«Ωραία ως άνθος του λειμώνος, σοφή ως βίβλος του Ινκμάρου, πανούργος ως αλώπηξ». Με αυτά τα λόγια ο Ροΐδης περιγράφει την ηρωίδα του, και δημιουργεί ένα χαρακτήρα από εκείνους που επιβεβαιώνουν την ικανότητα της πεζογραφίας να αποκαλύπτει και να καυτηριάζει τα ανθρώπινα.
Βρισκόμαστε με τον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη σε μια αίθουσα συναντήσεων της ΕΛΣ και με κάποιον ανεξήγητο τρόπο ο χώρος γεμίζει από τους ήχους της σκηνής όπου σε λίγο θα ξεκινήσει η πρόβα για την όπερα «Πάπισσα Ιωάννα». Οι μουσικοί κουρδίζουν, κάποιοι μιλούν στο βάθος, πού και πού «πετάγονται» ευδιάκριτες μερικές λέξεις, και αυτή η ηχητική αταξία γίνεται η μουσική επένδυση της συζήτησής μας. Ο,τι πρέπει για να σχολιάσει την ευφυή, ατίθαση, πολύπλοκη προσωπικότητα μιας γυναίκας που γεννιέται ως νόθα κόρη άνομης ένωσης στη Γερμανία του 9ου αιώνα, για να καταλήξει Πάπας στη Ρώμη αρνούμενη το φύλο της, ώσπου να γκρεμιστεί σε ένα ατιμωτικό τέλος. Διότι αυτή η «Πάπισσα» που δημοσιεύθηκε στα 1866 ήταν ευθύς εξαρχής σκανδαλώδης: μια μεσαιωνική μελέτη κατά τον συγγραφέα της, που, στον καιρό της, χαρακτηρίστηκε «αντιχριστιανικό και κακόηθες μυθιστόρημα». Τώρα με τη μορφή ποιητικού κειμένου στο λιμπρέτο του Χατζηγιαννίδη, μουσική σύνθεση του Γιώργου Βασιλαντωνάκη και σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά, η Ιωάννα «ανεβαίνει» στη σκηνή του λυρικού θεάτρου. Εχει ακόμη τη δύναμη να μας προκαλεί;
«Γοητευτικός μύθος»
«Η “Πάπισσα Ιωάννα” είναι ένα έργο με γοητευτικό μύθο, συνεπώς παραμένει ελκυστικό μέχρι σήμερα. Πρωταγωνιστεί ένα κορίτσι που ξεκινά τη ζωή του ως παιδί-θαύμα, με την ικανότητα να αποθηκεύει τις γνώσεις και να τις βγάζει σαν ταχυδακτυλουργός από το καπέλο του. Είναι ταυτοχρόνως ένα αισθησιακό πλάσμα, και ο ερωτισμός γίνεται πολύ σημαντικό στοιχείο για την πορεία της. Ετσι, χρησιμοποιώντας όλα της τα χαρίσματα σε συνδυασμό με την απίστευτη φιλοδοξία της, φτάνει στην κορυφή και γίνεται αρχηγός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας», λέει ο συγγραφέας.
Μετά την όπερα «Ζ» που «ανέβηκε» πέρυσι στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, αυτό είναι το δεύτερο λιμπρέτο που δημιουργεί διασκευάζοντας πεζογραφία. «Κάθε διασκευή είναι στην πραγματικότητα δημιουργία ενός νέου είδους με δικές του ανάγκες. Ουσιαστικά διαβάζω πολύ καλά το μυθιστόρημα, το διαλύω στον νου μου σκηνή-σκηνή για να καταλάβω πώς το δημιούργησε ο συγγραφέας –ο Ροΐδης εν προκειμένω–, και αφού το αποδημήσω, το συνθέτω στη νέα του μορφή. Οσο για την περίφημη γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Ροΐδης, δεν την έχω κρατήσει αυτούσια διότι ο σύγχρονος θεατής δεν θα την κατανοούσε – και μάλιστα τραγουδισμένη. Ουτε όμως την αγνόησα. Σκοπός μου ήταν να διατηρηθεί η ατμόσφαιρα που δημιουργούσε ο συγγραφέας μέσω της γλώσσας· η πολυπλοκότητα και το δαντελωτό πλέξιμο των σκέψεων να περάσουν μέσα από τα λόγια των ηρώων».
Με δέκα θεατρικά έργα που έχουν παρουσιαστεί σε σημαντικές σκηνές της χώρας, τρία μυθιστορήματα και μία συλλογή διηγημάτων, ο Χατζηγιαννίδης μας έχει ήδη συστήσει τον κόσμο του: λογοτεχνικούς και θεατρικούς τόπους συχνά ανοίκειους και ψυχρούς, πρόσωπα αλλόκοτα που συγκρούονται με την πραγματικότητα και τη λογική όταν αποφασίζουν να αναδυθούν από τα βάθη της σιωπής τους. Συναντιέται το δικό του σύμπαν με αυτό της «Πάπισσας Ιωάννας»;
«Συναντιούνται σε μια κοινή σκοτεινιά, στην παραξενιά των προσώπων, σε μια υπόγεια ειρωνεία και ένα κρυφό, αιχμηρό χιούμορ. Ο Ροΐδης στρέφεται με σκωπτικό τρόπο ενάντια στη νοοτροπία της εποχής του και στον θεσμό της Εκκλησίας. Το χιούμορ του είναι περισσότερο καυστικό από ένα πύρινο άρθρο που κατακεραυνώνει τις παγιωμένες αντιλήψεις του καιρού του, επειδή ουσιαστικά γελοιοποιεί το αντικείμενο της κριτικής του. Το χιούμορ δεν είναι υπεκφυγή. Είναι ένας τρόπος άγριας σύγκρουσης, ένα δυναμικό μέσο άμυνας αλλά και επίθεσης».
Τα τελευταία χρόνια ο Χατζηγιαννίδης έχει προσθέσει στις ιδιότητές του και εκείνη του διδάσκοντος τη δημιουργική θεατρική γραφή, τελευταία σε συνεργασία με το θέατρο «Πορεία» και τον συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη στα σεμινάρια «Πυροδότησης θεατρικής γραφής». Επίσης έχει διατελέσει μέλος της επιτροπής κρίσης για το κρατικό βραβείο θεατρικού έργου. Ποια είναι η γνώμη του για την παραγωγή συγχρόνων ελληνικών θεατρικών κειμένων, τον ρωτάμε. «Υποβάλλονται πολλά έργα, αλλά σπάνια εμφανίζεται κάτι που ξεχωρίζει», απαντά, «γι’ αυτό και σπάνια βρίσκουν τον δρόμο τους για τη σκηνή».
– Μήπως ένας λόγος είναι η έλλειψη οργανωμένης ανώτατης εκπαίδευσης που θα καλύπτει και τη συγγραφή;
– Ενα οργανωμένο σύστημα εκπαίδευσης θα έδινε τη δυνατότητα σε περισσότερους να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους, και πιθανώς να ανακαλύψουν και να καλλιεργήσουν ένα κρυμμένο ταλέντο. Αλλά πιστεύω ότι ένας άνθρωπος που φλέγεται να γράψει, θα βρει τον δρόμο μόνος του. Και στην πορεία θα διορθώσει τις ατέλειές του.
Αρκεί να είναι ευφυής, να διαβάζει και να είναι η συγγραφή ο τρόπος του να απολαμβάνει τη ζωή.
– Λένε ότι η συγγραφή είναι βάσανο, όχι απόλαυση.
– Αντιθέτως, η συγγραφή αντισταθμίζει το βάσανο της ζωής. Το υπόλοιπο είναι ένα κλισέ που λέμε εμείς οι συγγραφείς για να δημιουργήσουμε μια πιο σκοτεινή εικόνα προς τα έξω.
Η όπερα του 1821
Αυτή την περίοδο εργάζεται πάνω σε ένα νέο λιμπρέτο, μια όπερα με άξονα την Επανάσταση του 1821, που θα παρουσιαστεί το φθινόπωρο του 2021. Τη μουσική θα συνθέσει ο Γιώργος Κουμεντάκης, στην πρώτη προσωπική καλλιτεχνική δημιουργία του από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντα του διευθυντή της ΕΛΣ. Ο πρώτος σχεδιασμός έχει πια ολοκληρωθεί, μας λέει ο συγγραφέας. «Η ιστορία είναι ένα πολύ εύπλαστο υλικό, μας παραδίδεται έχοντας υποστεί πάντα ένα σωρό ζυμώσεις και μαλάξεις», σχολιάζει. «Το διακύβευμα της παράστασης είναι βέβαια για μας σημαντικό, και μιλώ τόσο από καλλιτεχνικής άποψης όσο και περιεχομένου, καθώς δεν θέλουμε να καταλήξουμε σε ένα θέαμα εθνικοπατριωτικό, φολκλορικό ή ιστορικολογικό. Ηταν έμπνευση του Γ. Κουμεντάκη να στήσουμε όλο το οικοδόμημα πάνω στις μαύρες σελίδες της διχόνοιας και των εμφυλίων πολέμων που μαίνονταν ακριβώς την εποχή του ξεσηκωμού έναντι των Οθωμανών. Καμιά φορά η ώρα της γιορτής είναι η πιο κατάλληλη να θυμηθούμε και τις πικρές στιγμές».
Παραστάσεις 8, 15, 22/3.