνος στην Κίνα είναι «πολύ υψηλός», ενώ παγκοσμίως είναι «υψηλός». Το γεγονός, όμως, ότι έως την Παρασκευή ο ΠΟΥ είχε καταγράψει τρία κρούσματα και κανέναν θάνατο στην Ιταλία, ενώ μέχρι χθες το μεσημέρι η χώρα μετρούσε έξι νεκρούς και 203 κρούσματα, δείχνει ότι ούτε οι προφυλάξεις επαρκούν ούτε οι αριθμοί που ισχύουν τη μία ημέρα θα ισχύουν την επομένη.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι φυσικό οι άνθρωποι να χάνουν την εμπιστοσύνη τους. Στην Κίνα, οι πωλήσεις αυτοκινήτων έπεσαν σχεδόν στο μηδέν τον Φεβρουάριο (κατά 92%). Προφανώς, δεν είναι μόνο αυτοί που τελούν υπό καθεστώς περιορισμού που δεν αγοράζουν· ουδείς τολμάει να ξοδέψει αποταμιεύσεις ή να δανειστεί για την αγορά αυτοκινήτου. Οι συνέπειες για την ευρωπαϊκή βιομηχανία αυτοκινήτων (και άλλων) θα είναι σημαντικές και πιθανώς να προκαλέσουν προβλήματα στην Ευρώπη. Η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής στην Κίνα θα επηρεάσει βιομηχανίες και την κατανάλωση σε όλο τον κόσμο. Προβλήματα στη ναυτιλία, ο περιορισμός του τουρισμού (σε απρόβλεπτο ακόμη βαθμό), της κατανάλωσης και της αγοράς ακινήτων από Κινέζους πολίτες θα βλάψουν πολλούς τομείς και χώρες, μεταξύ αυτών τη δική μας.
Είναι προφανές ότι ο COVID-19 απειλεί όχι μόνο την υγεία αλλά και τους πυλώνες της οικονομίας μας. Απειλεί, όμως, και την αίσθηση ασφάλειας στον πυρήνα του εαυτού μας, όταν αισθανόμαστε ότι ο κίνδυνος έρχεται αλλά ό,τι κι αν κάνουμε δεν μπορούμε να τον αποτρέψουμε. Και μετά, όταν βρίσκεται δίπλα μας, να μην μπορούμε να φύγουμε. Ετσι, παρά τον πρωτόγονο φόβο, παρά την υπαγωγή μας σε μέτρα στα οποία δεν έχουμε εμπιστοσύνη, είμαστε ελεύθεροι να ελπίζουμε σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε, στη διεθνή συνεργασία που θα οδηγήσει σε θεραπεία ή εμβόλιο. Γι’ αυτόν τον ιό, για τον επόμενο.