Οι πρόσφατες πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις στην Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου μου έφεραν διάφορες σκέψεις στο μυαλό σε συνάρτηση με την επίμονη τάση μου στη διάρκεια του 2019 να στραφώ στη διεξοδική ακαδημαϊκή ανάλυση της προοπτικής περί ενωσιακής συνοχής.
Εχοντας στους ώμους τον φόρτο της ιδιότητας του πολίτη (Ελληνα και Ευρωπαίου ταυτόχρονα), του μόνιμου κατοίκου της Λέσβου και του ακαδημαϊκού δασκάλου στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου θέλησα με τις ταπεινές σκέψεις μου να συνεισφέρω στην ανάγκη μετατόπισης του διαχρονικά έντονου ελληνικού ψυχικού μεγαλείου από την εσωτερική έριδα στη διεθνή καταξίωσή του.
Από αυτό τον προβληματισμό θέλω να συγκρατήσω τις αναφορές στην περιφερειακή δυναμική ως κύρια συνιστώσα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και στην οντότητα της Περιφέρειας, ως θεσμικό εργαλείο στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Τα βιώματα που σχηματίζουμε αυτή την περίοδο εμείς οι πολίτες του Βορείου Αιγαίου, μας παραπέμπουν στην αισχυλική δραματουργία («Επτά επί Θήβας», «Προμηθέας Δεσμώτης»). Και έτσι συγκρατώ από τα έργα αυτά τη λέξη λύμη. Δηλαδή, καταστροφή, υβριστική μεταχείριση, κακομεταχείριση, βλάβη, όλεθρος. Ελληνες κακομεταχειρίστηκαν Ελληνες. Ευρωπαίοι έβλαψαν Ευρωπαίους. Ο όλεθρος θεμελιώθηκε στη διχόνοια, σε αυτή την κατά Σολωμό ιερόσυλη κατά του έθνους βλασφημία, που δεν μας πρέπει εάν θέλουμε να μνημονεύουμε ως πηγές της πολιτισμικής και πνευματικής μας ταυτότητας τον Αισχύλο, τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σεφέρη και τον Ελύτη.
Και από αυτή την πρώτη σκέψη πηγάζει η δεύτερη, στην οποία κυριαρχεί η σημασία της λήθης. Η λήθη, που σύμφωνα με τη λακανική θεώρηση, παραπέμπει στον σχηματισμό ενός υποτιμημένου λόγου καταχωρισμένου στο υποσυνείδητο. Και ο υποτιμημένος λόγος πρέπει να είναι αυτός που δεν γίνεται αισθητός στη διαμόρφωση του ηθικού πολιτισμού μας. Και αυτή τη λήθη πρέπει να τη διεκδικήσουμε ως δικαίωμα, δημοκρατικής και θεσμικής ωριμότητας. Οπως, άλλωστε διεκδικείται, από τον καθένα που αρνείται κάποιες πράξεις του παρελθόντος να τον ακολουθούν εσαεί.
Κα τέλος η λύση, δηλαδή η απολύτρωση, η απελευθέρωση. Στην «Ποιητική» του ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι… σε κάθε τραγωδία υπάρχει δέση και λύση. Οσα είναι έξω από το δράμα και μερικά από αυτά που είναι μέσα σ’ αυτό αποτελούν πολλές φορές τη δέση· τα υπόλοιπα είναι η λύση… με τη «λύση» εννοώ όσα γίνονται από την αρχή της μετάβασης ώς το τέλος. Ολα όσα έγιναν από την απαγγελία της κατηγορίας ώς το τέλος. Και η αριστοτελική λύση επιβάλλεται αυτή τη χρονική στιγμή, για να απορριφθεί η αυτοχειρία ως διέξοδος στα προβλήματα –που συσσωρεύει στα σύνορα της εθνικής μας επικράτειας, που σημειωτέον είναι ταυτόχρονα εξωτερικά σύνορα του ευρωπαϊκού χώρου ασφάλειας– μια τελικά απροσδιόριστη διεθνής κρίση.
Η μεταναστευτική/προσφυγική κρίση, που υπερέβη πλέον κάθε όριο, κάθε αντοχή, εκφυλίζοντας την πολιτική και ηθική σημασία της ευαισθησίας και των ανθρωπιστικών αξιών και απαξιώνοντας τον ευρωπαϊκό πολιτικό και θεσμικό πολιτισμό, που δεν νοείται χωρίς τον άνθρωπο, την κοινότητα δικαιωμάτων και συμφερόντων, τη μία και αποκλειστική απόδοση της έννοιας της ευημερίας στο γλωσσάρι περί κοινού ευρω-
παϊκού μέλλοντος.
Η ευρωπαϊκή Περιφέρεια χαρακτηρίζεται βασικό εργαλείο για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή στο πλαίσιο του ενωσιακού εγχειρήματος. Επομένως, μας αρκεί μια Περιφέρεια, ως διοικητική οντότητα που διαχειρίζεται χρήματα για την πραγματοποίηση έργων περιφερειακής αναπτυξιακής εμβέλειας; Ή μήπως χρειάζεται στην ενωσιακή πραγματικότητα, μια Περιφέρεια, πολιτική οντότητα, που εκφράζει τον πλουραλισμό και την αποκέντρωση στη λήψη αποφάσεων και, κατά συνέπεια, το κοινό και όχι δια-κρατικό συμφέρον;
Επομένως, πληθώρα λαθών συνεχώς ανιχνεύονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας και, πιο συγκεκριμένα, στη λειτουργία του ενωσιακού θεσμικού συστήματος και μάλιστα με βαρύ κόστος επί της σχέσης του ανθρώπου (Ευρωπαίου πολίτη) με την αξιακή Ευρωπαϊκή Ενωση. Η κρίση στα ευρωπαϊκά εξωτερικά σύνορα υποβαθμίζει –γιατί όχι απειλεί την ευρωπαϊκή ασφάλεια– το βασικό σημείο αναφοράς της Ενωμένης Ευρώπης στην πορεία της προς την υλοποίηση του οράματος του Hugo, του Briand, του Schuman, του Monnet και του Spinelli.
Η κρίση των τελευταίων ημερών ας θεωρηθεί η μεγάλη ευκαιρία έκφρασης της ευρωπαϊκής ενότητας. Δηλαδή του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αυτής της ισχυρής αμυντικής θωράκισης, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και να απειληθεί από κανένα.
* Ο κ. Πάνος Γρηγορίου είναι καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, διευθυντής Κέντρου Ευρωπαϊκής Πληροφόρησης (Europe Direct) Βορείου Αιγαίου.